به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، شیخ عبدالله مامقانى پانزدهم ربیع الاول 1290 هجري قمري در شهر نجف اشرف و در خانواده‌اى از سلسله روحانیت متولد شد.
پدرش «آیت‌الله شیخ محمدحسن» فرزند عبدالله(متوفاى 1320 هجري قمري) از شاگردان ملاعلى خلیلى‌نجفی و نويسنده «اصالة البرائة»، «بشرى الوصول الى اسرار علم الاصول» در هشت جلد و «ذرایع الاحلام فى شرح شرایع الاسلام» در شش جلد بود.
آیت‌الله شیخ محمدحسن مامقانی از مراجع بزرگ تقلید در عصر خویش به شمار مي‌آمد و مقلدان بسیارى در ترکیه، قفقاز و ایران بویژه در نواحى آذربایجان و تهران داشت. مادرش، دختر سیدمحمود تبریزی بود. او و همسر یکى از شاگردان شیخ محمدحسن مامقانی، تعلیم خواندن و نوشتن و قرائت قرآن به عبدالله را به عهده گرفتند و در مدت کوتاهى به این هدف رسيدند.
شیخ عبدالله به دليل نوشتن کتاب «تنقیح المقال» ملقب به صاحب تنقیح المقال و به واسطه انتسابش به خانواده مامقانى، به «مامقانی» منتسب شد.
خاندان مامقانى از خاندان‌هاى معروف علمى شهرهاى تبریز، مامقان، کربلا، نجف و اكنون قم است. این خانواده در قرن سیزدهم هجرى در محله العماره نجف اشرف شهرت داشتند و بر اثر وصلت با اعراب، گسترش پیدا کردند. بیشتر افراد این خاندان، اهل علم و پژوهش و برخي از آنها مراجع تقلید بوده‌اند.
آیت‌الله مامقانى علاوه بر تربیت بسیارى از شاگردان و مبلغان دینی، رسیدگى به امور مرجعیت و برپایى مجالس عزادارى براى زنده نگه داشتن و تقویت مکتب اهل‌بیت(ع) و نشر آن، کتابخانه‌اي تأسیس كرد که در بین کتاب‌هاى فراوان آن، بیش از چهارصد کتاب خطى منحصر به فرد وجود داشت که هر يك از منابع و مراجع تحقیقى مهم به شمار مي‌آمدند.
این کتابخانه یکى از غنى‌ترین کتابخانه‌هاى نجف اشرف بود و در محله العماره آن شهر قرار داشت. بعد از مهاجرت حاج شیخ محى‌الدین مامقانی، این کتابخانه همراه خانه وقفى که کتاب‌ها در آن جاى داشتند، توسط رژیم بعثى عراق به بهانه توسعه شهری تخریب شدند. بخشي از تاليفات خاندان باقي مانده و تعدادى از کتاب‌ها به ایران منتقل شده‌اند.
آیت‌الله مامقانى علاقه فراوانى به کتاب و کتابخوانى داشت و علاقه‌مند بود کتاب در دسترس همگان قرار گیرد. از این رو، اگر اطلاع پیدا مى‌کرد که کتاب تک نسخه‌اى نزد کسى است، از او درخواست مى‌کرد آن نسخه را به او بسپارد و او تمام مخارج استنساخ آن کتاب را به عهده مى‌گرفت و به تکثیر آن مي‌پرداخت و در اختیار دیگران قرار مى‌داد.
وي به دليل اشتیاق فراوان به کسب علم و معرفت به غير از روز عاشورا، هیچ روزى را تعطیل نمى‌کرد و همیشه در حال فراگیرى علم و کمال بود. استادش بنابر شناختى که از او داشت، به او پیشنهاد نویسندگى در علوم مختلف داد. شیخ عبدالله کتابى به نام «مقاصد الانام فى نکت شرایع الاسلام» تاليف کرد که جالب توجه بود و از این جا بود که مرحله جدیدى از زندگى علمى او آغاز شد و به نویسندگى روى آورد.
اين انديشمند رجالي در «تنقیح المقال» که یکى از آثار ارزشمند اوست، نوشته است: «اگر تمام آنچه را که نوشته‌ام جمع کنم، سه برابر حجم جواهر مى‌شود. سپاس خداى تعالى را براى این نعمت بزرگ که به من عطا فرمود.»(تنقیح المقال، ج2، ص210)
از تاليفات متعدد اين انديشمند ديني مي‌توان آثار زير را عنوان كرد:
1.منتهى مقاصد الانام فى نکت شرایع الاسلام؛ این کتاب در 63 جلد نوشته شد.
2.مطارح الافهام فى مبانى الاحکام؛ موضوع این کتاب، «اصول فقه» و در زمان حیات آیت‌الله مامقانی، در نجف اشرف، چاپخانه حیدریه به چاپ رسید.
3.تقریرات فقه آیت‌الله شیخ محمدحسن مامقانی
4.تقریرات اصول آیت‌الله شیخ محمدحسن مامقانی؛ این دو اثر هنوز خطى است و چاپ نشده است.
5.هدایة الانام فى اموال الامام؛ نگارش این کتاب در ماه رمضان 1319 به پایان رسید و در سال 1320 هجري قمري در تبریز به چاپ رسید.
6.تحفة الصفوه فى احکام الحبوة
7.نهایة المقال فى تکملة غایة الامال
8.القلائد الثمینه على الرسائل الست النسیه
9.مناهج المتقین فى فقه ائمة الحق و الیقین
10.مقباس الهدایة فى علم الدرایة
11.مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الاعمال
12.ارشاد المتبصرین
13.الدر المنضود فى صیغ الایقاعات و العقود
14.ارجوزة الدر المنضود
15.تنقیح المقال فى علم الرجال(3 جلد رحلی)
16.نتائج التنقیح
17.سراج الشیعة(ترجمه مرآة الکمال)
18.تحفة الخیرة فى احکام الحج و العمره
19.منهج الرشاد
شیخ عبدالله مامقانى رسايل گوناگون داشت كه از آن ميان مي‌توان مجمع الدرر فى مسائل اثنى عشر، المسائل الاربعن العاملیه، المسائل الخوئیه، المسافرة لمن علیه قضاء شهر رمضان مع ضیق الوقت، عدم اثرات العقد و الوطیء لذا البعل شبهة حرمتها علیه ابدا، المسألة الجیلانیه، کشف الریب و السوء عن اغناء کل غسل عن الوضوء، اقرار بعض الورثة بدین و انکار الباقین، کشف الاستار فى وجوب الغسل على الکفار، غایة المسؤول فى انتصاف المهر قبل الدخول، مخزن اللآلى فى فروع العلم الاجمالی، مرآة الرشاد فى التوصیة الاحبه و الاولاد، مخزن المعانى فى ترجمة المحقق المامقانی، الجمع بین فاطمیتین فى النکاح، احکام العزل عن الحرة الدائمة و غیرها، المسائل البصریه، وسیلة التقى فى حواش على عروة الوثقی، السیف البتار فى دفع شبهات الکفار، ترجمه رساله السیف البتار، ازاحة الوسوسة عن تقبیل الاعتاب المقدسه، پرسش و پاسخ فقهى، مناسک حج (عربی)، مناسک حج (فارسی)، مناسک حج (مختصر و فارسی) و مناسک الحج (مختصر و عربی) را نام برد.
وي حواشى متعددى بر کتاب‌هاى عالمان و فقیهان دارد كه از آن ميان مي‌توان به حاشیه بر کتاب «جامع عباسی» شیخ بهایی(ره)، حاشیه بر «ذخیرة الصالحین»، منتخب المسائل، مجمع المسائل و صیغ العقود فاضل ریحانی، اشاره كرد. وي همچنين کتابچه‌هایى درباره علم حروف، اعداد و فواید رجالیه نوشت.
مهم‌ترین اثر علمى شیخ عبدالله مامقانی کتاب ارزشمند «تنقیح المقال فى علم الرجال» نام دارد. این کتاب درباره شرح حال صحابه پیامبر(ص)، تابعین، اصحاب ائمه(عم) و دانشمندان اسلامى معاصر به رشته تحرير درآمده است. تعداد اسامی، کنیه‌ها و القابى که در آن ضبط شده‌اند، به 16307 نفر مي‌رسد.
اهمیت کار نویسنده اين کتاب، تنها در جمع‌آورى بیشترین شمار ممکن از عالمان و فقیهان و راویان نیست، بلکه او بنیان‌گذار شیوه‌هایى از تحقیق و استدلال در این فن بود که پیش از وى سابقه نداشت. شیوه کتاب چنین است که اسامى راویان را به ترتیب حروف الفبا و عدد، نشانه‌گذارى مي‌كند، قبل از هر گونه اظهار نظرى درباره آنها نخست به ضبط دقیق اسامی، خاندان و نسبت آنها مى‌پردازد، سپس با نقل اقوال مختلف در این باره، به نقد و بررسى آنها پرداخته است و نظرهاى خود را در میان اقوال ابراز مى‌کند.
از مزایاى دیگر تنقیح المقال، بیان مبانی، اصول و قواعد علم رجال است که در آغاز، بخشي را در یک مقدمه و سى فایده و بقيه را در خاتمه آورده است. همچنین چکیده نظر خود را درباره هر یک از رجال در فهرستى به نام «نتائج التنقیح» ضمیمه کتاب کرده است. (دایرة المعارف تشیع، ج5، ص112)
آیت‌الله مامقانى بعد از سال‌ها تحصیل، تحقیق، تدریس و تألیف روز یک شنبه، شانزدهم شوال ۱۳۵۱ هجري قمري، در ۶۱ سالگی درگذشت. پیکرش را طبق وصیتى که کرده بود، به سوى «نهر چرى» در خارج شهر نجف حمل کردند و سپس با تشییعى کم‌سابقه، در مقبره پدرش آیت‌الله شیخ محمدحسن(ره) واقع در محله العماره نجف به خاک سپردند.
چهارشنبه ۲۳ شهریور ۱۳۹۰ - ۱۳:۴۹
نظر شما