به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، فرهنگ حاضر كه حاصل هشت سال كار و تلاش است، ضرب‌المثل‌هاي فارسي و عربي را براي آشنايي علاقه‌مندان به اين موضوع، در يكجا جمع‌آوري كرده است.
اگرچه در چند دهه اخير، مجموعه ضرب‌المثل‌هاي فارسي خوبي از جمله «مجمع‌الامثال» هبله‌رودي (از كهن‌ترين مجموعه‌هاي ضرب‌المثل كه در سال 1049 قمري نوشته شده) و «امثال و حكم» دهخدا (دومين و مشهورترين مجموعه ضرب‌المثل فارسي بوده) منتشر شده، اما هنوز جامعه ما در زمينه فرهنگ ضرب‌المثل‌ها با كمبودهاي فراوان روبه‌روست و در اين ميان، به ويژه جاي مجموعه‌اي جامع، كارآمد، آسان‌ياب و پيراسته از ضرب‌المثل‌هاي فارسي و عربي در آن خالي است.
از آنجا كه امثال و حكم و يا ضرب‌المثل‌هاي هر ملت، بخش مهمي از ادبيات آن ملت را دربرگرفته و برآمده از آداب و راه و رسم زندگي مردم است، مولف كتاب در آغاز به تعريف ادبيات فولكلور مي‌پردازد.
واژه فولكلور كه از آغاز قرن 19 ميلادي در محافل ادبي اروپا سربرآورده، از دو بخش «فولك(folk)» به معناي مردم و «لور(lore)» به معناي دانش تشكيل يافته و مفهوم كلي آن فرهنگ مردم و يا فرهنگ عامه است. در اين ميان، ضرب‌المثل‌ها يكي از پايه‌هاي اصلي ادبيات فولكلور به شمار مي‌آيند، چرا كه در بردارنده آداب و رسوم اجدادي و معتقدات و حتي افسانه‌هاي پيشينيانند. از اين‌رو، ضرب‌المثل‌هاي يك زبان، يكي از بهترين راه‌هاي شناخت فرهنگ يك ملت محسوب مي‌شوند و در نتيجه، وسيله مناسبي براي شناخت آن مردم‌اند.
مثل در لغت
مثل در لغت به معناي مانند، شبيه، همتا، افسانه، حكمت و پند و اندرز است و در اصطلاح، آوردن سخني حكيمانه در شعر و نثر است كه در تفهيم كلام و استحكام بنيه آن تاثيري شگرف دارد.
استاد بهمنيار در مقدمه داستان‌نامه بهمنياري در مورد مثل اين چنين گفته است: «مثل جمله‌اي است مختصر، مشتمل بر تشبيه يا مضمون حكيمانه كه به واسطه رواني الفاظ، روشني معنا و لطافت تركيب بين عامه مشهور شده و يا آن را بدون تفسير يا با تغيير جزئي در محاورت خود به كار برند.»
اصطلاح
اصطلاح؛ تركيب مشخص و ثابتي از دو يا چند واژه است كه داراي معناي دقيق و ويژه‌اي بوده و در بيشتر موارد، مفهومي متفاوت با آنچه تك تك واژه‌هاي آن مي‌رساند، دارند.
علل پيدايش ضرب‌المثل‌ها
در بيان علت پيدايش ضرب‌المثل‌هاي مشترك در ميان زبان‌هاي مختلف نيز آمده است كه ضرب‌المثل‌ها اگرچه ممكن است در نوع بيان و ساختار با يكديگر متفاوت به نظر برسند، اما در عين حال، مضمون و پيام اصلي آنها در بسياري از اوقات يكسان است، چرا كه ضرب‌المثل‌ها نتيجه تجارب توده‌هاي انساني‌اند كه نسل به نسل و سينه به سينه در بستر تاريخ بشري شكل گرفته و منحصر به ملت و يا مردم خاصي نيست. با توجه به اين پويايي، ضرب‌المثل‌ها حد و مرز جغرافيايي براي خود نمي‌شناسند تا بدان پايه كه صبغه جهاني به خود مي‌گيرند و در زبان‌هاي مختلف با شكل‌هاي مختلف، ولي پيام‌ها و درون مايه‌هاي يكسان پديدار مي‌شوند.
ضرب‌المثل‌هاي فارسي و عربي از جهت كاربرد به دو گونه نوشتاري و گفتاري و يا به تعبير ديگر، رسمي و عاميانه تقسيم مي‌شوند. ضرب‌المثل‌هاي نوشتاري يا رسمي، همان ضرب‌المثل‌هاي ملي‌اند كه در تمام نقاط يك كشور به يك شكل به كار مي‌روند.
ضرب‌المثل‌هاي گفتاري يا عاميانه نيز ويژه يك منطقه مشخص‌اند يا تنها در زبان روزمره و عاميانه استفاده مي‌شود. نكته قابل توجه درباره ضرب‌المثل‌هاي رسمي و عاميانه دو زبان فارسي و عربي اين است كه ضرب‌المثل‌هاي عاميانه و گفتاري فارسي با ضرب‌المثل‌هاي نوشتاري و رسمي آن تفاوت چشم‌گيري ندارند. اين در حالي است كه ضرب‌المثل‌هاي رسمي و به اصطلاح فصيح عربي با ضرب‌المثل‌هاي گفتاري و عاميانه آن تفاوت چشم‌گيري در شيوه بيان دارند و شايد بتوان ادعا كرد كه اين اختلاف به فاصله بسيار زياد زبان عربي فصيح با لهجه‌هاي عاميانه آن برمي‌گردد.
شيوه تنظيم اين فرهنگ
بسياري از مجموعه‌هاي ضرب‌المثل كه تاكنون منتشر شده‌اند، تقسيم‌بندي حرف به حرف (الفبايي) دارند كه به اعتقاد مولف اين اثر، آسان‌ترين شيوه از نظر تدوين و بدترين شيوه براي خوانندگان است. بارزترين كاستي تقسيم‌بندي حرف به حرف، پراكنده‌گويي و بي‌نظم بودن ضرب‌المثل‌هاست؛ به گونه‌اي كه ترتيب ضرب‌المثل‌ها هيچ‌گونه ارتباط معنايي با هم ندارد. در تقسيم‌بندي حرف به حرف، روايت‌هاي گوناگون يك ضرب‌المثل و معادل‌هاي آن به صورت پراكنده و در صفحات مختلف كتاب آورده مي‌شود.
مولف براي رفع كاستي‌هاي ياد شده در تقسيم بندي حرف به حرف، از تقسيم‌بندي واژه‌اي بهره گرفته است، بدين‌سان كه هر ضرب‌المثل در زير مهم‌ترين واژه و يا واژه‌هاي خود ثبت مي‌شود. از برجسته‌ترين و ويژگي‌هاي اين تقسيم‌بندي اين است كه روايت‌هاي گوناگون و مترادف‌هاي يک ضرب‌المثل در زير آن آورده مي‌شود و از طرف ديگر، آسان‌ياب بوده و خواننده به سرعت و به سهولت، جمله موردنظر خود را با مشخص كردن واژه مهم ضرب‌المثل مي‌يابد.
در پايان ذكر يک نكته لازم به نظر مي‌رسد و آن اين كه ضرب‌المثل‌هاي هر زبان، پويا بوده و در تكاپو و تكاملند. از اين‌رو، مشاهده مي‌كنيم كه همواره و در هر عصري، برخي از ضرب‌المثل‌هاي كم كاربرد شده و جاي خود را به ضرب‌المثل‌هاي نويي مي‌دهند.
فرهنگ حاضر، حاصل هشت سال كار و تلاش براي رسيدن به اين اهداف عنوان شده است: «ضرب‌المثل‌هاي مشترك فارسي و عربي؛ روايت‌هاي گوناگون يك ضرب‌المثل و معادل‌هاي آن در دو زبان؛ مهم‌ترين و رايج‌ترين اصطلاحات مشترك ميان دو زبان؛ برابريابي براي ضرب‌المثل‌هاي فارسي بدون پرداختن به اظهارنظرهاي شخصي؛ آوردن نام گوينده شناخته شده ضرب‌المثل‌هاي فارسي و عربي؛ درست‌ترين و دقيق‌ترين معادل‌ها؛ روزآمدي معادل‌هاي فارسي و عربي؛ بهره‌گيري از شيوه‌هاي نو در فرهنگ‌نويسي به انگيزه صرفه‌جويي؛ تقسيم‌بندي موضوعي براساس مهم‌ترين واژه در هر ضرب‌المثل؛ آسان‌يابي ضرب‌المثل‌ها با بهره‌گيري از تقسيم‌بندي موضوعي.»
چاپ نخست كتاب «فرهنگ ضرب‌المثل‌هاي فارسي ـ عربي» با شمارگان هزار نسخه، 660 صفحه و بهاي 12هزار تومان راهي بازار نشر شده است.
سه‌شنبه ۵ مهر ۱۳۹۰ - ۱۶:۱۹
نظر شما