به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، اين اثر كه مهمترين كتاب شيخ طوسي است، به دليل بهره‌گيري از روشي زيبا، تقسيم‌بندي جالب، شرح و بياني بديع و به دور از اطاله و ايجاز، مورد قبول و رواج قرار گرفت و از اين‌رو، به مدت پنج قرن محور درس و بحث حوزه‌هاي علمي شيعه به شمار مي‌رود.
ابوجعفر محمدبن حسن طوسي مشهور به شيخ طائفه، از عالمان برجسته شيعي است؛ بزرگ دانشمندي كه در فضيلت، دانش، شرافت و كثرت تاليفات، كمتر كسي به مرتبت علمي او رسيده است.
او از بزرگترین علمای مذهب امامیه در قرن پنجم و معاصر سلطان محمود غزنوی، حکومت آل‌بویه، شیخ صدوق، فردوسی، شیخ مفید و سیدمرتضی بود.
وی در رمضان سال ۳۸۵ هجری قمری در طوس زاده شد؛ گرچه تاریخ دقیق تولد او در دست نیست. او از کودکی آموختن علوم اسلامی را آغاز کرد. در اين که وي از مردم روستاي طوس، طابران يا نوغان؛ يعني مشهد کنوني يا از ديگر روستاهاي اطراف طوس بوده، اختلاف نظر است. از آنجا که او در الفهرست و ديگر کتاب‌هايش خود را طوسي خوانده و نجاشي از دانشمندان هم‌عصر او نيز در کتاب‌هاي رجالي خود وي را طوسي ناميده است، ما نيز او را طوسي مي‌دانيم. از ظواهر امر چنين برمي‌آيد که او هم در همان طوس به دنيا آمده است. در آن زمان ساکنان منطقه خراسان و طوس مانند بسياري از ديگر مناطق ايران، بيشتر سني مذهب بوده‌اند. با اين همه، در اين‌که شيعيان دوازده امامي در خراسان و سرزمين‌هاي اطراف بارگاه امام هشتم، يعني حضرت رضا(ع) وجود داشته‌اند، جاي ترديد نيست.
شيخ طوسي (385ـ460 قمري) از عالمان، فقيهان و متكلمان برجسته شيعي محسوب مي‌شود كه در طول 75 سال عمر پربركتش تحقيقات فراواني در زمينههاي كلامي، فقهي، تفسيري و... به مدارس علوم ديني انجام داد.
خاندان شیخ طوسي
او از ستارگان بسیار درخشان جهان اسلام بود و در فقه و اصول، حدیث، تفسیر، کلام و رجال تالیفات فراوان دارد. خاندان شیخ طوسى تا چند نسل همه از علما و فقها و سال‌ها در راس مکتب تشیع به عنوان موسس مکتب جعفری در نجف اشرف و مجدد دین و مکتب در قرن پنجم هجری بوده‌اند. مسلمانان بیشتر به شخصیت علمی او واقف شدند و شیعیان جهان به‌ويژه ایرانیان به وجود شیخ طوسی (ایرانی) در جهان آن روز مفتخر بودند؛ زیرا او نخستين شخصیت بزرگ علمی در جهان اسلام از مملکت امام هشتم(ع) بود.
مکتب شیخ، مکمل مکتب مفید و سیدمرتضي بود و وي به تمام فنون فقهی، اصولی، کلام، تفسیر، حدیث و رجال مهارت داشت و در سجایای اخلاقی و فضائل معنوی یکتا بود. نظریات فقهی او تا چندین سال صائب و پابرجا بود و آراي او متکی به دلايل عقلی و نقلی مستفاد از ادله فقهی است. بنابراين، آثار نفیسش قرن‌ها دست به دست می‌گشت تا به اعلام جهان امروز رسید.
شيخ طوسي را شيخ‌الطائفه و گاهي شيخ‌الاماميه نيز گفته‌اند. کنيه او ابوجعفر است که گاهي در برابر شيخ کليني و شيخ صدوق که کنيه هردوي آنها ابوجعفر بود، به او ابوجعفر ثالث گويند. اين سه عالم شيعي يعني شيخ صدوق، کليني و طوسي هم‌نام و هم‌کنيه‌اند و هر سه از دانشمندان شيعه و نويسندگان کتب اربعه (کافي، تهذيب، استبصار و من لا يحضره‌الفقيه) محسوب مي‌شوند. اين چهار کتاب از کتاب‌هاي معتبر شيعه و از منابع مهم فقه شيعه به شمار مي‌آيند.
وي در سال ۴۰۸ هجري قمري، يعني در سن 23 سالگی، خراسان را به قصد عراق ترک کرد و به بغداد رفت تا از محضر بزرگترین دانشمند شیعه آن عصر یعنی شیخ مفید درس‌آموزی کند و تا پایان عمر در عراق ماند.
پسر شيخ طوسي، شیخ ابوعلی ملقب به «مفید ثانی» بنابر نقل مستدرک (جلد 3، صفحه 498) کتابى به نام «امالی» دارد و کتاب «النهایة» تالیف پدرش را نیز شرح کرده است. همچنین مطابق نقل کتاب «لؤلؤةالبحرین» دختران شیخ طوسى نیز فقیهه و فاضله بوده‌اند. شیخ ابوعلى فرزندى به نام «شیخ ابوالحسن» داشت که بعد از پدرش مرجعیت و ریاست حوزه علمیه به او منتقل شد. او (پسر شیخ) در سال 540 هجرى درگذشت.
مقام علمی شیخ‌الطائفه
نجاشى، معاصر او، در شان شیخ مى‌نویسد: «ابوجعفر محمدبن حسن‌بن على طوسى، بزرگى از اصحاب ما، ثقه، و از شاگردان استاد ما ابوعبداللّه (مفید) مى‌باشد.»
عـلامـه سـیـدمـهدى بحرالعلوم که خود از پیشوایان مکتب جعفرى و از با تقواترین علماى جهان اسلام به شمار مي‌رود، درباره شیخ طوسى مى‌گوید: «محمدبن حسن طوسى، سرآمد طائفه امامیه و پرچمدار شریعت اسلام و پیشواى فرقه شیعه بعد از ائمـه مـعـصومین (علیهم‌السلام) است او در آنچه متعلق به دین و مذهب است، مورد اعتماد ماست. او محقق اصول و فروع و تهذیب کننده معقول و منقول است. شیخ‌الطائفه ما و رئیس شیعه على‌الاطلاق است.»
پيروان شیخ طوسي
علمای بعد از شيخ، همه پيروان او بودند. علامه حلی در کتاب «خلاصة‌الاقوال» درباره شیخ طوسی این عبارت کوتاه را نوشته است: «جمیع‌الفضائل تنسب الیه». البته مقصود علامه، جمیع فضائل انسانی نیست، زیرا مقام عصمت که یکی ازفضائل انسانی است، خاص برگزیدگان الهی است، بلکه منظورش جمیع فضائلی است که باید در یک پیشوای دینی جمع باشد. این فضائل عبارتند از: علم و تقوی (تطبیق اعمال با دستورات دین).
شیخ طوسی در علوم اسلامی تا جایی پیشرفت كرد که کرسی ويژه عالم‌ترين دانشمندان در بغداد را به او دادند. وي نه تنها به علوم زیادی مانند فقه، کلام، فلسفه، تفسیر و اصول احاطه داشت و آنها را تدریس می‌کرد؛ بلکه آنها را تهذیب هم مي‌کرد. شیخ طوسی با تألیف دو کتاب «تهذیب» و «استبصار»، صحاح احادیث شیعه را در حصار کشید و با تصنیف کتاب مبسوط در فقه، به فقه شیعه که مورد طعنه بعضی از مخالفان بود -که گفته بودند در شیعه اجتهاد نیست- آبرو داد و در آن به قدری فروع فقهی داد که مایه تعجب است.
شیخ طوسى مؤلف دو کتاب از کتاب‌هاي اساسى و مرجع چهارگانه شیعه به نام‌هاى «تهذیب الاحکام» و «الاستبصار» است که هر دو در زمینه روایات و احادیثى‌اند و جنبه فقهى و حکمى دارند. از دیگر تالیفات اوست: النهایة، المبسوط، الخلاف، عدةالاصول، الرجال، الفهرست و تفسير التبیان.
وي از منظر معضلات اجتماعي و سياسي معاصر خود، به مباحث سياست و حكومت و رهبري جامعه و ويژگي‌هاي حاكم جامعه اسلامي در كتاب‌هاي خويش با نظير «تلخيص‌الشافي»، «الرسائل‌العشر»، «تمهيدالاصول» و «الاقتصاد الهادي» به‌صورت استدلالي پرداخته است.
وي همچنين در كتاب‌هاي فقهي نظير «المبسوط في‌الفقه»، «كتاب‌الخلافه»، « النهاية في مجرد الفقه والفتاوي» و كتاب اصولي «العدة في اصول‌الفقه»(كتاب حاضر) به مباحثي مانند وظايف و اختيارات رهبر و زعيم سياسي در حكومت اسلامي، تبيين دامنه اعمال ولايت در ساير كارگزاران نظام سياسي اسلام، انواع حكومت، كيفيت برخورد با حكومت حاكمان نامشروع و جور، حقوق و وظايف متقابل فرد و دولت و عناصر نظارتي در دولت اسلامي، اهداف و غايات نظام سياسي اسلام در صحنه‌هاي داخلي و خارجي، سياست‌هاي اقتصادي و مالي و جريان‌ها و گروه‌هاي مخالف نظام اسلامي و كيفيت رفتار با آنان مي‌پردازد.
شیخ بزرگوار طوسى در شب دوشنبه، 22 محرم سال 460 هجرى، به رحمت ایزدى پیوست و در نجف اشرف در خانه خویش به خاک سپرده شد. به این ترتیب جهان اسلام یکى از بزرگترین و نامورترین فقیهان خود را از دست داد، شخصیتى که تاریخ کمتر به نظیر او در جامعیت برخورد کرده است و هنوز فقهاى ما از پرتو وجود او برخوردارند.
بنا بر اعتقاد محقق اين اثر، مهمترين تاليف اين فقيه ارجمند، كتاب ماندگار «العدة في اصول‌الفقه» (كتاب حاضر) است كه از نخستين آثار شيعه اماميه در باب اصول فقه به شمار مي‌رود.
شيخ طائفه در اين اثر گران‌قدر براي نخستين بار، آخرين ثمرات فكري علماي اصول فقه مكتب شيعه و اهل تسنن و همچنين متكلمان مكتب اشاعره، معتزله و عدليه را در مباحث اصولي جمع‌آوري كرده است.
كتاب حاضر در 12 باب سامان يافته است. در انتهاي اين اثر، فهرستي از آيات قرآن، احاديث، آثار و اقوال صحابه، اعلام، فرق و طوائف و مذاهب، اماكن و بقاع، اشعار، مصادر بحث و تحقيق و محتواي كتاب نيز درج شده است.
چاپ نخست كتاب «العدة في اصول‌الفقه» (به زبان عربي) با شمارگان 1500 نسخه، 820 صفحه و بهاي 115000 ريال راهي بازار نشر شد.
دوشنبه ۴ مهر ۱۳۹۰ - ۱۳:۰۰
نظر شما