دکتر علی‌نقی خدایاری در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، حجت‌الاسلام دکتر رضا برنجکار، عضو هيات علمي پردیس قم دانشگاه تهران را ديگر نويسنده اين اثر معرفي كرد و درباره ضرورت و اهمیت انسان‌شناسی گفت: سعادت حقیقی انسان در گرو اعتقاد صحیح و عمل صالح است و دست یافتن به این دو امر مهم بدون شناخت، ممکن نیست. معرفت انسان نسبت به خود، در میان شناخت‌های گوناگون اهمیت زيادي دارد، چراكه آدمی با شناخت خود به فقر وجودی‌اش پی می‌برد و از رهگذر آن، به آفریدگار بی‌نیاز می‌رسد. او با معرفت خدا به جست‌وجوی پیامبر و دین او برمی‌خیزد تا به راه و رسم پرستش و برنامه تکامل و سازندگی دست يابد.

اين نويسنده يادآور شد: از سوی دیگر، انسان به طور فطری مایل به شناخت حقیقت و آثار هر چیزی است و از آنجا که خود را از همه چیز به خود نزدیک‌تر می‌بیند، مایل است خود را بشناسد و بداند از کجا آمده و به کجا می‌رود، آیا پیش از این جهان، وجودی داشته یا نه و آیا پس از این جهان بقایی خواهد داشت یا به کلی از بین می‌رود. بر این اساس، ضروری‌ترین و سودمندترین شناخت برای انسان، خودشناسی است و به تعبیر امام محمدباقر(ع) هیچ شناختی هم‌‌پايه خودشناسی نیست.

وي درباره وجه ديگري از اهمیت انسان‌شناسی گفت: انسان بر اساس تفسيري که از خود و ساحات وجودي و امكانات معرفتی خویشتن دارد، به تفکر در جهان هستي و نسبت خود با آن می‌پردازد. بدين ترتیب، پرسش‌های اساسی در حوزه آغاز و انجام انسان، فلسفه حيات و چگونگي دستيابي به سعادت، همگی بر اساس شناخت انسان امکان پاسخ‌گويي می‌یابند. رستگاري فردي و اجتماعی انسان و رهايي وي از مشکلات فردی و خانوادگی و اجتماعی با شناخت همه‌جانبه انسان و ملاحظه ارتباط میان او و خدا امكان‌پذير خواهد بود.

خداياري چگونگي شناخت انسان را نکته مهم انسان‌شناسی دانست و گفت: تاكنون راه‌های متفاوتي از سوي انديشمندان، فيلسوفان و عارفان اديان مختلف برای شناخت انسان پيموده شده و مكاتب فلسفی، عرفانی و تجربی متعددی در اين حوزه حتی درون فرهنگ اسلامی پديد آمده‌اند كه هر يك از منظري خاص و با رويكردي وي‍ژه، بخشي از ابعاد وجودي انسان را مطالعه كرده‌اند.

وي با اشاره به مكاتب انسان‌شناسي ديني گفت: در اين ميان، انسان‌شناسی دینی به دليل استناد به معارف وحياني و جامعيت مباحث و پرداختن به ابعاد اساسي و مسايل كليدي انسان، راه و روشي بي‌بديل در عرصه انسان‌شناسي از خود بر جاي گذاشته است، زيرا تنها آفریدگار انسان، حقیقت این موجود پیچیده را می‌شناسد و از همه رازها و نیازهای او آگاه است.

عضو هیات علمی جامعه‎المصطفی(ع) ادامه داد: باید از روشنگری وحی درباره انسان حداکثر استفاده را کرد. به همین دلیل، كوشش شده است مطالب مطرح شده در این اثر، مستند به منابع اصيل ديني يعني آيات قرآن كريم و احاديث معصومان(ع) باشند. در اين راستا، از آرا و سخنان مفسران قرآن و شارحان احاديث و منابع کلامی و اعتقادی نيز بهره گرفته شده است.

وي مطالعه مقایسه‌ای دیدگاه دینی با آراي متفکران و مکاتب دیگر را از جمله رويكردهاي ديگر كتاب برشمرد و گفت: باید توجه داشت که بيشتر آموزه‌هاي وحیانی در موضوعات معرفتي و اعتقادی مانند مباحث انسان‌شناسی، تعبدي نيستند، بلكه ارشاد به حکم عقل یا تذکر به امور فطری و وجدانی‌اند. بنابراين، محتوای این کتاب نیز از این لحاظ متنوع است.

خداياري ادامه داد: يكي از ويژگي‌هاي انسان‌شناسي ديني، مباحث مهمي مانند رابطه انسان با خدا و جبر و اختيار تذكري و وجداني بودن آموزه‌هاي آن است، به اين معنا كه انسان پس از مواجهه با داده‌هاي وحي درباره خود، حقيقت آن را با عقل يا فطرت خود درمي‌يابد و درستي آن را وجدان مي‌كند.

وي با اشاره به سامان يافتن كتاب در 9 فصل گفت: تعریف و اهمیت انسان‌شناسی، رویکرد دینی به آفرينش انسان و عوالم وجودى او، ساحت‌هاى وجودى انسان شامل روح، بدن، فطرت، عقل، علم، امیال، آزادی و طبیعت، موضوعات چهار فصل نخست است. در فصل‌های بعدي كتاب به بيان فلسفه آفرینش و حیات انسان و کرامت و منزلت او از منظر متون دینی پرداخته مي‌شود. تعریف و عوامل سعادت و شقاوت، تبیین روابط و مناسبات چهارگانه انسان یعنی رابطه انسان با خدا، با خود، با جامعه و با جهان هستی نيز موضوعات ديگر كتاب‌اند.

نويسنده و مدرس دانشگاه يادآور شد: اين كتاب در مبحث «رابطه انسان با جامعه» وظایف یک مسلمان در مقابل مسلمانان دیگر و نیز غیرمسلمانان ساکن جامعه اسلامی و همچنين حقوق ایمانی و شهروندی متقابل را بررسي كرده است. در بحث «روابط با جهان هستی» نيز چگونگی تعامل معرفتی و رفتاری انسان با پدیده‌های گوناگون طبیعت بررسی شده‌اند.

خداياري با اشاره به نگارش «انسان‌شناسی اسلامی» به عنوان متني درسي در دانشگاه‌ها گفت: اين اثر طبق ضوابط مركز تدوين متون معارف دانشگاه‌ها تدوين شده و از متون آموزشی پیشنهادی معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی برای درس «انسان در اسلام» از دروس معارف دانشگاه‌هاست. 

وي افزود: من به همراه دكتر برنجكار، ديگر مولف كتاب، براي مستند بودن مطالب اين اثر به متون اصیل دینی مستند تلاش زيادي به خرج داديم تا هم اتقان كتاب بیشتر شود و هم اعتماد لازم به مطالب آن در دانشجویان پدید آید، زیرا اعتماد به کتاب، پایه مواجهه مثبت با یک اثر است. همچنین اين كتاب، بي‌بهره از تکنیک‌های آموزشی نيست. بیان اهداف فصل قبل، ارايه چکیده در پایان و طرح پرسش‌ها و پژوهش‌هایی که انجام آن در فراگیری درس کمک خواهند کرد و نیز معرفی برخی منابع برای مطالعه بیشتر، مواردی‌اند که امروزه در تدوین متون آموزشی در نظر گرفته مي‌شوند.

چاپ نخست كتاب «انسان‌شناسی اسلامی» از سوي دفتر نشر معارف، وابسته به معاونت پژوهشی دانشگاه معارف اسلامی، با شمارگان 3000 نسخه، 232 صفحه و بهاي 23000 ريال منتشر شده است.