به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، هشتاد و سومين نشست مرکز پژوهشي ميراث مکتوب، با عنوان «رونمايي از ديوان قائميات» تاليف حسن محمود کاتب (قرن هفتم هجري) چهارشنبه 11 آبان‌ماه در مجتمع باغ زيبا تهران برگزار شد. سخنرانان اين نشست، پروفسور هرمان لندولت (استاد مطالعات اسلامي مؤسسه مطالعات اسماعيليه لندن)، سيدمحمد عمادي حائري (پژوهشگر و مصحح) و دکتر سيدجلال حسيني بدخشاني (پژوهشگر و مصحح اثر) بودند.

استاد مطالعات اسلامي مؤسسه مطالعات اسماعيليه لندن در ادامه افزود: جاي افتخار بزرگي است براي من که اينجا باشم و سخني چند براي شما عرض کنم و به خصوص خواستم ابتداي کار به همکار عزيز دکتر بدخشاني براي اين کار واقعا خوبي که داشتند، تبريک بگويم. ديروز نسخه اول يا اولين نسخه‌اي که از انتشارات آمده بود را دريافت و کمي نگاه کردم.

وي افزود: جاي افتخار است براي دانشمندان اسماعيلي و به خصوص هم براي موسسه مطالعات اسماعيليه و البته جاي تأسف است که دکتر دفتري مدير دفتر مطالعات اسماعيليه نتوانستند اينجا باشند، حتما ايشان هم خيلي افتخار مي‌کنند.

لندولت اظهار كرد: در اين موسسه دو سال يا سه سال پيش بود که يک قصيده از ديوان قائميات ترجمه شد (شماره بيست و شش) و بنابراين براي مردمان انگليسي زبان، اين يک راز نيست. نکته‌اي كه در ادبيات اسماعيلي وجود دارد و بايد گاهي آن را تکرار کرد،اين است که آن‌ها، بيشترشان شعر نوشته‌اند، نه تنها در زبان فارسي، اما مهمتر از همه همين است.

وي ادامه داد: در بدخشان هم يک نوع خاصي از افراد وجود داشته‌اند که بيشتر پيرو ناصر خسرو بوده‌اند. در آسياي جنوبي هم، شايد بيشتر به زبان نثر مي‌نوشتند. ناصر خسرو نه تنها شاعر بوده، بلکه بسيار عاقلانه نثر نوشته؛ مانند زادالمسافرين که حائري آن را تصحيح کرده‌ است.

وي افزود: اهميت نوشته‌هاي اسماعيلي به خاطر وجود زبان ادبي و مذهبي و فارسي، خيلي مهم است و ناصر خسرو نيز آثارش را به عربي ترجمه کرده، چراکه زبان اصلي اسماعيليان عربي بوده و ناصر خسرو و ديگران مثل محمدحسين شاپوري و شاعر قصيده‌گوي اسماعيليه، ابوهيثم جرجاني، زباني تازه يعني فارسي علمي تأسيس کردند و تنها کلمات با ارزش آنها از ابوعلي سيناست، همانند دانشنامه علائي.

پروفسور هرمان لندولت، ادامه داد: شايد به گفته اسماعيلي‌ها، صوفيان هم بودند که زبان فارسي را به کار مي‌بردند و از متون قديمي فارسي بهره مي‌بردند، کشف المحجوب هجويري که نبايد اشتباه کرد با کشف المحجوب ابويعقوب سجستاني، شايد سند اين ترجيح فارسي در هر دو يکي بوده، مثلا در تبليغ که مي‌خواهد مردم به هم نزديک شوند، يعني هر نوع اشاره را ترجيح مي‌دهند.

وي گفت: شخص؛ يعني شخص مولف معرفت، براي متفکرين اسماعيلي به خصوص واضح است. تفکرات يعني شخصي که خودش و وجودش معرفت است. اين مسأله بين پير و مريد، شاگرد و استاد و امام و ماموم، اهميت زيادي داشته و مسأله اين است که کي از کي گرفته است؟ صوفيان از اسماعيليان تقليد کرده‌اند يا اسماعيليان تقليد از صوفيان.

اين مدرس دانشگاه افزود: من جوابي براي اين مسأله ندارم، اما به هر حال اهميت استاد معلم که حتي مي‌تواند زندگي شما را دگرگون کند، در کشف المحجوب سجستاني خيلي بر آن تاکيد شده، البته در نوشته‌هاي صوفي هم هست، به خصوص عين‌القضات همداني و ممکن است که ايشان آن روزها تحت تاثير اسماعيلي‌ها بوده است.

وي گفت: بايد روي اين قائمياتي که الان موجود است، بيشتر تحقيق شود که کدام قسمت از کتاب، واقعا تصورات خواجه است و کدام قسمت از حسن محمود. در بخشي از قائميات يک خاصيت هست که مثلا امام سه قوت دارد، اين براي من هنوز حل نشده که کاملا چه مي‌خواهد بگويد. ممکن است همانطورکه شما اشاره مي‌کنيد از طوسي داشته باشد و ممکن است از خود اسماعيلي‌ها يعني اسماعيلي‌هاي فاطمي چون ابويعقوب سجستاني هم در اين زمينه تفاوت مي‌گذارد و اين جاي تحقيقات ديگر دارد.

سخنران بعدی نشست، سیدمحمد عمادی حائری بود. وی گفت: کتاب دیوان قائمیات کار بسیار ارزنده‌ای است و فواید زیادی دارد، در گزارش تاریخ ادبیات اسماعیلیه و در تفسیر مفاهیم کلامی و فلسفی اسماعیلیه، باید از این کتاب مدد گرفت. 

این پژوهشگر و مصحح افزود: شواهدی که ما امروزه در دست داریم، در واقع به اندازه کافی گویای این است که یک ادبیات قوی اسماعیلی در طول تاریخ وجود داشته، به زبان عربی متون بسیاری پیدا و کشف شد و به چاپ رسید، همچنین به زبان فارسی. هم در نظم و هم در نثر ادبیات اسماعیلی.

سید جلال حسینی بدخشانی به عنوان آخرین سخنران نشست، گفت: به قول استاد شفیعی کدکنی این کتاب از چند جهت بی‌نظیر است، اولاً، از قیامت. تنها کتابی است که مسلماً در آن زمان نوشته شده و از لحاظ لغات مصطلح در ادبیات اسماعیلی غنی‌ترین کتاب است. 

اين پژوهشگر و مصحح اثر، افزود: به نظر من شفیعی کدکنی کبریت احمر هستند و کاری که برای دیوان قائمیات کردند، هیچگاه فراموش نخواهد شد. من با شعر زیاد دم‌خور نیستم، شاعر نیستم، شعر هم نگفته‌ام و آنچه باعث شد زحمت این کتاب را قبول و برای چاپش اقدام کنم، این بود که این کتاب از حیطه فراموشی 400 ساله‌اش بیرون بیاید زيرا حدود 760 سال پیش این دیوان سروده شده است.