به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)،‌ اين منطقه از آن روي اهميت فراواني دارد كه حد فاصل دولت عثماني و صفوي بود. دولت صفوي كه بنيانگذار ايران نوين بود، با مركزيت آذربايجان دو قرن در برابر فزون‌خواهي دولت عثماني ايستاد و به اتكاي مردم اين سرزمين اجازه دست‌اندازي آن دولت را نداد.

همچنان كه در بخشي از مقدمه اين نوشتار به قلم رسول جعفريان، رييس كتابخانه، موزه و مركز اسناد مجلس شوراي اسلامي آمده است؛ «اهميت آذربايجان به دوره قاجاري انتقال يافت و اين ايالت به مركزيت تبريز، وليعهدنشين دولت قاجاري شد. رجال قاجاري عمدتا از مردمان آذربايجان بوده و نقش مهمي در حفظ و حراست از حدود ايران، هم از لحاظ سياسي و هم فرهنگي داشتند. بعدها كه آذربايجان راه ورود فرهنگ‌هاي نوين از طريق قفقاز و استانبول شد، باز هم تبريز به عنوان يك مركز مهم مورد توجه در كانون تحولات فرهنگي و سياسي دوره اخير تاريخ ايران قرار داشت...»

طبق آن‌چه اسناد اين مجموعه روايت مي‌كنند، در تاريخ معاصر ايران، آذربايجان بيش از ساير نواحي ايران دچار مصيبت و بلا شد. موقعيت استراتژيك آذربايجان، مجاورت با دو امپراتوري فزون‌خواه عثماني و روسيه تزاري از عوامل اين بلايا بودند. گرچه سراسر ايران پس از مشروطه دچار ناامني، آشوب، قحطي و گرسنگي شد اما تيره‌روزي مردم آذربايجان به ويژه اروميه و شهرهاي اطراف آن مانند سلماس با هيچ جاي ايران قابل مقايسه نيست. 

مضامين اين اثر در چهار بخش با عناوين «مدخل پژوهشي»، «اسناد»، «پيوست‌ها» و «تصاوير، نمونه اسناد، عكس‌ها، نقشه‌ها» دسته‌بندي و عنوان شده‌اند. از جمله موضوعات اين اثر نيز مي‌توان «سمكو در تحولات غرب آذربايجان، اثرات قتل مارشيمون، نبرها و شكست سمكو، سرگذشت خونين من يا سلماس در محاربه عالم‌سوز، سوگنامه ملاحسن اهري در مرثيه سردار امير ارشد كه در نبرد با سمكو كشته شد» را نام برد.

مخاطبان اصلي اين كتاب را افزون بر محققان محلي تاريخ آذربايجان و تاريخ‌نگاران ايران معاصر، علاقه‌مندان به اين حوزه و مردم منطقه آذربايجان كه خاطراتي از آن ايام دارند، تشكيل مي‌دهند.

اين كتاب با مروري بر خاطرات آذربايجان در تاريخ مشروطه و دوره‌هاي سوم تا پنجم مجلس شوراي ملي مي‌كوشد از دلاورمردي‌هاي مردم اين خطه ياد كند و بگويد ايرانيان در طول تاريخ چگونه از ميراث فكري، تمدني و سرزمين خود پاسداري كردند و چه بهايي را براي زندگي در سرزمين مادري خويش پرداختند.

نخستين چاپ كتاب «تحولات غرب آذربايجان به روايت اسناد مجلس شوراي ملي؛ دوره‌هاي سوم تا پنجم» را مركز انتشارات كتابخانه مجلس شوراي اسلامي به تازگي با شمارگان 1000 نسخه، 736 صفحه و به بهاي 160000 ريال منتشر كرده است.