به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در ابتدای این نشست فربد براتی توضیحی کلی درباره چیستی جامعه‌شناسی دین داد و روانشناسی را رشته‌ای مبتنی بر دیدگاه تجربی دانست که در آن فرایندهای ذهنی، رفتار، عواطف و شناخت‌های افراد بر اساس رویکردهای تجربی بررسی می‌شود.
 
وی در ادامه توضیح داد: از روانشناسی دین در کشور ما چیزی گسترده‌تر از منابع علمی معتبر روانشناسی انتظار می‌رود و از طرفی برخی موارد هم به این حوزه وارد می‌شود که در ادبیات روانشناسی جایی ندارند و چون علایق شخصی افراد است، مطرح می‌شوند.

براتی از چارچوب مشخص روانشناسی و دیدگاه‌های مختلف در این حوزه سخن گفت و به تقسیم‌بندی‌های برخی کارشناسان این حوزه اشاره کرد. وی گفت: در حوزه افرادی هستند که دیدگاهی وسیع‌تر دارند؛ مثلا دکتر مسعود آذربایجانی در تعریفش از روانشناسی دین آن را «بررسی علمی دین با رویکرد روانشناختی» توصیف کرده‌ که تعریفی کلی است. در ایران تعاریف مختلفی و متعددی از روانشناسی دین وجود دارد که به نسبت متون روانشناسی در کشورهای دیگر بیشتر است.

وی انجمن روانشناسی آمریکا (APA) را یکی ار معتبرترین انجمن‌های روانشناسی دنیا دانست و به تعاریف مطرح شده در این انجمن اشاره کرد و آن‌ها را بیشتر کارکردی دانست که به آثار دینداری بر افراد مربوط می‌شود.

براتی با توجه به اهمیت روانشناسی دین در ایران گفت: باید بررسی‌هایی درباره لزوم ایجاد رشته‌ای دانشگاهی به نام روانشناسی دین صورت بپذیرد. ما چنین رشته‌ای نداریم اما سابقه روانشناسی دین در کشورمان زیاد است. با این حال صاحب‌نظران نظریه‌پردازی نمی‌کنند.

در ادامه نشست دکتر محمد دهقانی، مترجم کتاب، صحبت‌هایش را با انتقاد از توجه کم مخاطبان و مسوولان به چنین حوزه‌هایی آغاز کرد و گفت: با این کم‌توجهی بعید است علوم انسانی در کشورمان پیشرفت کند زیرا کتاب با شمارگان محدود چاپ می‌شود ولی بعد از سال‌ها آن هم به طور کامل به فروش نمی‌رسد.

دهقانی افزود: من فقط مترجم کتاب هستم و شاید با برخی موضوعات مطرح شده در آن هم موافق نباشم و در مقام دفاع از نویسنده اینجا ننشسته‌ام. کتاب حجم زیادی دارد و در 17 فصل نوشته شده. به‌جز مقدمه و پی‌گفتار هر فصل عنوان به خصوصی دارد و به مباحث تخصصی روانشناسی دین می‌پردازد.

وی در ادامه صحبت‌هایش درباره برخی از بخش‌های کتاب توضیحاتی داد. دهقاني گفت: برای مثال فصل سوم به مبحث دین و زیست‌شناسی می‌پردازد و یکی از پرکشش‌ترین و علمی‌ترین فصل‌هاست. نویسنده این سوال را مطرح می‌کند که آیا مسایل زیست‌شناسی در زندگی و توقعی که از دین داریم سهمی دارند؟ آیا انسان‌ها از طریق یادگیری به دین روی می‌آورند؟ یا برعکس، دین چه تاثیری بر زیست و مساله تکامل دارد؟

مترجم کتاب درباره فصل دیگری از کتاب گفت: در یکی از فصل‌های میانی کتاب به عرفان و تجربیات عارفانه پرداخته می‌شود. این‌که عرفان چگونه گرایش‌هاي روانی ایجاد می‌کند. مساله دین و مرگ در کتاب مطرح می‌شود و به مسایلی چون «تبدل» پرداخته می‌شود. تبدل به تغییر دین یا تغییر نگرش در درون یک مذهب یا دین اشاره دارد.

در ادامه دهقانی با اشاراتی به مساله تبدل در ادیان مختلف، از انواع مختلف آن سخن گفت.

براتی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به مفاهیم حوزه روانشناسی دین پرداخت و تفاوت روانشناسی دین و روانشناسی دینی را مطرح کرد. وی گفت: روانشناسی دینی یعنی پیروان یک دین خاص در اثر فعالیت‌ها یا اعمال و شعائر، دچار چه تغییر و تحولاتی می‌شوند و این با روانشناسی دین متفاوت است. ما به تعداد مذاهبی که در دنیا هست روانشناسی‌های دینی داریم.

این استاد دانشگاه درباره انواع کتاب‌های روانشناسی اینچنین گفت: کتاب‌های روانشناسی دین در سه دسته تقسیم می‌شوند. آثاری مانند همین کتاب «روانشناسی دین» بر اساس رویکرد تجربی که در آن جدول و تحلیل هست. نقص این کتاب‌ها این است که دیدگاه کاهش‌گرا ندارند و حسن این کتاب‌ها مطرح شدن جنبه‌های نظری در آن‌هاست و برای هر چیزی که گفته مطالعات و تحقیقاتی تاییدکننده یا رد کننده آورده.

وی از انواع دیگر کتاب‌های روانشناسی دین هم نام برد. کتاب‌هایی که جنبه‌های نظری را مطرح‌ می‌کنند و کلی‌تر هستند و بخش دیگر کتاب‌ها که اخیرا مطرح شده در صدد یکی کردن روانشناسی و دین در مسایل سلامت روانی هستند.

وی صحبت‌هایی درباره تاریخ روانشناسی داشت و گفت: در ابتدا روانشناسان دین بسیار دیندار بودند. در دهه 50 و 60 میلادی با مطرح شدن روانکاوی، روانشناسی دین به تدریج کنار گذاشته شد و این قضیه تا اوایل دهه 80 میلادی ادامه یافت اما از این دوره حجم وسیعی از تحقیق و مطالعه صورت می‌گیرد و کارشناسان به اهمیت آن پی می‌برند.

براتی سده درباره کتاب «روانشناسی دین» اثر اسپیلکا گفت: حسن این کتاب در این است که نویسندگان مطرحش مذاهب مختلف و دیدگاه‌های متنوعی دارند اما آن‌ها نسبت به مذاهب شرقی کم‌لطفی کرده‌اند. از طرفی دیدگاه‌های مختلفی در کتاب مطرح شده اما به همه آن‌ها به طور یکسان نپرداخته‌اند.

دهقانی در توضیح این انتقاد گفت: این کتاب بر اساس رویکرد تجربی نوشته شده و مبنای پژوهش‌ها مشخص است. در واقع نویسندگانی که بیشتر در این زمینه فعالیت کرده‌اند سهم بیشتری در تحقیقات داشته‌اند. مثلا بر اساس نظریه آلپورت پژوهش‌های زیادی صورت گرفته ولی نظریه مازلو قابل سنجش نیست.

در پایان این نشست دهقانی و براتی به سوالات حضار در جلسه پاسخ دادند.

در کتاب «روانشناسی دین» برنارد اسپیلکا و دیگران یافته‌های پژوهشی جدید و مهم خود را در حوزه معنویت، بخشایش، شکاکیات مذهبی و زیست‌شناسی دینی گردآوری کرده‌اند. این کتاب از سوی انتشارات رشد و به بهای 25 هزار تومان منتشر شده است.