به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، كتاب «چيستان؛ مقبول دیروز، مغفول امروز» شامل دو بخش اصلي با عنوان‌هاي «چيستان و معما» و «نمونه‌ها» است و در مقدمه آن به تعدادی مرجع قابل دسترسی درباره چیستان اشاره شده است.

نخستين بخش اين كتاب دارای دو مقاله با نام‌هاي «چیستان» و «معما» است. بخش دوم نيز مطالبي از جمله «چیستان‌های گیاهی»، «چیستان‌های جانوری»، « چیستان‌های مربوط به انسان»، «چیستان‌های مادی و مربوط به زندگی» و «چیستان‌های امور انتزاعی و مقدس» را شامل مي‌شود. همچنين در اين بخش به پاسخ چیستان‌ها و راویان آن‌ها اشاره شده است.

در بخشی از مقدمه اين کتاب آمده است: «با جستجو در چیستان‌ها و معما‌های فارسی، با توجه به منابع معدودشان، به این نتیجه می‌رسیم که هر چند لُغز و معماهای فارسی جای ویژه‌ای در ادبیات مکتوب و شفاهی ما دارند اما پژوهش‌های معدودی در این سبک کهن، سرگرم‌کننده و پرمحتوای ادبی صورت گرفته است.»

عليرضا هاشمي، پژوهشگر فرهنگ مردم و نويسنده كتاب «چيستان؛ مقبول دیروز، مغفول امروز» درباره اين اثر به «ايبنا» گفت: از آن‌جا که در گذشته استفاده از فرهنگ مکتوب میان مردم محدود بود، ادبیات شفاهی سینه به سینه و نسل به نسل منتقل می‌شد.

وي ادامه داد: در آن روزگار مردم مناطق مختلف كه خسته از کار روزانه به خانه برمي‌گشتند، اوقات فراغت خود را با شب‌نشینی‌هایی مي‌گذراندند كه نقل مجلس يا «شب‌چره» آن‌ها، قصه‌ها، روایت‌ها، بازي‌ها و چیستان‌ها بود. به همين دليل پرسش درباره چیستی‌های عالم، لطف خاصي داشت و به‌ويژه برای نوباوگان، آموزه‌ای تعلیمی و برای بزرگ‌تر‌ها نيز سبب آشنایی با رمز و راز هستی بود.

هاشمي افزود: این چیستان‌ها که زمانی آموزه تعلیمی نوباوگان و موضوعی برای دوره‌های شبانه روستاییان، شب‌نشینی خانواده‌ها و محفل قهوه‌خانه‌ها در شب‌های بلند زمستان بودند، در حال حاضر موضوعی بیگانه به شمار می‌آیند و جای خود را به پیامک‌های تلفن همراه، موسیقی، عکس، فیلم یا گفت‌و‌گوهای روزمره داده‌ا‌ند که از آن به «فرهنگ گلایه» یاد می‌شود. بنابراين چیستان‌ها را می‌توان «مقبول دیروز و مغفول امروز» دانست که کاربرد‌های خود را در خانواده، میهمانی‌ها و شب‌نشینی‌ها از دست داده‌اند.

وي هدف از نگارش اين كتاب را آشنایی بیشتر مخاطبان با دو موضوع «چیستان» و «معما» و منابع قابل دسترس در این دو موضوع دانست و افزود: در این کتاب، دو ژانر ادبیات شفاهی یعنی «چیستان» و «معما» مورد بررسی قرار گرفته و با استفاده از اسناد فرهنگ مردم رادیو نمونه‌هایی از چیستان‌ها از تمامي نقاط کشور همراه با موارد مشابه به عنوان شاهد مثال، طبقه‌بندی شده است. در بخش دوم نیز با استفاده از اسناد موجود در گنجينه فرهنگ مردم رادیو، نمونه‌های چیستان‌های موجود در این گنجینه، طبقه‌بندی، بازنویسی و آوانگاری شده‌اند.

هاشمي این کتاب را جدیدترین کتاب در حوزه ادبیات شفاهی دانست و افزود: در این حوزه پيش از اين نيز کتاب‌های دیگری منتشر شده بود كه از اين ميان مي‌توان به «چیستان‌نامه دزفولی» اثر محمدعلی امام(اهوازی) اشاره كرد كه دکتر علی بلوکباشی نيز بر آن مقدمه نوشته است اما چون تغییرات سریع فرهنگی ـ اجتماعی و تغییرات نسل‌ها، باعث فراموشي این ژانر ادبی نزد خانواده‌ها و در محافل دوستانه شده است، از اين رو كتاب «چيستان؛ مقبول دیروز، مغفول امروز» مي‌كوشد به شيوه‌اي ديگر، يعني ابتدا با طرح چیستی چیستان و معما، به تعاریف، پیشینه، ساختار، تفاوت و تقسیم‌بندی این دو ژانر ادبی پرداخته و پس از آن، در بخش دوم کتاب با بيان نمونه‌هایی از سراسر کشور و بيان نمونه‌های مشابه با حفظ امانت در ذکر نام راویان چیستان‌ها مجموعه‌ای بسیط از این نوع ادبیات شفاهی گردآوری كند.

هاشمي به امانت‌داري در گردآوري چيستان‌ها، به عنوان يكي از نكات مهم‌ اين كتاب اشاره كرد و افزود: امانت‌داری در ذکر نام راویان، محل، تاریخ روایت چیستان و موارد مشابه در مضمون‌هاي یک چیستان که برگرفته از فرهنگ نقاط مختلف شهری و روستایی کشور است از نکات قابل توجه اين کتاب است، به‌طوری که کتاب هم برای استفاده عموم و هم برای استفاده پژوهشگران حوزه ادبیات و فولکلور به اثري کاربردی تبديل شده است.

بازچاپ «چیستان؛ مقبول دیروز، مغفول امروز» با شمارگان 1500 نسخه، 159 صفحه و بهاي پنج هزار تومان توسط انتشارات سروش (انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران) منتشر شده است.