دکتر محمدرضا فخر روحاني در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)،‌ با اشاره به این که ترجمه بخشی از کتاب «جامع الزیارات معصومین(ع)» را که مجموعه‌ای کامل از زیارت‌نامه‌های ائمه‌اطهار(ع) در قالب دایرةالمعارف است، بر عهده دارد، اظهار کرد: در این مجموعه، تمام زیارت‌نامه‌ها و آداب زیارت اهل‌بیت(ع) به زبان عربی از منابع گوناگون گردآوری و بیان شده است. از جمله نکات قابل‌تامل این اثر، بیان تفاوت زیارات ـ حتی کوچکترین بخش آن‌ها ـ در کتاب‌ها و منابع گوناگون است که قابلیت پژوهشی اثر را افزایش می‌دهد. 

وی زیارتنامه ائمه‌اطهار(ع) را کلاس درس آنان یاد کرد و گفت: آن‌ها بر اساس موقعیت و میزان درک افرادی که نزدشان می‌آمدند و برای زیارت قبور سایر ائمه از آن‌ها طلب زیارت‌نامه می‌کردند، زیارت‌نامه‌های بلند و کوتاهی را روایت کرده‌اند، زیارت‌نامه‌هایی که هرکدام یک دوره کامل اصول اعتقادی و شیعی را دربر دارند.

عضو هيات علمي گروه ادبيات انگليسي دانشگاه قم با بیان این که بخشی از این کتاب را که به زیارت‌نامه امام حسین(ع) اختصاص دارد، از زبان عربی به انگلیسی ترجمه می‌کند، گفت: یکی از نکات قابل‌تامل این اثر در این است که تمام زیارات مطلقه و موقته(ایام مخصوص زیارتی) و زیارت تمام مکان‌ها را از زبان معصومان و بزرگان دین دربر دارد به عنوان نمونه در زیارت‌نامه امام حسین(ع) عنوان می‌شود که زائر لحظه به لحظه چه دعاها و زیاراتی را می‌تواند بخواند؛ زیارتی که وقتی به فرات می‌رسد یا هنگامی که به کربلا نزدیک می‌شود و ...

وی در پاسخ به این سوال که «ارزش و اهمیت ترجمه متونی از  این دست که شاید تنها برای شیعیان با اهمیت باشند در چیست؟» عنوان کرد: ترجمه چنین آثاری علاوه بر اهمیت درون‌دینی، اهمیت برونی نیز دارد. نخست آن که زیارت‌نامه‌ها بخش مهم و قابل‌توجهی از معارف و دانش مسلمانان به‌ویژه شیعیان را تشکیل می‌دهند. بخش عظیمی از اطلاعات ما از طریق زیارت‌نامه‌ها به دست آمده است. به عنوان مثال با مطالعه این زیارت که از زبان معصومان نقل شده‌اند از توصیفات و ویژگی‌های سایر ائمه مطلع می‌شویم. علاوه بر این همه شیعیان دنیا از زبان عربی یا فارسی آگاهی ندارند و از آنجا که این معارف شیعی باید منتقل شوند، لازم است چنین اقداماتی صورت گیرد. من به جز یکی، دو نمونه موردی از ترجمه زیارات امام حسین(ع) به زبان انگلیسی نیافته‌ام، البته آن نمونه‌ها نیز از نظر ویرایشی ایرادهایی داشتند.

دکتر فخر روحانی با اشاره به این که بعد دیگر اهمیت این کار به ترویج داشته‌های جهان اسلام باز می‌گردد، عنوان کرد: زیارت‌نامه‌ها، یک گونه ادبی منحصر به‌فردند، چرا که ادیان دیگر مانند ما زیارت‌نامه ندارند. با ترجمه و توسعه این متون می‌توانیم به دنیا بگوییم که در مذهب تشیع ژانر(گونه) ادبی زیارت‌نامه‌ای داریم که می‌تواند منبعی برای پژوهشی‌ها و مطالعات تطبیقی جهانی باشد.

نويسنده و مترجم زبان‌هاي انگليسي، عربي و فارسي درباره اهمیت مطالعه زیارت‌نامه‌ها گفت: ما می‌خواهیم معصومان را معرفی کنیم در حالی که افراد کاملی نیستیم و همه‌مان در بخش‌هایی از اصول اعتقادی و رفتاری‌مان مشکلاتی داریم لذا معرفی معصومان تنها از زبان اهل‌بیت که به معصوم نزدیک‌تر از همه بوده‌اند و خود نیز در شمار معصومان هستند، بهترین معرفی به‌شمار می‌آید.

وی در پاسخ به این پرسش که «با مطالعه زیارت‌نامه‌ها علاوه بر شناخته مرتبه و توصیفات حضرات معصوم به چه نکات دیگری پی خواهیم برد؟» اظهار کرد: از لابه‌لای زیارت‌نامه‌ها مطالب ارزشمند فراوانی قابل درک و استنباطند. به عنوان نمونه چنانچه فردی بر حوزه معماری اسلامی تسلط داشته باشد، با مطالعه زیارت‌نامه‌های برجای مانده از معصومان از نوع معماری قدیمی حرم و بارگاه آن معصوم و الگوی ساخت بنای آن مطلع می‌شود. در برخی از این زیارات عنوان شده است که از در قبله که وارد شدی زیر سقف توصیف شده می‌ایستی و این دعا را می‌خوانی. با آگاهی از این موارد درمی‌یابیم که در گذشته ساخت بنای بارگاه به چه صورتی بوده است و از بسیاری از رخدادهای تاریخ اسلام آشکار می‌شود.

این مترجم ادامه: اکنون ضریح حرم امام حسین(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) یکی است و برای آن ‌دو یک سنگ قبر قرار داده‌‌اند. در حالی که از زیارت‌نامه‌ها این‌گونه بر می‌آید که مقبره این دو بزرگوار جدا بوده و بدن حضرت علی‌اکبر(ع) زیر پای امام حسین(ع) دفن شده است. همچنان که در زیارتی از امام صادق(ع) نقل شده که باید زائر بخشی را بر مزار امام حسین(ع) بخواند و قبر او را ببوسد و به کنار برود و بر مزار حضرت علی‌اکبر(ع) نیز زیارت‌نامه دیگر را بخواند. این موضوعات نشان می‌دهند که در گذشته ضریحی برای این مقبره‌ها وجود نداشته است. از این رو می‌توانیم علاوه بر اطلاعات عبادی، بر مسایلی مانند معماری بنا، اطلاعات جغرافیایی و تاریخ اسلام نیز وقوف یابیم.

این استاد دانشگاه درباره یافته‌های خود درحوزه حجم گوناگون زیارت‌نامه‌ها اظهار کرد: جدای از میزان درک، معرفت و سواد فردی که از ائمه اطهار درخواست زیارت‌نامه می‌کرده و حضرات متناسب با ویژگی‌های عنوان شده زیارتی را به او می‌داده‌اند، برخی شرایط زمانی و مکانی نیز بر کوتاهی و بلندی این زیارات تاثیرگذار بوده‌اند. به عنوان نمونه در تعدادی از مقالات و آثار مستشرقان از دوران حکومت بنی‌امیه و بنی‌عباس به عنوان دوران طلایی تمدن اسلامی یاد می‌شود در حالی که با بررسی زیارت‌نامه‌ها مشاهده می‌کنیم، امام سجاد(ع) فرزند امام حسین(ع) هیچ زیارت‌نامه‌ای را برای زیارت مزار پدرشان نقل نکرده‌اند، این موضوع نشان از اختناق شدید آن زمان دارد که حتی افراد نمی‌توانستند بر سر مزار سالار شهیدان بروند و حتی زیارت‌نامه‌ای یک سطری بخوانند!
 
وی ادامه: در ادوار بعدی نیز متناسب با نوع حکومت و این که آیا ماموران حکومتی اجازه زیارت مقبره معصومان را می‌داده‌اند یا خیر زیاراتی کوتاه و بلند ذکر شده است.

دکتر فخر روحانی افزود: این موضوع اختناق سیاسی، سیاه‌نمایی و تحریفات انجام شده در طول تاریخ درباره حکومت‌های زمان ائمه اطهار را روایت می‌کند.

این مترجم با بیان این که زیارت‌نامه‌ها بخشی از تاریخ شیعه را بازگو می‌کنند، یادآور شد: تاکنون موفق به ترجمه حدود یک سوم متن این کتاب از زبان عربی به زبان انگلیسی شده‌ام.