امروز پنجم شهریور، روز بزرگداشت زکریای رازی و روز داروسازي است.  مقدس در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در روز گرامیداشت محمدبن زکریای رازی، وی درباره اين پزشک، طبیعی‌دان، شیمیدان و فیلسوف بزرگ ایرانی عنوان كرد: رازی تمام آثار خود را به زبان عربی نوشته اما در همین آثار شاهدیم که نام بسیاری از داروها را به زبان فارسی آورده و از همین راه بسیاری از کلمات فارسی را به زبان عربی وارد کرده است. 

مترجم چهار رساله رازی، درباره زندگی وی توضیح داد: زکریای رازی اوایل شعبان سال 251 هجری قمری در شهر ری به دنیا آمد. او برای طلب علم به بغداد رفت و نزد استادان مختلف، طب، فلسفه و شیمی را که آن زمان به علم کیمیا مشهور بود  فراگرفت و سرانجام در سال 313 قمری از دنیا رفت.

دکتر  مقدس، رازی را یکی از تاثیرگذارترین پزشکان دوران خود و بعد از آن دانست و افزود: مهم‌ترین اثر رازی به نام «الحاوی» یکی از کتاب‌های مهم در علم پزشکی است که در آن علوم دوران یونان کهن تا سال 925 میلادی تحت پوشش قرار گرفته و تا 400 سال بعد از انتشارش هم منبع اصلی آموزش پزشکی بوده است. 

وی کشف الکل را یکی از فعالیت‌های تاثیرگذار رازی در علم دانست و گفت: به دلیل تلاش‌های این دانشمند اسلامی است که روز تولد وی روز داروسازی نامگذاری شده است. این کشف وی سبب پیشرفت زیادی در پزشکی شد. در واقع الکل یکی از مهم‌ترین مواد برای ضدعفونی کردن است و بدون آن بسیاری از عمل‌های جراحی ممکن نبوده و نیست.

مترجم «رساله پزشکی کودکان» درباره میزان موفق بودن ایرانیان در شناساندن این حکیم و پزشک ایرانی گفت: با گذشت یک هزار و 200 سال از درگذشت وی، موسسات، خیابان‌ها و دانشگاه‌های متعددی نام زکریای رازی را بر خود دیده‌اند اما متاسفانه آن‌طور که شایسته است رازی به جامعه معرفی نشده است.

وی افزود: متاسفانه کتاب 23 جلدی «الحاوی» هنوز به زبان عربی است و فقط چند جلد از آن به فارسی ترجمه شده است. ترجمه برخی دیگر از آثار وی مانند «من لایحضره الطبیب» با ترجمه ابوتراب نفیسی و «علاج فوری»با ترجمه سیداحمد تنکابنی موجود است و در سال‌های اخیر هم توجه بیشتری به ترجمه آثار دیگر وی شده است.

به گفته مقدس، آثار به جا مانده از رازی شامل کتاب، مقاله و رساله‌هایی است که دکتر محمود نجم‌آبادی، استاد دانشگاه تهران، آن‌ها را در کتابی با عنوان «مولفات و مصنفات ابوبکر محمدبن زکریای رازی» جمع‌آوری کرده است.
 
وی افزود: ابوریحان بیرونی هم کتاب‌های متعددی را به رازی نسبت داده که بسیاری از آن‌ها در کتابخانه‌های مختلف جهان پراکنده شده‌اند و یا نسخه‌های خطی آن‌ها به مرور از بین رفته‌اند. این‌که چرا توجه زیادی به ترجمه این آثار نشده بسیار عجیب است؛ البته ترجمه این آثار سختی‌های زیادی دارد و از سوی دیگر برخی از این ترجمه‌ها هم در قرن‌های گذشته از بین رفته‌اند و امروز در دسترس نیستند.

تصحیح و انتشار آثار بزرگانی مانند رازی و ابوعلی‌سینا در کشورهای دیگر موضوعی بود که مقدس به آن اشاره کرد و توضیح داد: دانشگاه اسکندریه و دانشگاهی در لبنان برخی از آثار رازی را تصحیح و منتشر کرده‌اند. در ایران هم می‌توان نسخه خطی این آثار را در کتابخانه‌های ملی، مجلس، ملک، آستان قدس و آیت‌الله مرعشی مشاهده کرد اما مشکل اصلی، تبدیل این نسخه‌ها به شکل تایپی‌ و مقابله و تصحیح این آثار است.

وی درباره مشکلاتی که بر سر راه مترجمان قرار دارد توضیح داد: محققی که می‌خواهد کتاب‌های بزرگانی مانند رازی را ترجمه کند در مرحله نخست باید نسخه خطی این آثار را به دست بیاورد، سپس متن عربی آن را تصحیح و این متن را به فارسی ترجمه کند. این فرایند بسیار طولانی است و مشکلات زیادی را در پیش روی مترجم قرار می‌دهد.

مترجم «رساله پزشکی کودکان» گفت: تاکنون چهار اثر از رازی را ترجمه کرده‌ام که «رساله پزشکی کودکان» از رساله‌های گمشده رازی بوده و نسخه اصلی آن از بین رفته است. در ابتدا فقط ترجمه آن به زبان ایتالیایی موجود بود که بعدها به زبان انگلیسی و دوباره به عربی ترجمه شد و ترجمه من بر اساس متن عربی آن صورت گرفته است.

به گفته دکتر مقدس، برخی از دانشمندان رازی را نخستین کسی می‌دانند که درباره پزشکی کودکان اثری مستقل نوشته و به همین دلیل به عنوان «پدر پزشکی کودکان» هم شناخته می‌شود.

«رساله درمان فوری» یکی دیگر از آثاری است که مقدس از رازی ترجمه کرده. وی این اثر را از معروف‌ترین رساله‌های رازی دانست و تشریح کرد: بیش از 100 عنوان نسخه خطی از این اثر وجود دارد که در برخی از آن‌ها مترجمانی مانند طبیب تنکابنی اضافات زیادی را به نوشته‌ها رازی افزوده‌اند که من در ترجمه فقط اصل کتاب را آوردم زیرا مخاطبانی هستند که مایلند با نظرات رازی آشنا شوند.

مترجم «دو رساله در فواید سکنجبین و خواص مومیایی» اظهار امیدواری کرد که بتواند تمامی آثار رازی را به زبان فارسی ترجمه کند. وی با بیان این مطلب عنوان کرد: تصمیم دارم بعد از ترجمه و انتشار رساله‌های کم‌حجم رازی، کتاب‌های حجیم وی را به فارسی برگردانم که این امر کمک زیادی به شناساندن این چهره برجسته ایرانی به ایرانیان می‌کند.

به عقیده مقدس تصحیح و ترجمه آثار گذشتگان بسیار زمان‌بر و دشوار است و همکاری سازمان‌های دولتی می‌تواند کمک زیادی به مترجمان و محققان بکند.

وی دسترسی به افراد عرب‌زبان که به زبان فارسی و علم پزشکی هم تا حد زیادی مسلط باشند را لازمه ترجمه و انتشار آثار این شیمیدان بزرگ ایرانی دانست و اظهار کرد: برای ترجمه آثار صرفا دانستن زبان عربی کافی نیست زیرا زبانی که رازی با آن رساله‌ها و کتاب‌هایش را نوشته با عربی امروزی تفاوت دارد و مترجم باید از نظر وسعت واژگان عربی کهن نیز بسیار غنی باشد، گیاهان دارویی را بشناسد، با اوزان عربی قدیم آشنا باشد و اصطلاحات پزشکی عربی را بداند.

به گفته مقدس علاوه بر این شرایط، عشق و علاقه به ترجمه و شناساندن آثار بزرگانی مانند رازی برای این کار در درجه نخست اهمیت دارد و گروه‌های مختلفی باید در کنار هم این وظیفه را بر عهده بگیرند.
 
وی افزود: برای چنین کارهایی، فرمان‌های دولتی و حکومتی تاثیر زیادی ندارد و بدون علاقه شخصی نمی‌توانیم از کسی انتظار داشته باشیم که این آثار به فارسی ترجمه کند. با این حال، افراد نیازمند حمایت‌های سازمان‌های مسوول هستند تا بتوانند فرایند طولانی تصحیح و ترجمه را راحت‌تر به پایان برسانند.