به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، جلد اول کتاب «احوال و آثار نقاشان قدیم ایران؛ و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی» تالیف محمد علی کریم‌زاده تبریزی برای نخستین بار در سال 1376 در 494 صفحه همراه با تصویر و قیمت 500 تومان، به همت انتشارات کتابخانه مستوفی منتشر شد. جلدهای دوم و سوم این کتاب هرگز در ایران منتشر نشدند. همچنین این کتاب از سال ۱۳۷۶ تاکنون تجدید چاپ نشده است. 

در این جلد نام 728 نفر هنرمند نقاش، نگارگر و مُذَهِب ایرانی از حرف «الف» تا پایان حرف «غ» آمده است. نخستین کسی که در این کتاب معرفی شده «آقا قاآن میرزا» از هنرمندان دوره قاجاریه و آخرین هنرمند «غیاثی مذهب» هنرمند تذهیب کار قرن 10 هجری است. 

محمد علی کریم‌زاده یکی از آموزگاران شریف‌ ایران است که به آثار فرهنگی ایران و اسلام علاقه‌ دارد. او سال‌ها به کار گردآوری آثار خطی مشغول بود و در سال 1377 تعدادی از کتب خطی خود در حدود هزار نسخه، مرقعات در اندازه‌های مختلف، اسناد خطی مربوط به شاهان و شاهزادگان قاجار، کتب‌ چاپی و عکس‌های تاریخی مجموعه خود را به کتابخانه مجلس اهدا کرد. 

محمدحسن حامدی، محقق و پژوهشگر هنرهای تجسمی و مدیرمسوول و سردبیر نشریه تندیس درباره کتاب «احوال و آثار نقاشان قدیم ایران» به «ایبنا» گفت: این کتاب بیشتر دقت خود آقای کریم‌زاده تبریزی است. ایشان چون انسان متمولی بوده امکان سفر به اقصی نقاط دنیا و دیدن و شرکت کردن در بیشتر حراجی‌های هنری را داشته و توانسته بسیاری از آثار هنری و نسخ خطی را گردآوری کند. 

وی افزود: مطالب این کتاب به صورت گردآوری صرف منتشر شده و ممارست عالمانه‌ای پشت آن نیست. از این کتاب اشکالاتی گرفته شده و به طور کل برای بهتر شدن نیاز به اعمال یکسری از دقت‌های تاریخی دارد، اما در هر صورت کار عظیم و سترگی است. 

حامدی در ادامه به برخی از اشکالات کتاب اشاره کرد: نقاشانی چون محمدهادی اول و محمد هادی دوم و یا محمدزمان اول و محمدزمان دوم در این کتاب معرفی شده‌اند که در اصل این اول و دوم‌ها نام یکنفر بوده و تفاوت آثارشان به دو دوره کاری آن‌ها برمی‌گردد؛ یعنی در تاریخ هنر تنها یک محمدهادی و یا یک محمدزمان بوده‌اند. در واقع می‌توان گفت کتاب کشکولی از هنرمندانی است که خود آقای کریم‌زاده تبریزی هویت آن‌ها را تشخیص داده و برای دقیق‌تر شدن هنوز کار دارد و نیازمند پژوهش بیشتر است. 

حامدی در توضیح بیشتر اشکالات کتاب گفت: کتاب از تصویر تقریبا تهی است و تصاویری که در کتاب وجود دارد، سیاه و سفید است و به هیچ عنوان جواب‌گوی کل مطالب نیست. دیگر اشکال کتاب در این است که کتاب نمایه ندارد و این اشکالاتی را موجب می‌شود؛ به عنوان مثال نام «بهزاد» فقط زیر مدخل آن نیامده و در چند جای دیگر هم ذکر شده است، اما عدم انتشار نمایه باعث شده کسی که می‌خواهد تنها درباره بهزاد بیشتر بداند باید کل دوره را از ابتدا تا انتها دوباره بخواند. 

حامدی گفت: آقای کریم‌زاده تبریزی اکنون به دلیل کهولت سن و دوری از ایران از برخی پژوهش‌های جدید و شاید خود روش‌های نوین پژوهش بی‌اطلاع باشد. به عنوان مثال ایشان سال‌ها پیش کتابی درباره محمدسیاه قلم منتشر کرده که از اساس با تحقیقات جدید به عنوان مثال کتاب دکتر یعقوب آژند درباره محمدسیاه قلم متفاوت است. 

این پژوهشگر هنرهای تجسمی در ادامه با اشاره به این نکته که این کتاب می‌تواند به عنوان مقدمه‌ای برای تحقیقات آکادمیک در دانشکده‌ها و پژوهشکده‌ها باشد، گفت: مایه تاسف و خفت برای ماست که تنها یک جلد این کتاب در ایران انتشار و دو جلد دیگر در لندن به طبع رسیده است. 

حامدی در ادامه درباره امکان انتشار کامل این کتاب سه جلدی در ایران گفت: آقای کریم‌زاده تبریزی چند سال پیش اجازه انتشار دوره کامل این کتاب را با خط خود به بنده واگذار کردند، اما انتشار این دوره زمان و هزینه بسیاری می‌طلبد، چرا که باید کتاب دوباره ویرایش و تصویرهای بسیاری به آن اضافه شود. همچنین اگر نخواهیم در نوشته‌ها دخل و تصرف کنیم، به دلیل آن‌که بر اثر تحقیقات جدید بسیاری از مدخل‌ها پیشرفت کرده‌اند، پینوشت‌های فراوانی باید به کتاب اضافه شود و همه این مسایل مستلزم صرف زمان و هزینه‌های بسیاری است. 

حامدی در پایان گفت: با تمام این اوصاف این کتاب یک دایرةالمعارف سترگ و عظیمی است که ارزش های بسیاری دارد. من امیدوارم که امکان چاپ دوباره و کامل این کتاب به زودی فراهم شود. 

محمد علی کریم‌زاده تبریزی‌ هم اکنون در انگلستان زندگی می‌کند. از دیگر کتاب‌های منتشر شده به قلم کریم‌زاده می‌توان به «قلمدان و سایر صنایع روغنی ایران»، «احوال و آثار میر عماد الحسنی السیفی‌ القزوینی»، «اجازت نامه به زبان انگلیسی»، «یادواره شهر خوی» و «اسناد و فرامین منتشر نشده قاجاری» اشاره کرد.