به گزارش خبرگزاری کتاب ایران به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، نشست «تفکر منطقی در گردآوری و تحلیل داده‌های پژوهشی و چگونگی پرهیز از لغزش‌های استدلالی» (سه‌شنبه 17 اردیبهشت) در سرای کارنامه نشر بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد. یزدان منصوریان، دانشیار رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی تنها سخنران این نشست بود.

وی در ابتدای سخنانش به انگیزه خود از برگزاری این نشست اشاره کرد و گفت: در 6 سال گذشته کارگاه‌های مختلفی را درباره روش و نگارش تحقیق برگزار کرده‌ام. همیشه در این کارگاه‌ها درباره موضوع‌ها و روش‌های خاصی بحث می‌کردم اما سپس به این نتیجه رسیدم که برای استفاده از این روش‌ها ابتدا باید ماهیت پژوهش را شناخت و رسیدن به این شناخت نیاز به تفکر منطقی دارد.

منصوریان برای روشن‌تر شدن موضوع به چند نوع دیگر از تفکر اشاره کرد و گفت: در اینجا به تفکر همگرا و واگرا می‌پردازم. تفکر همگرا بیشتر مبتنی بر منطق است و به جست‌وجوی یافتن پاسخ درست و متداول می‌پردازد. این در حالی است که تفکر واگرا ریشه در ذهنی سیال و منعطف دارد و خود را به دامنه مشخصی محدود نمی‌سازد. تفکر واگرا بیشتر به خلاقیت و نوآوری منجر می‌شود.

وی پس از ذکر تمرین‌هایی برای تقویت تفکر واگرا و همگرا، به معرفی انواع پرسش‌های مفید در پرورش تفکر منطقی پرداخت و گفت: چیزی که تفکر را در پژوهشگر برمی‌انگیزد پرسش است، زیرا پرسش زمینه‌ساز فعالیت فکری و ذهنی ماست.

دانشیار دانشگاه خوارزمی در ادامه تاکید کرد: پرسش‌هایی که بر چیستی و چگونگی پدیده‌ها توجه دارند پرسش‌هایی زاینده و مولد و بنیادهای هستی‌شناختی را دربردارند.

منصوریان افزود: پرسش ‌روشنگرانه با هدف شفاف‌سازی، پرسش‌های بازنگرانه با هدف ارایه شواهد کافی، پرسش‌های استدلالی با هدف توجه به وجوه فراموش‌شده، پرسش‌های کاربردگرا با هدف پیوند دو عرصه نظر و عمل و همچنین پرسش درباره پرسش‌ها با هدف بازنگری پرسش‌های اولیه برخی از انواع سوالاتی هستند که برای تمرین تفکر منطقی به کار می‌روند.

وی با انتقاد از کلی‌گویی در پژوهش‌ها و مکتوبات گفت: ما کلی‌گویی می‌کنیم زیرا پرسش در تفکر ما جایگاه چندانی ندارد. به همین دلیل است که مقدمه بیشتر کتاب‌ها و مقالات ما دچار کلی‌گویی هستند و هیچ مساله‌ای را مشخص نمی‌کنند.

این مدرس دانشگاه در بخش دیگری از سخنانش گفت: توانایی یک پژوهشگر منوط به توجه توامان او به کلیت و اجزای پدیده مورد تحقیق است و یکی از رمزهای موفقیت او این است که هیچ یک را فدای دیگری نکند.

وی ادامه داد: پرسش درباره پرسش با هدف بازنگری پرسش‌های اولیه نیز بسیار مهم است زیرا سوال باید به سوالات کوچک‌تر تقسیم شود.

منصوریان سپس به دلایل لغزش‌های استدلالی در پژوهش اشاره کرد و گفت: تعمیم ناروا و شتابزده، ادعای بدون استدلال، سوگیری و پیش‌داوری و همچنین تشبیه ناروا و نادیده گرفتن بخشی از واقعیت از دلایل لغزش‌های استدلالی است.

وی تاکید کرد: توانایی یک پژوهشگر منوط به توجه توامان او به کلیت و اجزای پدیده مورد تحقیق است و این‌که هیچ یک را فدای دیگری نکند. همچنین محقق باید همواره شهامت مواجهه با واقعیت را داشته باشد و بر درستی فرضیه‌اش اصرار نداشته باشد.

بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت در مصلای امام خمینی(ره) برپاست.