به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عبدالرشیدی، مترجم، نویسنده و زبان‌شناسی است که 47 سال از زندگی خود را در مسیر خبرنگاری سپری کرده و 24 اثر تالیفی و ترجمه شده در کارنامه خود به ثبت رسانده است. او در کتاب «گفتنی‌ها» خاطرات، مصاحبه‌ها و سفرنامه‌های خود را در مسیر خبرنگاری نوشته و تجارب جالب‌توجهی از این حرفه را بیان کرده است.

این روزنامه‌نگار که روز گذشته اجرای «نخستین نشست خبری دکتر حسن روحانی، رییس جمهوری اسلامی ایران با رسانه‌های داخلی و خارجی» را بر عهده داشت در گفت‌وگویی به مناسبت روز خبرنگار ویژگی‌های خبرنگاران موفق و آثاری که آن‌ها تولید می‌کنند، بیان کرد. این گزارش بخش‌هایی از دیدگاه‌های او را در بردارد.

ـ از میان 24 کتابی که تالیف و ترجمه آن‌ها را بر عهده داشتید، کدام اثر به شکل اختصاصی به حوزه خبرنگاری تعلق دارد و چگونه تجارب خود را تدوین کردید؟

کتاب «گفتنی‌ها» که خاطرات، سفرنامه‌ها و گزیده‌ای از مصاحبه‌های دوره خبرنگاری‌ام را در بردارد، در سه بخش طراحی شده است. نخستین بخش کتاب به خاطرات‌ام باز می‌گردد. این بخش با خاطره‌هایی از زمان کودکی(چهار سالگی‌ام) و آنچه به یاد می‌آوردم، آغاز شده است. به عنوان مثال آنچه از کودتای 28 مرداد سال 32 در کرمان(محل تولدم) به یاد داشتم تا زمان تحصیل، دانشگاه و اشتغال را بیان کردم.

بخش دوم کتاب سفرنامه‌ مسافرت به حدود 40 کشور دنیاست. البته به برخی از این کشورها و شهرهای گوناگون آن‌ها بارها مسافرت کردم از این رو حدود 120 سفرنامه در این اثر جای دارد که بخش عمده آن سفرهای کاری و بخش اندکی نیز در شمار سفرهای شخصی‌ام به شمار می‌آید. از مطالب قابل تامل این بخش «سفر به پشت دیوارهای آهنین» نام دارد، سال 1989 و درست چند ماه قبل از فروپاشی جماهیر شوروی به مسکو، لنینگراد، باکو، بلگراد و شهر زاگرب که پایتخت کرواسی کنونی است، مسافرت کردم. در این سفرنامه علاوه بر رخدادها مطالبی را پیش‌بینی کردم که بعدها به واقعیت پیوستند.

البته در نگارش این آثار کوشیدم نگاهم به عنوان خبرنگار از نگاه توریست‌ها یا سایر مسافران متفاوت باشد و به نکاتی توجه کنم که شاید از دید بسیاری از مسافران پنهان می‌ماند. به عنوان مثال در سفرنامه لیبی و تونس نوشته‌ام که این دو همسایه دیوار به دیوار که هر دو در ساحل دریا قرار دارند از نظر مدیریت محیط زیست، جذب جهانگرد و زیبایی چقدر با یکدیگر متفاوتند یا در کشور نپال که با کمبود انرژی مواجه است، مردم و سیاست‌های دولتی چگونه در راستای صرفه‌جویی در زمینه انرژی اقدام می‌کنند. در حقیقت کوشیدم مسایلی را بررسی و بیان کنم که اغلب توریست‌ها به دلیل توجه به زیبایی‌های منطقه، تمرکز بر خرید و بازدید از مکان‌های تاریخی، کمتر به آن‌ها توجه دارند.

سومین بخش کتاب مصاحبه‌های معروفم جای دارند. من فرصت گفت‌وگو با حدود 120 شخصیت بین‌المللی اعم از پادشاهان، دبیرکل‌ها، مخترعان، فلاسفه، سیاسیون، شخصیت‌های ادبی و تاثیرگذار در جوامع را یافتم که دسترسی به آن‌ها واقعا سخت بود به عنوان مثال با افرادی مانند «راجیو گاندی» نخست وزیر فقید هند، «سرهنگ مُعَمَّر محمد قَذّافی» سیاست‌مدار انقلابی و رییس شورای فرماندهی انقلاب لیبی، «سر نورمن ویزدوم» کمدین انگلیسی، «سر بابی چارلتون» اسطوره فوتبال انگلیس، «ادوارد شه وارد نادزه» وزیر خارجه اتحاد شوروی، «رابرت بلای» شاعر نوروژی‌الاصل آمریکایی و از شاعران مکتب هاروارد، «سر الک جفریز» کاشف مختصات DNA و «شیخ احمد ذکی یمانی» وزیر نفت عربستان در دهه 80 مصاحبه کردم که متن این گفت‌وگوها در این اثر به چشم می‌خورد.

ـ به نظر شما چگونه یک خبرنگار می‌تواند موفق و در این حرفه ماندگار شود؟

مهم‌ترین مساله آن است که آن فرد خبرنگاری را به عنوان یک شغل ماندگار و دایمی انتخاب کند. افراد بسیاری به این عرصه وارد سپس به سایر حوزه‌های سیاسی، اجتماعی یا تجاری کشیده شدند و خبرنگار باقی نماندند. نخستین شرط ماندگاری آن است که بخواهیم خبرنگار بمانیم. در کنار این ویژگی برخی خصایص اکتسابی و فردی نیز مطرح است که از این میان باید به داشتن روحیه تحقیق، خواندن و نوشتن و مطالعه فراوان اشاره کرد که بخشی از آن ژنتیکی و بخش دیگر را باید به شکل مهارت در خود پرورش داد. 

آمادگی روحی، ذهنی و شخصیتی برای ساعت‌های طولانی مطالعه، تحقیق و نوشتن از دیگر ویژگی‌هاست. بارهات پیش آمد در جریان روند مصاحبه‌هایم ناگزیر شدم برای آگاهی از جریان امور روز دنیا 250 صفحه روزنامه را در طول یک روز بخوانم.

برخی حوزه‌های خبرنگاری نیز مانند خبرنگاری در صدا و سیما به داشتن صدا و چهره‌ای قابل قبول و شیرین نیاز دارد، البته مقصودم زیبایی ظاهری نیست، بلکه مقبولیتی است که برای بینندگان قابل اعتماد و موجه باشد. ویژگی بعدی علاقه‌مندی است. متاسفانه برخی به عنوان یک پل به این حرفه می‌نگرند و آن را خیلی جدی نمی‌گیرند در حالی که معتقدم مانند هر شغل دیگری باید به خبرنگار بودن افتخار کرد.

ـ چه افرادی در حرفه خبرنگاری موفق و اثرگذارتر هستند؟
خبرنگارانی موفق‌ترند که علاوه بر تسلط خوب بر زبان مادری، انبار واژگانی‌شان توشه خوبی دارد به دلیل آن‌که یک خبرنگاران باید بتواند ساعت‌ها بدون آن‌که در ورطه تکرار یا ناآگاهی بیفتد، صحبت کند، واژگان متعددی را بداند، جملات را به طور کامل بیان کند، از بار معنایی واژگان با خبر باشد و به درستی آن‌ها را به‌کار گیرد. زبان‌شناسی کمک فراوانی به خبرنگاران می‌کند. تمامی این مهارت‌ها با مطالعه فراوان حاصل می‌شوند.

دومین ویژگی دانستن یک زبان خارجی خوب است که به واسطه آن بتوان منابع خارجی را یافت و مطالعه کرد. به دلیل آن‌که اغلب کتاب‌ها و منابع اطلاعاتی ما محدود یا در شمار آثار ترجمه‌ای هستند برای آگاهی از اطلاعات و رخدادهای جدید و توسعه دانش نیازمند آگاهی از یک زبان خارجی هستیم که با وجود فراوانی افراد مسلط بر زبان انگلیسی طبیعتا آگاهی و تسلط بر این زبان بسیار راه‌گشاست.

همچنین خبرنگاران باید از برخی علوم پایه نظیر اقتصاد، سیاست، تاریخ و جغرافیا، مردم‌شناسی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، مدیریت، آمار و ریاضیات آگاهی داشته باشند و این آگاهی را به روز برسانند. خبرگی در این زمینه نیازمند مطالعه حدود 50 کتاب است که بیش از یک سال وقت خبرنگاران را نمی‌گیرد.

ـ آیا خبرنگاران حوزه‌های تخصصی هم باید از این اطلاعات آگاهی داشته باشند؟
وقتی خبرنگاری وارد حوزه تخصصی می‌شود دیگر نباید به اندازه یک بند انگشت بداند بلکه باید به اندازه یک اقیانوس و در حجم وسیع از موضوعات حوزه تخصصی خود مطلع باشد. ناآگاهی از اطلاعات تخصصی نظیر نشناختن پیشینه شخصیت‌هایی که با آن‌ها یا درباره آن‌ها گفت‌وگو می‌شود، مکاتب و رژیم‌ها موجب برچسب‌ زدن‌های نابه جا به آن‌ها می‌شود، همچنین مخاطبان اعتماد خود را به آن خبر یا خبرنگار از دست می‌دهند.

در عالم رسانه وقتی وارد عرصه‌های تخصصی می‌شویم باید حرفی برای گفتن داشته باشیم. زمان دست خالی به مصاحبه رفتن دیگر گذشته است، در دنیای کنونی دیگر نمی‌توان در هنگام مصاحبه پرسید نام شما چیست و چه احساسی دارید؟ این سوالات خنده‌ آورند.

دانش خبرنگار باید به همراه تخصص و تکنیک او به روز شود و استفاده از ابزار رسانه‌ای را بداند.

ـ برای موفقیت در حوزه خبرنگاری داشتن اخلاق حرفه‌ای یا رسانه‌ای چه اهمیتی دارد؟
در دنیای امروز خبرنگاران جزو محترم‌ترین انسان‌ها هستند، در بسیاری از کشورهای دنیا خبرنگاران اجازه ورود به مکان‌هایی را دارند که حتی دیپلمات‌ها نیز نمی‌توانند به آنجا وارد شوند، به دلیل آن‌که خبرنگاران دارای ویژگی‌های اخلاقی هستند که این احترام بر آن‌ها واجب می‌شود. چنانچه خبرنگارانی اخلاق رسانه‌ای نداشته باشند مشمول این احترام نمی‌شوند. دروغ‌گفتن یا سوء استفاده مالی از حرفه خبرنگاری از جمله رفتارهای متناقض با اصول این حرفه شناخته می‌شود. خبرنگار رهبر افکار عمومی و مسوول هم‌سو‌سازی اندیشه‌های اجتماعی است.

ـ آثاری که از سوی خبرنگاران تالیف و تولید می‌شوند چه تفاوتی با سایر کتاب‌ها دارند؟

خبرنگاران با تولید کلمه، مطلب و خبر سروکار دارند که نتایج آن به صورت شفاهی یا مکتوب و در قالب مقاله، گزارش و کتاب منتشر می‌شود. این تولیدات باید ویژگی‌های خاصی داشته باشند. مبتنی بر اخلاقیات بودن، صداقت، دوری از حدسیات و برداشت‌های شخصی از جمله این ویژگی‌ها به شمار می‌آیند.

به قول استاد باستانی‌پاریزی اکنون عصر تاریخ‌نویسی سنتی سپری شده است، امروز خبرنگاران هر لحظه در حال نگارش تاریخ‌اند. 

خبرنگاران زمانی در تالیف کتاب موفق خواهند بود که علاوه بر رویکرد جامع نسبت به موضوع با زبان و ادبیات صحیح آشنا باشند، مطالب را با صداقت و گفتاری شیرین بیان کنند. کار اصلی خبرنگار نگارش و سخن گفتن است. از آن‌جایی که هرکه راه رفتن می‌داند، نمی‌تواند قهرمان ورزش دو شود، هرکه می‌تواند خوب بنویسد یا خوب سخنرانی کند، الزاما نمی‌تواند خبرنگاری کند، چیزی که متاسفانه در دنیای خبری ما کمتر به آن توجه می‌شود. 

علی‌اکبر عبدالرشیدی 18 تیر ماه سال 1328 در کرمان متولد شد. او علاوه بر حرفه‌های یاد شده از سن ۱۸ سالگی عکاسی آماتور را هم آغاز کرد. این روزنامه‌نگار با سابقه تالیف‌ها و ترجمه‌های گوناگونی دارد که از آن میان می‌توان به «زبان‌های ساختگی»، «سیر تحول و تکامل ژورنالیسم»، «پندارها و گفتارها، نلسون ماندلا»، «روسیه در عصر مواجهه محدود، پوتین و ظهور روسیه»، «پرسه در دهکده شعر جهانی»، «خاطرات شخصی فیدل کاسترو»، «ظهور و سقوط فاشیسم، ایتالیا در دوران موسولینی»، «در چشم توفان»، «اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بازرگانی ایران در آستانه مشروطیت» و «تاریخ جنبش عدم تعهد» اشاره کرد.