به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، سهراب یزدانی با کتاب «اجتماعیون عامیون» به‌طور مشترک با صفاء‌الدین تبرائیان صاحب کتاب «انتفاضه شعبانیه» در گروه تاریخ‌نگاری شایسته‌قدردانی ششمین جایزه ادبی جلال آل‌احمد شد.
یزدانی درباره قدردانی از کتابش در این جایزه ادبی اظهار کرد: هر مولفی از اینکه اثرش مورد توجه قرار گیرد، خوشحال می‌شود زیرا این انتخاب از میان تعداد بسیاری کتاب در حوزه تاریخ و مولفان پیشکسوت صورت می‌گیرد. اینکه افراد و سازمان‌هایی هستند که می‌توانند به‌ویژه در زمینه تحقیق مشوق باشند و به نویسنده انگیزه‌ای برای ادامه کار دهند، اهمیت بسیاری دارد. متاسفانه در بخش‌های خبری صداوسیما به چنین مراسمی توجه کافی نمی‌شود و به‌سادگی از آن‌ها می‌گذرند در حالی که با ارایه گزارش‌های تصویری از این برنامه‌ها و برگزیدگان آن، به اهل قلم نیرویی برای پژوهش تزریق خواهد شد.
این پژوهشگر تاریخ درباره چگونگی تالیف کتاب «اجتماعیون عامیون» توضیح داد: پیش از نوشتن این کتاب، دو کتاب دیگر درباره مشروطیت نوشته بودم. «صوراسرافیل، نامه آزادی» و «مجاهدان مشروطه» و در هر دو به گروه اجتماعیون عامیون اشاره‌های بسیاری شده است. هنگام مطالعه این گروه متوجه شدم که اشتباه‌های بسیاری درباره آن‌ها در کتاب‌ها و پژوهش‌های دیگر وجود دارد، بنابراین تصمیم گرفتم تا این فرقه که اعضای آن مانند تقی‌زاده در دوره‌های رضاشاه و محمدرضاپهلوی به پست‌های بالایی رسیده بودند به مخاطبان حوزه تاریخ معرفی کنم.
وی در ادامه افزود: در دوره‌ای که برخی مورخان شوروی با فضایی باز روبه‌رو شدند این گروه را از دید استالینی بررسی کرده و آن‌ها را در کنار بلشویک‌ها بخشی از سوسیال دموکرات‌های روسیه دانستند، در حالی‌که بر اساس آن‌چه مطالعه کردم، رابطه مستقیمی میان اجتماعیون عامیون و سوسیال دموکرات‌های روس نبود و نمی‌توانست وجود داشته باشد. در واقع تاریخ و پیشینه این گروه از سوی گروه‌ها و احزاب دیگر مصادره شد. مقاله‌هایی درباره این موضوع در یکصدمین سال مشروطه و چند سمینار خارجی ارایه کردم و پس از آن به تالیف کتاب روی آوردم.
نویسنده کتاب «اجتماعیون عامیون» به مشکلات دسترسی به اسناد برای تدوین کتاب نیز اشاره کرد و گفت: بخشی از منابع کتاب مربوط به اسناد، کتاب‌های چاپ شده، اعلامیه‌ها و روزنامه‌های آن دوران به‌شمار می‌رود. در دوره‌ای دسترسی به آرشیوهای کشور آذربایجان امکان داشت اما پس از فروپاشی شوروی این دسترسی ممکن نبود و اطلاعاتی درباره این گروه برپایه این اسناد در دسترس نداشتم. اسناد این گروه به‌ویژه در آرشیوهای کشورهای آذربایجان و گرجستان موجودند.
یزدانی به فصل‌های کتاب نیز اشاره و اظهار کرد: در فصل نخست کتاب منابع و دیگر کتاب‌هایی که به این گروه پرداخته بودند، نقد و بررسی کرده‌ام و بر اساس اسنادی که در دست داشتم دلیل نادرست بودن ادعای آن‌ها را شرح داده‌ام. در ادامه بر پایه دو مساله اساسیِ این گروه یعنی ترور و مساله تقسیم زمین میان دهقانان آن‌ها را با دیگر گروه‌های نسبتا همفکر و همسوی آن‌ها مقایسه کرده و با دلیل نسبت‌های نادرستی که در تاریخ درباره اجتماعیون عامیون آمده، مورد تردید قرار دادم.
وی افزود: این گروه به ترورهایی دست زد که این مساله با دیدگاه‌های احزاب و گروه‌های سوسیالیست در تضاد بود و از سوی دیگر درباره مساله تقسیم زمین، با دو گروه دیگر روس با نام‌های «کادت لیبرال» (مشروطه‌خواهان دموکرات) و گروه «اتفاق مسلمین» آرای نزدیک داشت. این امر باعث شد تا بتوانیم تفاوت‌هایی میان ریشه‌های بلشویکی و مونشویکی که برای آن‌ها در نظر گرفته بودند، قایل شویم. معتقدم این گروه اندیشه‌های التقاطی و برگرفته از گروه‌های مختلف داشت.
این تاریخ‌پژوه با اشاره به فصل‌های دیگر کتاب بیان کرد: فصل سوم کتاب به شکل‌گیری گروه پرداخته و فرضیه‌ای را بررسی می‌کند که معتقد است این گروه از «سازمان همت» در قفقاز به وجود آمد و سازمان همت نیز با همکاری برخی روشنفکران قفقاز پایه‌گذاری شده بود. فصل بعدی نیز به پایه‌گذاری سازمان در باکو، بنیانگذاران، ایرانیان عضو این گروه و دیگر مسایل آن‌ها اختصاص دارد. این نکته که گروه دیگری در تبریز با همین نام دست به فعالیت زده بودند نیز از مسایل دیگری است که پژوهشگران را درباره تاریخچه این گروه دچار اشتباه‌هایی می‌کند. سرنوشت حزب تا دوره تاسیس مجلس اول مشروطه پایان‌بخش مطالب کتاب «اجتماعیون عامیون» به‌شمار می‌رود.
سهراب یزدانی، متولد ۱۳۲۸، دارای دکترای جامعه‌شناسی سیاسی از دانشگاه کیل انگلستان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم است. «کسروی و تاریخ مشروطه ایران»، «صوراسرافیل، نامه آزادی»، «مجاهدان مشروطه» و «اجتماعیون عامیون» کتاب‌هایی هستند که تاکنون از وی منتشر شده‌اند.
دوشنبه ۴ آذر ۱۳۹۲ - ۰۹:۵۰
نظر شما