به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) بسیاری از جنبه‌های زندگی امامان شیعه(ع) تاکنون در قالب کتاب‌های دینی نگاشته شده‌اند اما هنوز سیرهنگاری ائمه(ع) به اوج خود نرسید است و خلاءهایی در این حوزه به چشم می‌خورد. برای بررسی آسیب‌ها و نقاط ضعف و قوت سیرهنگاری معصومین(ع) با حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رنجبران، محقق حوزه دین و نویسنده کتاب‌های «چهل منزل با امام حسین(ع)» و«جز زیبایی ندیدم» گفت‌وگو کرده‌ایم.
شما استناد به مستندات معتبر تاریخی را در نگارش مکتوبات حوزه سیرهنگاری ائمه(ع) چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سیرهنگاری هم می‌تواند بر اساس کتاب‌های تاریخی باشد و هم کتاب‌های حدیثی که این دو با هم متفاوتند. کتاب‌های تاریخی تنها به نقل وقایع می‌پردازند ولی در کتاب‌های حدیثی امام معصوم(ع) درصدد تبیین معارف بوده‌اند و گاهی در میان معارف اسلامی گریزی هم به مطالب تاریخی زده‌‌اند. به عنوان مثال، درباره سیدالشهداء(ع) تاریخ مأثور بسیار اندک داریم و از طرفی هم در کتاب‌های حدیثی و هم تاریخی نمی‌توان به یقین گفت که نقل‌هایی که به تواتر نمی‌رسند، صحیح‌اند. دسته دیگر هم نقل‌های غیر متواترند که به عنوان «نقل‌های خبر واحد» شناخته می‌شوند. این دسته از نقل‌ها چه در حدیث باشند و چه در تاریخ، باید بررسی شوند. این نقل‌ها را باید بر اساس کتابی که در آن نقل شده‌اند، سپس بر اساس نویسنده کتاب و در نهایت بر پایه اعتبار شخص نقل کننده بررسی کرد. بعد از بررسی این سه مورد است که می‌توان نظر داد اساسا نقل مورد نظر اعتبار یک خبر را دارد یا خیر؟ بعد از آن نیز خبر مورد نظر با سیره معصومین(ع) و اصول و اعتقادات شیعه مطابقت داده می‌شود. به عنوان مثال، اگر در یک نقل، سخنی از یکی از معصومین(ع) بیان شده باشد، باید بررسی شود که کلام گفته شده توسط آن معصوم(ع) آیا با اصول اعتقادی و رفتار امام معصوم(ع) مطابقت دارد یا نه؟
بررسی چنین موضوعاتی به عنوان بررسی‌های محتوایی شناخته می‌شود و پس از طی تمام این مراحل است که می‌توان یک تاریخ‌نگاری را آغاز کرد.
از نگاه شما چه جنبه‌هایی از زندگی معصومین(ع) مغفول مانده و توجه زیادی به آنها نشده است؟
جنبه‌هایی که اهداف عملکرد اهل‌بیت(ع) را از دل تاریخ استخراج کرده باشند، مغفول مانده‌اند. نویسندگان تاریخ را نگاشته‌اند اما این تاریخ را تحلیل نکرده‌اند و نکته مهم دیگر اینکه شیوه، عملکرد و سیاست‌های کلی رفتار و منش امامان معصوم(ع) در تاریخ مغفول مانده است. البته تاکنون کتاب‌های زیادی با این موضوع نوشته شده‌اند اما عملکردهای کلی امامان بزرگ شیعه تحلیل و بررسی نشده است. به عنوان مثال، درباره امام حسین(ع) شیوه‌های تاریخ‌نگاری موجود، حوادث کربلا را منعکس کرده‌اند ولی می‌توان ادعا کرد که درباره زندگی امام حسین(ع) زندگی شخصی ایشان مغفول مانده است. بعد از قیام عاشورا حکومت خفقان زیادی را در جامعه به وجود آورد. به همین دلیل می‌توان گفت که زندگی شخصی و سیره فردی امامان پس از امام حسین(ع) مغفول مانده است. در مکتوبات به جای مانده درباره سیره عملی معصومین(ع) مطالب زندگی امام هادی(ع)، امام حسن عسگری(ع) و امام جواد(ع) بسیار اندک است و تنها می‌توان گفت که زندگی شخصی امام رضا(ع) و امام صادق(ع) تا حدودی منعکس شده است. به طور کلی بعد شخصی و زندگی اجتماعی ائمه(ع) مورد غفلت واقع شده‌اند.
با این حال، جامعه نیازمند الگو گرفتن از چنین شخصیت‌های والایی است. به نظر شما چگونه می‌توان از معصومین(ع) الگویی ساخت که مورد استقبال نسل جوان و امروزی ما نیز باشد؟
با توجه به اینکه اسلام دین خاتم است و بعد از آن دین دیگری نخواهد آمد، به یقین الگوهای عملی این دین که رسول اکرم(ص) و ائمه(ع) هستند، برای آیندگان مورد پذیرش است. البته استنباط و استخراج این اصول از دل رفتار اهل‌بیت(ع) یک علم خاص را می‌طلبد.
اهل بیت(ع) یک منش کلی داشتند و هر یک مطابق با شرایط زمان حیات خود ویژگی‌های شخصیتی منحصر به‌فردی داشتند. همه در اهداف کلی مشترک بودند، اما اهداف شخصی که امام صادق(ع) دنبال می‌کردند متفاوت از اهدافی بود که امام باقر(ع) در زمان حیات خود دنبال می‌کردند. همه ائمه در حیطه زمان و مکان حیات خود اهدافی کلی داشتند و با استنباط این موارد، می‌توان یک اصول کلی از روش‌های رفتاری اهل‌بیت(ع) را استخراج کرد. با این روش اصول زندگی ائمه(ع) در مطابقت با زمان و مکان نیز استخراج می‌شود. فراموش نکنیم که تحلیل و بررسی حوادث از خود حادثه مهم‌تر است.
آیا پژوهش‌های موجود درباره ائمه(ع) کافی است؟ چه خلاءهایی در این زمینه هنوز به چشم می‌خورد؟
تاکنون پژوهش‌های بکر و خوبی در حوزه رفتار و منش اهل‌بیت(ع) انجام شده است اما هنوز هم می‌توان درباره این موضوعات تحقیق و بررسی انجام داد. امروزه ما در زمینه پژوهش‌های اهل‌بیت(ع) پیشرفت‌های زیادی کرده‌ایم و با 40 سال گذشته تفاوت زیادی داشته‌ایم و می‌توان ادعا کرد که پنجره‌های جدیدی در تاریخ‌نگاری سیره معصومین(ع) گشوده شده است.
جمعه ۶ دی ۱۳۹۲ - ۰۷:۰۰
نظر شما