به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) نشست كتابخانه‌هاي تخصصي و نقش آنها در ترويج علم عصر امروز (18 ارديبهشت) در سراي اهل قلم بيست و هفتمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران با حضور مريم پاكدامن، مدرس دانشگاه و كتابدار، دكتر اكرم قديمي، مدرس دانشگاه، کارشناس کتابداری و دبیر انجمن ترویج علم، دكتر مهدي زارع، رئیس پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مدرس دانشگاه، سيدابراهيم عمراني، مدرس علم اطلاعات و دكتر حسن كياني، مدرس دانشگاه الزهرا (س) برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، پاكدامن اظهار كرد: علم عنصري نيست كه در خلا صورت گيرد، بلكه اگر به روند آن نگاهي بيندازيم متوجه مي‌شويم كه آنچه در ذهن وجود دارد و با گذشت مراحلي به عينيت تبديل مي‌شود علم ناميده مي‌شود و تا زماني‌كه اين علوم  ثبت نشوند، ترویج نمی‌شوند و به نسل‌‌های بعدی انتقال پيدا نخواهند كرد. 

این مدرس دانشگاه با اشاره به نظريه رابرت مرتمن، جامعه‌شناس گفت: اين جامعه‌شناس علم را با ويژگي‌هايي در چارچوب شكل‌سازي سازماني و بي‌طرفي عاطفي و در نهايت عموميت پيدا كردن و به اشتراك گذاشتن عنوان كرده است، اما تاثير اين ويژگي‌ها مانند چاقوي دولبه‌اي است كه علاوه بر اينكه مي‌تواند ضرر داشته باشد، مي‌تواند به ترويج علم كمک كند. 

پاكدامن افزود: ترويج علم به منظور زندگي بهتر انجام مي‌شود كه بايد ديد اين مساله چه ارتباطي با كتابخانه‌هاي تخصصي پيدا مي‌كند. 

وی ادامه داد: بحث ترويج علم كه بايد از سوي دانشمندان انتقال داده شود، انتظار خيلي بي‌جايي نيست، زيرا آنها مي‌توانند با ارايه مقالات و كتاب‌هاي متعددي اندوخته‌هاي خود را به شكل تخصصي به مخاطب عرضه كنند.

مدیریت صحیح، رمز موفقیت کتابخانه‌های موفق
در ادامه بحث، كياني با بیان اینکه كتابخانه‌هاي تخصصي همانگونه كه از نامشان برمي‌آيد، منابع خاصي دارند و اركان عمده آن‌را مي‌توان از هدف و شرح وظايف تا سازماندهي و اشاعه اطلاعات دانست اظهار کرد: كتابخانه‌هايي مي‌توانند موفق باشند كه با يك مديريت صحيح كار را شروع كنند، اما بايد گفت در كتابخانه‌هاي تخصصي، نخست به نوع منابع نگاه مي‌كنيم و سپس به مجموعه‌سازي كتابخانه تخصصي كه اين مرحله تكميل‌كننده كتابخانه‌هاي عمومي هستند. 

این مدرس دانشگاه افزود: كتابخانه‌هاي تخصصي يك نياز اساسي است و بحث اصلي اشاعه علم را با استفاده از خدمات الكترونيك انجام مي‌دهند. 

وی در ادامه به گونه‌اي از اطلاعات اشاره كرد و گفت: در توزيع علم شاخه‌اي از اطلاعات، سرگردان هستند به اين معنا كه بدون هيچ چارچوبي تعريف مي‌شوند واگر به موقع از آنها استفاده نشود، اطلاعات سوخته به شمار مي‌روند. لذا اطلاعات كتابخانه‌هاي تخصصي بايد به روز و با چارچوب مشخص ارايه شود.

کتابخانه‌ها می‌توانند حلقه ترویج علم را کامل کنند
همچنين مهدي زارع در ادامه اين نشست، اظهار كرد: در ادامه صحبت استادان باید بگویم که بسیاری از دانشمندان و استادان دنبال ترويج علم نيستند، در حالي‌كه آنها يكي از بهترين گزينه‌ها براي اين امر به شمار مي‌روند، اما مساله مهم‌تر بعد از دانشمندان، كتابخانه‌ها هستند كه مي‌توانند حلقه ترويج علم را كامل كنند.

رئیس پژوهشگاه زلزله‌شناسی افزود: اگر عده‌اي از كتابداران خود را يك كارمند معمولي مي‌دانستند حلقه ناقص مي‌شد و در نهايت شكل واقعي را به‌دست نمي‌آورد. 

ترويج علم پلي ميان توليد علم و مردم و جامعه عمومي است
در ادامه اين نشست تخصصي، قديمي، دبیر انجمن ترویج علم با بيان اين‌كه ترويج علم پلي ميان توليد علم و مردم و جامعه عمومي است اظهار كرد: در قرن‌هاي گذشته نظريه‌هاي مختلفي از دانشمندان براي تعريف علم ارايه شد، اما مبحث تخصصي‌تر به ترويج علم اشاره دارد كه ابتدا در كشورهاي انگلستان و آمريكا به‌عنوان يك سياست معرفي شد و همه نهادها و سازمان‌ها با استفاده از اين مبحث علم را تا جايي كه امكان داشت رواج دادند.

این مدرس دانشگاه افزود: درك عامه از علم از قرن 20 ميلادي شروع شد كه مخاطبان در اين دوره صرفا بي‌سواد نبودند و در مرحله بعد هم كه روش‌هاي علمي روي كار آمدند، علاوه بر حضور مردم باسواد با ورود فناوري و اطلاعات، مشاركت عامه به ميان آمد و توانست ارتباط يكسويه كه در مرحله اول حاكم بود را به ارتباط دوسويه تبديل كند.

پاكدامن در ادامه سخنان دكتر قديمي گفت: كتابخانه‌هاي عمومي دروازه‌بان علم ترويج عمومي هستند، اما با اين نشست به تاثير كتابخانه‌هاي تخصصي در ترويج علم پي مي‌بريم. 

تولید علم و مدیریت دو عامل کلیدی 
كياني در بخش دیگری از این نشست تخصصی بیان کرد: در جايگاه كتابخانه‌هاي تخصصي دو عامل توليد علم و مديريت از عوامل كليدي هستند كه در ايران عامل ابتدايي توانست به كشورهاي غربي نزديك شود، اما در بخش مديريت همچنان ضعيف است.

این مدرس دانشگاه با اشاره به این مطلب که يكي از عوامل ارتقاي سطح كشور كتابخانه‌هاي تخصصي هستند، افزود: در كشورمان مشكلاتي در حوزه اقتصاد و تجارت وجود دارد كه شايد اگر روند ترويج علم بر كشور به شكل اصولي انجام مي‌شد، مديريت هم مي‌توانست موفقيت‌آميز باشد و ديگر مشكلات اقتصادي و تجاري نداشتيم.

كياني گفت: پيوستگي مديريت علم و ترويج علم نياز به يك فرايند دارد كه يكي از عوامل اين فرايند خلق دانش است كه دانش نهان را به دانش آشكار تبديل مي‌كند. عامل بعدي تدوين دانش است به معناي توزيع و گردش اطلاعات و جمع‌بندي و ارايه آنها به مخاطب مي‌باشد.

وي ادامه داد: كاربرد دانش عامل پاياني است كه بسياري از دستاوردها را مي‌تواند به شكل اجرايي درآورد، مانند پايان‌نامه‌هايي كه در كتابخانه‌ها مورد استفاده دانشجويان ديگر قرار مي‌گيرند. 

بين كتابخانه‌هاي تخصصي و ترويج علم ارتباطي پيدا نكردم 
عمراني دیگر سخنران نشست تخصصي «كتابخانه‌هاي تخصصي و نقش آنها در ترويج علم» گفت: اظهارات دكتر قديمي و دكتر زارع قابل نقد هستند، زيرا هرچه در اطلس جديد اطلاع‌رسانان جستجو كردم بين كتابخانه‌هاي تخصصي و ترويج علم ارتباطي پيدا نكردم كه شايد دليل آن مردمي‌نبودن اين كتابخانه‌ها است. 

این مدرس علم اطلاعات افزود: مروج علم بايد ويژگي‌هايي را كه همگان دارند داشته باشد و اگر مي‌خواهند به شكل تخصصي اطلاعات بيشتري ارايه دهد باز هم بايد آن را به گونه‌اي بيان كند كه براي مردم عادي قابل فهم و درك باشد. 

وي ادامه داد: مخاطب كتابخانه تخصصي ادبيات ترويجي نمي‌خواهد. 

هر فردي مي‌تواند در ترويج علم نقش ايفا كند
در ادامه اين نشست، پاكدامن ديدگاه عمراني را قابل تامل عنوان كرد و گفت: ترويج علم به اين معنا نيست كه الزاما به فرد خاصي تعلق بگيرد و هر فردي مي‌تواند در ترويج علم نقش ايفا كند كه نمونه آن‌را مي‌توان  مشاهده كرد.

قديمي نيز در ادامه اظهارات پاكدامن تصريح كرد: امروزه دنيا به قدري تخصصي شده كه يك متخصص شيمي نمي‌تواند به طور كامل به تخصص فيزيك مسلط شود مگر اينكه جداگانه به يادگيري اين علم بپردازد اما سخنان پاكدامن به گونه‌اي است كه اطلاعات تخصصي را فرد عادي مي‌تواند بدهد در صورتي كه اينگونه نيست. 

ترويج علم به عموم افراد
دبیر انجمن ترویج علم با ارايه اطلاعاتي در خصوص این انجمن نيز گفت: اين انجمن ابتدا در سال 78 در ايران مطرح شد، اما در سال 80 آغاز به كار كرد و بر فعاليت اصلي آن در زمينه علمي‌-‌پژوهشي و ساختار آن با يك هيات بازرسي و هيات مديره است. هدف اين انجمن نيز ترويج علم به عموم افراد، ايجاد هماهنگي‌ ميان نهادهاي مختلف، آموزش مروجان علم و نهادينه كردن مباحث علمي است.

در ادامه این بحث از نشست پاكدامن عنوان كرد: توليد علم در ايران و يا در تركيه به خوبي پيشرفت اما شايد دليل اينكه نتوانست اقتصاد كشور را خوب كند موفق نبودن ايجاد هماهنگي بين اين دو است. 

عمراني با نقد هر يك از سخنان اساتيد اين نشست، گفت: هر فردي در هر جايگاهي مي‌تواند مروج باش،د اما من اظهارات دكتر زارع، قديمي و پاكدامن را نقض و نفي نمي‌كنم بلكه ايرادي كه وارد مي‌كنم اين است كه آيا تا به حال مشاهده كرديد كه در موسسه‌هايي مانند موسسه زلزله‌شناسي نشستي براي ترويج علم با حضور مردم برگزار شود؟ متاسفانه تاكنون اين اتفاق رخ نداده پس ما نمي‌توانيم از ترويج علم و ارتباط آن با كتابخانه‌هاي تخصصي حرف بزنيم، زيرا كتابخانه‌هاي تخصصي هم سازوكار خود را دارند و براي مخاطبان و ورود آنها محدود ايجاد مي‌كنند. 

مخاطب‌شناسي اولين گام در كتابداري است
وی همچنين در پاسخ به اظهارات دكتر زارع گفت: مخاطب‌شناسي اولين گام در كتابداري است و گام بعدي كتابشناسي، پس نمي‌توان اولويت را كتابدار بيان كرد.

در پايان اين نشست كياني در واكنش به اظهارات عمراني گفت: كتابدار نقش ترويج علم را ايفا مي‌كند و اولويت با كتابدار است، زيرا اين كتابدار است كه اطلاعات را در اختيار يك مخاطب قرار مي‌دهد و نمي‌توان اظهارات آقاي عمراني را تمام و كمال تاييد كرد.