خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)- حميده ميرحسيني: در اين شماره از واكاوي «آسیب‌شناسی ترجمه آثار سیاسی در ایران» به سراغ جواد اطاعت، استاد علوم سیاسی دانشگاه شهيد بهشتي رفته‌ايم. وی نماینده مجلس شورای اسلامی فارس (داراب) در دوره ششم است و از جمله افرادی به‌شمار می‌آید که در آخرین روز ثبت نام انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۹۲) با حضور در ستاد انتخابات کشور ثبت نام کرد.
آقاي اطاعت، به عنوان سوال نخست، ارزيابي شما از ترجمه کتاب‌های سیاسی در ایران چیست و مشكلاتي كه اخيرا در جامعه علمي اين حوزه به‌ویژه درباره غير تخصصي‌بودن ترجمه آن مطرح مي‌شوند، به طور مشخص چه نکاتی هستند؟
مهم‌ترین معضل ترجمه و تالیف کتاب‌ها به ویژه کتاب‌های تخصصی به عدم استقبال مخاطب برمی‌گردد. زمانی‌که کتاب‌ها مخاطب نداشته باشند، سرمایه‌گذاری مادی و معنوی بر کتاب با کاهش انگیزه مواجه خواهد شد. از سوي ديگر، فکر نمی‌کنم این موضوع اختصاص به رشته علوم سیاسی داشته باشد. این معضلی است که بعضا سایر رشته‌های علوم انسانی مثل تاریخ، روانشناسی و سایر رشته‌های تخصصی از این دست نیز با آن مواجه هستند. از طرفی در عرصه سیاست برخلاف بسیاری از رشته‌ها با دو نوع مخاطب خاص و عام مواجه هستیم. این رشته مثل فیزیک یا شیمی و به طور کلی علوم پایه نیست که مخاطب خاص داشته باشد و تنها صاحبنظران، متخصصان و دانشجویان همان رشته‌ها را شامل شود بلکه در کنار مخاطب خاص، مخاطب عام هم دارند، از این‌رو این موضوع باعث ورود غیر متخصصان در این رشته تخصصی شده است.
به نظر شما آیا ترجمه کتاب‌های سیاسی در ایران آن‌قدر دقیق هستند که فهم درستی از مقصود نویسنده را به مخاطب القا کنند یا خیر؟
متاسفانه در متون تخصصی سیاسی با غلط‌های مصطلع مواجه هستيم، ضمن آن‌که از یک واژه معناهای متفاوتی مراد می‌شود. برای مثال مفهوم State به معنای دولت، قوه مجریه، قوای سه‌گانه و معادل کشور نیز کاربرد دارد و مترجمان غیر صاحبنظر بین این واژه و اصطلاح Government نمی‌توانند تمایز قايل شوند و بعضا جابه‌جا به کار می‌برند. به طور طبیعی ترجمه، یک کار تخصصی و پیچیده است. چه بسا یک واژه در دوره‌های مختلف تاریخی دارای معنای متفاوتی است که عدم اشراف مترجم به این فضای معنایی متفاوت کار ترجمه را با مشکل مواجه می‌کند. از طرفی ترجمه کتاب‌های تخصصی به وسیله غیر متخصصان آن حوزه، ترجمه را با مشکل مواجه می‌کند. برای مثال در ادبیات، توسعه معادل توسعه پایدار(Sustainable development) است اما برخی مترجمان توسعه پایدار را (Stable Development) معاد‌ل‌سازی کرده‌اند. بنابراین صرفنظر از تسلط به یک زبان خارجی باید تاریخ تحول مفاهیم در ادبیات آن زبان را نیز مورد توجه قرار داد، مضافا این‌که یک متخصص زبان خارجی لزوما نمی‌تواند مترجم متون تخصصی هم باشد؛ بلکه صاحبنظران آن رشته تخصصی می‌توانند مترجمان بهتری برای آن متن تخصصی محسوب شوند.
کتاب‌های ترجمه‌شده در حوزه سیاسی، چقدر به استانداردهای روز این حوزه در سطح جهانی نزدیک است؟
این موضوع بستگی به مترجمان آن دارد. نمی‌توانیم حکمی کلی درباره ترجمه متون سیاسی صادر کنیم. اگر این متون تخصصی از سوي صاحبنظران همان رشته ترجمه شده باشند و مترجم وقت و فرصت کافی برای ریشه‌یابی و مطالعه تاریخچه برخی اصطلاحات بگذارد و به تحولات مفهومی اصطلاحات در گذر زمان اشراف داشته باشد به طور طبیعی آن ترجمه محل اعتنا خواهد بود اما اگر یک مترجم بخواهد بدون تدقیق در ریشه‌یابی کلمات صرفا به ترجمه تحت‌الفظی کلمات و جملات بپردازد، متن ترجمه‌شده نمی‌تواند واقعیت مدنظر مولف را انتقال دهد.
به نظر شما نهضت ترجمه آیا باید به نهادی مشخص سپرده شود كه متولی امر ترجمه باشد و نظارت بر آن را بر عهده داشته باشند يا خير؟
خیر، موضوعات علمی را نباید در انحصار سازمان، گروه یا نهاد خاصی قرار داد. ترجمه یا تالیف کتاب باید آزاد باشد و همه مترجمان و مولفان بر اساس سلیقه خود مبادرت به تالیف یا ترجمه كنند و به هیچ عنوان نباید در این آزادی خللی ایجاد کرد. دولت تنها باید تسهیل‌گر و زمینه‌ساز اقدامات این چنینی باشد؛ در عین حال دانشگاه‌ها یا سازمان‌های دولتی می‌توانند بر ترجمه موضوع‌هایی که مترجمان آزاد و بخش خصوصی تمایلی به انجام آن ندارند و از طرفی مورد نیاز این دستگاه‌هاست اقدام كنند. بخش دولتی می‌تواند انجام این نوع کارها را به بخش خصوصی بسپارد و از آنها حمایت‌های مادی و معنوی کند.
چرا کتاب‌های تالیفی در حوزه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در ایران محدود است و اغلب منابع این رشته در دانشگاه‌های ایران، آثار ترجمه شده هستند؟
برای این‌که ترجمه از تالیف راحت‌تر است. مضافا این‌که ایرانی‌ها آثار تالیفی دیگران را بهتر می‌پسندند و جدی‌تر تلقی می‌کنند. همان‌گونه که چنين وضعيتي در بازار اجناس خارجی و فروش بهتر آنها صدق دارد. البته این موضوع ریشه تاریخی دارد و بخش عمده آن به عدم تالیف کتاب‌های جدی در داخل اختصاص می‌یابد. همان‌گونه که واقعا عمده تولیدات خارجی از تولیدات داخل از کیفیت بهتری برخوردارند. شما اگر مقایسه‌ای بین خودروهای تولید داخل و خارج داشته باشید تصدیق خواهید کرد که گرایش به خرید و مصرف کالای خارجی بدون دلیل هم نیست؛ اگرچه ممکن است برخی کالاهای داخلی از کیفیت بهتری هم برخوردار باشند اما این موضوع هنوز به مرحله‌ای نرسیده است که مصرف‌کننده داخلی به طور کلی تولیدات داخل را ترجیح دهد.
برای مثال مقایسه تولیدات کشور آلمان و ژاپن در مقایسه با کشور چین نیز مبین این واقعیت است که فهم عمومی ایرانی‌ها این است که کالاهای چینی از کیفیت نازل‌تری برخوردارند. البته به این نکته هم باید توجه کرد که در کشور چین یک کالا با کیفیت‌های متفاوتی تولید و به بازار عرضه می‌شود و تجار ایرانی معمولا نازل‌ترین کیفیت‌ها را خریداری و به بازار داخل ایران عرضه می‌کنند. کتاب‌ها نیز از این قاعده کلی تبعیت می‌کنند. برای مثال کتاب «ایران بین دو انقلاب» تالیف يرواند آبراهامیان که دو ترجمه از آن منتشر شده است بیش از20 بار تجدید چاپ شده است. آقای آبراهامیان ایرانی ساکن آمریکاست و این کتاب را به زبان انگلیسی نوشته و مترجمان ایرانی آن را ترجمه و منتشر کرده‌اند. اگر آبراهامیان همین کتاب را در داخل ایران و به زبان فارسی می‌نوشت شاید از این اقبال برخوردار نمی‌شد. البته باید عنوان کنیم که انصافا کتاب خوبی هم هست.
درباره جواد اطاعت
جواد اطاعت، استاد علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی است. وی لیسانس علوم سیاسی را از دانشکده اقتصاد و علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی، فوق لیسانس علوم سیاسی را از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
و دکتری علوم سیاسی را از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دریافت کرده است.
وی مولف بیش از پنجاه مقاله علمی منتشر شده در مجلات علمی معتبر و مولف کتاب‌هایي چون «ژئو پولیتیک و سیاست خارجی ایران»، «ایران ونظام بین‌الملل»، «تمرکز زدایی وتوسعه پایدار در ایران»، «مبانی توسعه پایدار در ایران» و «مجموعه مقالاتی پیرامون توسعه سیاسی» است.
رییس دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی (از سال ۱۳۹۲)، مشاور وزیر کشور (۱۳۸۳-۱۳۸۴)، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی از سال ۱۳۷۹ تاکنون، دبیر کمیسیون احزاب و تشکل‌های سیاسی (۱۳۷۸-۱۳۸۰)، مدیر کل مطالعات و تحقیقات سیاسی وزارت کشور (۱۳۷۶-۱۳۷۸)، عضو شورای عالی پژوهش‌های علمی ریاست جمهوری (۱۳۷۶-۱۳۸۰)، موسس خانه احزاب ایران (۱۳۷۶) و نماینده مجلس شورای اسلامی (دوره ششم) برخي از مهم‌ترين سمت‌هايي است كه وي در كارنامه خود دارد.
نظر شما