خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، حميده ميرحسيني: مجيد صفاتاج، پژوهشگر، مدرس دانشگاه، کارشناس مسائل خاورميانه و نویسنده کتاب‌های بسیاری درباره فلسطين و اسراييل است. دانشنامه هشت جلدی فلسطین ارزشمندترین مجموعه‌ای است که توسط صفاتاج گردآوری شده است. این دانشنامه در حقیقت نخستین دانشنامه تفصیلی درباره فلسطین به زبان فارسی است. البته پیش از این، فرهنگ جامع فلسطین در سه جلد توسط وی گردآوری و تدوین شده بود. دانشنامه هشت جلدی فلسطین، نسخه تکمیلی فرهنگ جامع فلسطین است. در ادامه مشروح اين گفت و گو را از نظر مي‌گذارنيم.
آقاي صفاتاج چه شد كه تصميم گرفتيد پژوهش‌هاي خود را متمركز به مساله فلسطين و صهيونيسم كنيد؟
پيش از تاليف آثار مكتوب درباره فلسطين بنا به دلايل خاصي، اين حس در من به وجود آمد كه كتاب‌هاي تاريخي كه درباره جهان اسلام منتشر شده‌اند، عمدتا از سوي تاريخ‌دانان غربي با اغراض خاص و با تحريف واقعيت‌ها نوشته و كمتر كتابي از سوي يك مورخ يا مفسر خود اين كشورها تدوين شده‌اند. از اين‌رو، با توجه به شناختي كه از سرزمين فلسطين از قبل و بعد از اشغال و تخريب‌هايي كه در ارتباط با آن سرزمين شده بود، برآن شدم تا هر آنچه مربوط به فلسطين است و در آن اتفاق افتاده را به نگارش درآورم.
شما كتاب‌هاي بسیاری درباره فلسطين و صهيونيسم نوشته‌ايد، در اين كتابها به دنبال اثبات چه مساله‌اي هستيد و چه مطلبي را مي‌خواهيد به خواننده انتقال دهيد؟
هدفم، تبيين واقعيت بدون هيچ اظهارنظر و تحليلي در اين باره است و سعي برآن بوده قضاوت را بر عهده خوانندگان كتاب بگذارم و در آن پيش‌داوري نكنم؛ كما اينكه دانشجويان من بارها به صورت كتبي و شفاهي به من گفتند كه در كتاب‌هايم بدون هيچ‌گونه پيش‌داوري قبل از طرح موضوع، به گونه‌اي مطالب را بيان كرده‌ام كه قضاوتي در آن صورت نگرفته است اما خواننده به آنچه شما مي‌خواهيد مي‌رسد. در واقع، نتيجه‌اي كه من در كتاب‌هايم در جست و جوي آن هستم، اين است كه سرزمين فلسطين، سرزميني است داراي پيشينه تاريخي كهن و فرهنگ غني كه روزي ملتي در آن زندگي مي‌كردند و در عرصه‌هاي مختلف سياسي، فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي داراي پيشرفت بوده كه بعدها از سوي استعمار غرب به سركردگي انگليس و آمريكا با تباني صهيونيسم جهاني مورد اشغال قرار گرفت و فرزند نامشروعي به نام اسرائيل ايجاد شد. صهيونيست‌ها برخلاف تمامي كتابها و منابع تاريخي موجود و پيش از اشغال فلسطين ادعا كردند كه سرزمين فلسطين بدون ملت است بنابراين گزينه مناسبي براي تشكيل وطن و دولت يهود است. از اين‌رو، شعار خود را اسراييل مبني بر «سرزمين بدون ملت براي ملتي بي‌سرزمين» قرار دادند كه از لحاظ تاريخي و حقوق بين‌الملل هيچ مشروعيتي ندارد.
از سوي ديگر، به تصويركشيدن ماهيت رژيم صهيونيستي كه با اعمال سياست‌هاي استعمارگرانه، نژادپرستانه، توسعه‌طلبانه و با استفاده از ابزارهاي مختلفي شامل رسانه‌هاي مختلف مطبوعاتي، شنيداري، ديداري و با پشتيباني غربي‌ها به اشغال فلسطين و تشكيل دولت يهودي در اين سرزمين پرداخت، هدف ديگر تاليف اين كتابها بوده است.
آيا كتاب‌هاي شما در ابعاد مختلف به مساله فلسطين پرداختهاند و از دیدگاه‌های تاریخ‌پژوهان و منابع دیگر کشورها در تالیف کتاب‌هایتان بهره گرفته‌اید؟
همواره سعی کردم از منابع مختلف حتي از منابع يهودي برای آثارم استفاده کنم. مثلا در ارتباط با موضوع هولوكاست، كتابي با عنوان «ماجراي هولوكاست» به چاپ رسانده‌ام كه در فصل نخست به بيان اظهارنظرهاي طرفداران صهيونيسم و حاميان ادعاي هولوكاست و در فصل دوم به تبيين ديدگاه‌هاي مخالفان هولوكاست پرداخته‌ام و در فصل‌هاي بعدي واقعيت‌هاي تاريخي را اشاره كرده‌ام و سپس در اين كتاب به اين نتيجه رسيدم كه هولوكاست يك ادعاي واهي از سوي صهيونيست‌ها بيش نيست. در بقيه كتابها هم به همين صورت بوده است كه با استفاده از منابع دست اول، مسايل مورد كارشناسي، تحقيق و كاوش قرار مي‌گيرند.
اطلاعات اين كتابها چگونه جمع‌آوري شده‌اند؟
اطلاعات اين كتابها عمدتا از منابع دست اول فارسي، عربي، انگليسي، فرانسوي، مطالعات و پژوهش‌هايي كه در كشور لبنان، سوريه و ساير كشورهاي عربي انجام شده، جمع‌آوري شده است.
نظر شما درباره كتاب‌هايي كه تاكنون در ايران به مساله فلسطين پرداختهاند، چيست؟
با وجود اينكه کتاب‌هایی که به مساله فلسطین پرداخته شده‌اند، کم است اما اغلب مطالب خوبی در بردارند. از سوي ديگر، متاسفانه سرعت تدوين کتاب‌ها به نسبت حوادثي كه در فلسطين اتفاق مي‌افتد، بسيار کم است. دليل اين امر را مي‌توان به انبوه حوادث و رويدادهاي فلسطين و نيز ضعف برخی نهادها و سازمان‌ها در حمايت از ترويج معارف فلسطين كه مورد تاكيد مقام معظم رهبري است، مرتبط دانست. با توجه به تاكيد امام راحل(ره) و مقام معظم رهبري در حمايت از فلسطین، این وظیفه دولتمردان ماست که توجه ویژه به مسایل فلسطین را به عنوان یک خط‌مشی و راهبرد در نظر داشته باشند و بدانند كه این صرفا یک شعار نیست اما ديده مي‌شود كه کتاب‌هایی که در حوزه فلسطین نوشته می‌شوند، متاسفانه در سطح دیگر کتاب‌ها قرار داده مي‌شوند و از آن حمایت لازم به عمل نمي‌آيد. به نظر می آید مجموعه اقداماتی که دولت‌ها تا به حال انجام داده به نسبت کاری که از سوی محققان انجام می‌شود بسیار کم و اندک بوده است.
یکسان نبودن نظرات و عدم انسجام و خط‌مشی عملی دولتي‌ها نسبت به مساله فلسطین باعث مي‌شود كه كتابي مانند دانشنامه 8 جلدی فلسطین چاپ شود در حالي‌كه خود، به تنهایی تمام زحمات و هزينه‌هاي آن را متقبل شدم. براي تاليف اين كتاب حدود 20 سال (از سال 70 تا سال 90) کار تحقیقاتی انجام شد كه در نهایت حمایت شايسته‌اي از آن صورت نگرفت. اين در حالي است كه وقتی سفیر جدید سوریه در ایران این کتاب را مشاهده کرد با كمال تعجب گفت اگر چنين کتابي در مراکز علمی و پژوهشی سوریه به چاپ می‌رسید شمارگان آن کمتر از سه هزار جلد نبود و بارها تجدید چاپ مي‌شد و حمایت دولتی گسترده‌ای از آن انجام می‌شد.
به نظر شما چه راهكارهايي وجود دارد كه پرداختن به مساله فلسطين و غزه از سوي نويسندگان ايراني جدي‌تر شود و از حالت تبليغي صرف در رسانه‌ها بيرون آيد؟
نخستين راهکاری که مي‌توان پیشنهاد كرد اين است كه بايد توجه و حمایت ویژه مسوولان نسبت به تاليف چنين كتاب‌هايي بيشتر شود. اگر بخواهم مثالی در عدم حمایت مسئولان نسبت به این مورد بیاورم می‌توان به نظر معاون فرهنگی سابق وزارت ارشاد، آقاي بهمن دری در مورد کتاب «دانشنامه فلسطین» بیاورم که وی در آن زمان به طور صریح به من گفت كه ما به جای اینکه این دانشنامه را با هزینه گزاف خریداری کنیم، ترجیح می‌دهیم 200 عنوان کتاب را در حوزه‌های دیگر تهيه كنيم! بنابراین وقتی چنین تفکری در میان دولتمردان ما وجود داشته باشد مشخصا از چنین کتاب‌ها و نویسندگان هم حمایتی به عمل نمی‌آید و مولفان به تالیف چنین آثاری روی خوش نشان نمی‌دهند.
آيا كتابي هم در دست تاليف داريد؟
با توجه به صحبت‌های رهبر انقلاب كه اخيرا درباره بیداری اسلامی داشتند، در حال تدوین مجموعه‌اي 12 جلدی با عنوان «مجموعه آثار انقلاب و بیداری اسلامی» هستم که تاکنون دو جلد آن منتشر شده است. جلد نخست با عنوان «سپهر انقلاب اسلامی» به تاثیر و پیامدهای انقلاب در جهان پرداخته و جلد دوم با عنوان «نهضت بیداری اسلامی» تحقیق و پژوهشی درباره بيداري اسلامي در جهان اسلام از گذشته تاکنون است. دو جلد دیگر این مجموعه با عنوان «مقابله نظام سلطه با انقلاب اسلامی» آماده چاپ است که راهبردهای نظام سلطه جهانی عليه جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌هاي سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مانند کودتا، جنگ، محاصره اقتصادی و بحران هسته‌ای در دو مرحله تاریخی مورد بررسی قرار گرفته است. همه مطالب اين كتابها مستند به اسناد خود غربی‌هاست که قرار است به صورت ناشر ـ مولف در چند ماه آینده به چاپ برسد.
نگاهی به دانشنامه فلسطین (8 جلدی):
دانشنامه فلسطین بیش از چهار هزار مدخل دارد که بیش از هزار مدخل آن، مقاله‌های پژوهشی و تألیفی جدید است. گاه افزوده‌های تحقیقی به مدخل‌های ترجمه شده اضافه شده است. مجموعه مدخل‌های این دانشنامه، بیش از سه هزار مدخل اصلی و بیش از هزار مدخل ارجاعی است که همگی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و خواننده به راحتی می‌تواند مطالب مورد نظر خود را در آن بیابد.
جلد نخست از دانشنامه فلسطین 666 صفحه است. این جلد با مدخل آب شروع می‌شود و با مدخل انتفاضه به پایان می‌رسد. اخوان المسلمین، اسراییل، اردوگاه‌های فلسطینی، اردن و فلسطین، اعلامیه بالفور، آوارگان و اتحادیه عرب از جمله مدخل‌های این جلد است. وجود تعداد زیادی عکس و نقشه از ویژگی‌های این دانشنامه هشت جلدی، به ویژه جلد نخست است. جلد دوم از دانشنامه که 669 صفحه دارد با مدخل انتفاضه الاقصی شروع می‌شود. این مدخل 27 صفحه توضیحات دارد که به همراه توضیحات انتفاضه 1987، 55 صفحه می‌شود. آخرین مدخل از این جلد به پیمان ملی فلسطین اختصاص یافته است.
جلد سوم حروف ت تا ح را با 657 صفحه شامل می‌شود. تاریخچه‌ای از فلسطین، تجاوزات اسراییل به لبنان، ترکیه و اسراییل، تسلیحات هسته‌ای اسراییل، جامعه ملل و فلسطین، جغرافیای فلسطین، جمعیت دفاع از ملت فلسطین، جنبش اسلامی در فلسطین، جنگ‌های عرب‌ها و اسراییل و جنبش جهاد اسلامی از جمله مدخل‌های این جلد است. مدخل‌های حروف ح تا ژ، در جلد چهارم با 672 صفحه به رشته تحریر درآمده است. حماس، حکومت مصر، حکومت صهیونیستی، خاورمیانه، تاریخچه دولت اسراییل، دیوار حائل، روز قدس، زنان و انتفاضه و توافق نامه ژنو (2003)، از جمله مدخل‌های این جلد است.
جلد پنجم با 654 صفحه، مدخل‌های دو حرف س و ش را شامل شده است. ساف یا سازمان آزادیبخش فلسطین با حدود 50 صفحه یکی از نخستین مدخل‌های این جلد است. تاریخچه ساف، تحولات این سازمان، مواضع آن، ساختار تشکیلاتی و روابط خارجی آن از بخش‌های تشریحی دیگر در این 50 صفحه است. سازمان جاسوسی اسراییل، سازمان کنفرانس اسلامی و فلسطین، سازمان ملل متحد و فلسطین، سایکس پیکو، سپتامبر سیاه، سیاست خارجی اسراییل، سینمای اسراییل، آریل شارون، فتحی شقاقی، شوروی و فلسطین، شهرک سازی‌ها و شین بت از مدخل‌های دیگر جلد پنجم است.
جلد ششم مدخل‌های حروف ص تا ق را دربرگرفته است. صلح خاورمیانه، صهیونیسم و شاخه‌های متعدد آن، طبریه، طولکرم، عراق و فلسطین، عرب‌های اسراییل، غزه، فتح، فرانسه و اسراییل، فرهنگ فلسطین، قدس و عزالدین قسام، بخشی از مدخل‌های این جلد به شمار می‌رود که مشتمل بر 734 صفحه است. مدخل‌های حروف ک تا م در جلد هفتم به نگارش درآمده است. بخشی از مدخل‌های این جلد عبارت است از: کادیما، کرانه غربی، کمپ دیوید اول، گردان‌های ابوعلی مصطفی، لیکود و مساجد فلسطین. این جلد نیز 774 صفحه دارد.
جلد هشتم که آخرین جلد از دانشنامه فلسطین است 629 صفحه دارد و مشتمل بر حروف ن تا ی است. نابلس، ناصره، نژادپرستی صهیونیستی، نظام سیاسی و حزبی اسراییل، طرح نقشه راه، نوار غزه، نهاد خودگردان فلسطین، وای ریور، هرتزل، اسماعیل هنیه، هولوکاست، یهودی‌سازی اسامی شهرها، یهودی سازی قدس و یهودیان ایران و کشورهای عربی از جمله مدخل‌های این جلد است. توضیحاتِ بعضی از مدخل‌ها در حد یک کتابچه است و این امر نگارش مقاله یا مطالب تألیفی را نسبتاً آسان می‌کند. استفاده از عکس، نقاشی‌ها و نقشه‌ها جلوه‌ای ویژه به این دانشنامه بخشیده و صبغه تحقیقی آن را تکمیل کرده است.
درباره مجيد صفاتاج:
مجيد صفاتاج، نويسنده، پژوهشگر، مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل خاورميانه است. وي داراي مدرك دكتراي علوم سياسي از دانشگاه لبنان است. «انتفاضه الاقصی: قیام دوزخیان سرزمین مقدس»، «تروریسم صهیونیستی»، «دانشگاه‌ها و جنبش دانشجویی فلسطین»، «دانشنامه صهیونیسم و اسرائیل»، «سیمای صهیونیست»، «شبهات تاریخی: سرزمین بدون ملت برای م‍ل‍ت‍ی بدون سرزمین؟»، «شکوفه‌های زیتون» و «دانشنامه فلسطین» برخي از عناوين كتاب‌هاي وي هستند.
نظر شما