به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در میان وسایل ارتباط جمعی و پیام های ارتباطی دنیای معاصر، اخبار تلویزیون، چه به لحاظ نوع رسانه و چه به لحاظ نوع پیام، بیش از سایر رسانه ها و پیام هایی که تولید می کنند، در شکل دهی به ذهنیت مخاطبان از واقعیت ها نقش دارد. خبر به لحاظ محتوایی در گروه برنامه هایی قرار می گیرد که محتوای آنها واقعی است و جنبه ساختگی ندارد. ضمن اینکه مردم نیز چنین تصوری از آن دارند. بنابراین متولیان رسانه از اخبار تلویزیون به عنوان ابزاری مناسب براي تاثیرگذاری بر افکار عمومی و ایجاد تصاویر دلخواه بهره می گیرند.

فصلنامه تخصصی و پژوهشی رسانه در آخرین شماره خود به بررسی تفکرات حاکم بر اداره رسانه ها پرداخته و شبکه خبر جمهوری اسلامی ایران را با شبکه TRT ترکیه مقایسه کرده است.

در این پژوهش، از یک طرف موقعیت و موضع خبری جمهوری اسلامی ایران در مقابل سایر کشورها نشان داده می شود و از طرف دیگر ساختار عملکرد خبری در صدا و سیمای جمهوی اسلامی ایران به عنوان کشوری اسلامی در مقابل اخبار صدا و سیمای دولتی کشوری که ساختار حاکمیت بر پایه اسلام نیست اما مردمان مسلمانی دارد، بررسی و اصول ساختاری عملکرد خبری در این رسانه ها شناسایی می شود.

جامعه تحقیق برنامه های خبری دو کانال ماهواره ای شبکه خبر ایران و تی آر تی ترکیه، در بازه زمانی سه ماهه (از 5 آگوست 2011 تا 5 نوامبر 2011) است. روش نمونه گیری، تلفیقی با دو تکنیک چند مرحله ای و سهمیه ای است و اخبار ساعت 22 و 18:30 این دو شبکه برای بررسی انتخاب شدند. نتایج نشان می دهد از بین چهار نظام اداره و کنترل رسانه های جمعی «لیبرال»، «آمرانه»، «مسئولیت اجتماعی» و «توسعه گرا» بیش از نیمی از اخبار خارجی شبکه خبر تداعی کننده نظام لیبرالی است. در تی آر تی هر دو نظام های لیبرالی و توسعه گرا بیشترین اخبار را به خود اختصاص داده اند. پراکندگی اخبار بین چهار نظام مذکور برای تی آر تی بیشتر از شبکه خبر است.

روش شناسی تحقیق

روشی که در این بررسی ها مورد استفاده قرار گرفته تحلیل محتوا است. تحلیل محتوا همانند سایر روش های پژوهش دارای ویژگی های یک روش است. به عبارت دیگر مسیری است که از ابتدا یا یک مبدا با تاکید بر شناخت ابعاد پیام تا انتها یا یک مقصد طی می شود و در بر دارنده تکنیک های ویژه خود نیز هست. تحلیل محتوا یک شیوه تحقیقی است که برای تشریح عینی، منظم و کمی محتوای آشکار پیام های ارتباطی به کار می رود. در تحلیل محتوا، امکان استنباط مشخصه های خارجی از مشخصه های داخلی وجود دارد. به عبارت دیگر تحلیل محتوا روشی است که طی آن برای کسب اطلاعات به منظور کشف موضوعات مختلف از طریق تحلیل محتوای یک پیام مفروض، به اظهار نظرهایی در خصوص یک وضعیت بیرونی پرداخته می شود.

با توجه به تحقیقات انجام شده هر دو شبکه خبر و تی آر تی به نظام های «لیبرالی» و « توسعه گرا» بیشتر از «آمرانه» و «مسئولت پذیر» پرداخته اند. همچنین درصدهای فراوانی میان نظام های مورد بررسی در شبکه خبر با یکدیگر نسبت به تی آر تی دارای اختلاف بیشتری هستند. برای مثال نظام «لیبرالی» در شبکه خبر بیش از 50 درصد را به خود اختصاص داده است در حالی که نظام «مسئولیت اجتماعی» آن کمتر از 12 درصد را داراست. اما در تی آر تی نظام «لیبرالی» حدود 32 درصد و نظام «مسئولیت اجتماعی» حدود 14 درصد را به خود احتصاص داده اند.

بررسی ساختار شبکه ای و نتیجه گیری

در این مطلب 446 خبر خارجی پخش شده از شبکه خبر ایران و 445 خبر خارجی پخش شده از شبکه خبری تی آر تی ترکیه از لحاظ ساختار خبری مورد بررسی قرار گرفته که نتایج زیر از آن حاصل شده است:

1- بر طبق نظریه مک کوایل: عامل اصلی در فرایند ارتباط و فعالیت آن، جلب توجه مخاطب و حفظ این توجه است. این نظریه پرداز معتقد نیست که فعالیت های مرکزی رسانه های جمعی، انتقال معنی به دیگران یا به کار بردن آن به عنوان سکویی برای گسترش افکار سیاسی، بیان اعتقادات یا گسترش آیین های مشترک است.

2- شبکه خبر بیش از تی آر تی تمایل دارد تا داعیه دار تفکرات «لیبرالی» در انعکاس اخبار خارجی باشد. بر اساس نظریه هنجاری، نقطه عطف این دیدگاه انتقاد از دولت ها و حکومت ها و حق آزادی فردی است، در مقابل، تی آر تی علاوه بر اینکه ادعای تفکر لیبرالی را ترویج می کند، مدافع تفکر توسعه گرا نیز هست و به رشد و توسعه ملی و ایجاد روابط اقتصادی و سیاسی با کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا و کشورهای آسیایی و خاورمیانه ای اهمیت زیادی قائل است.

3- ترویج تفکرات نظام های آمرانه که تداعی کننده اقتدار گرایی حکومت ها و دولت ها و اطاعت بی چون و چرای مردم از آنها است و همچنین نظام مسئولیت اجتماعی که قانون مداری و توجه به همنوع و مصلحت اجتماع را سرلوحه فعالیت خود قرار می دهد، در اخبار خارجی دو شبکه خبری مورد استقبال قرار نگرفته اند.

4- شبکه خبر بیشتر عقاید و اعمال مردم به خصوص شهروندان معترض را برجسته می کند. اما تی آر تی بیشتر سخنرانی ها و تصمیم ها و واکنش های دولتمردان و ساسیون را برجسته می سازد. لذا تفکر حاکم بر اخبار راجع به ترکیه در شبکه خبر، لیبرالی و اخبار راجع به ایران در تی آر تی آمرانه است.

5- با توجه به اینکه رویکرد اخبار خارجی تی آر تی معطوف به روابط خارجی ترکیه است لذا، روابط بین ایران و ترکیه بیشتر از مسائل داخلی ایران یا روابط خارجی ایران در تی آر تی انعکاس داشته است. همچنین، با توجه به اینکه رویکرد اخبار خارجی شبکه خبر بیشتر مسائل داخلی سایر کشورها است تعداد اخباری که در این شبکه خبری به مسائل داخلی ترکیه پرداخته می شود بیشتر از تعداد اخباری است که راجع به روابط ایران و ترکیه است.

متن کامل این پژوهش را می توانید در شماره آخر فصلنامه رسانه مطالعه کنید.