خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ماهرخ ابراهیم‌پور: نقد و معرفی کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» (به زبان انگلیسی) نوشته مجید شریفی، استاد دانشگاه واشنگتن شرقی با حضور دکتر جواد غلامرضا کاشی، استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی و دکتر داریوش رحمانیان، رئیس انجمن ایرانی تاریخ چهارشنبه (15 مرداد) از سوی انجمن ایرانی تاریخ  در ساختمان آرشیو اسناد ملی برگزار شد. 

چرایی شکست حکومت‌های ملی 

نخست شریفی درباره موضوع کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» که بحث اصلی آن شکست حکومت‌های ملی در ایران است گفت: بحث من این است، چطور شد که در فاصله 73 سال پنج رژیم (از دوره مشروطه تا پایان پهلوی) مختلف با هنجارها و قوانین متفاوت بر سر کار آمدند؟ این در حالی است که این پنج رژیم هر کدام به نوعی سعی کردند هویت خودشان را ملی کنند. «هویت ملت» مساله‌ بسیار پیچیده‌ای است که این مساله در کتاب به طور گسترده مورد بحث و واکاوی قرار گرفته است. با همه تلاشی که پنح رژیم مورد بحث در ایران داشتند باوجود اختلاف در زمان و مکان اساسا شکست خوردند و عوض شدن این رژیم‌ها خود مصداق این شکست است. 

وی در ادامه افزود: صورت مساله من در این کتاب چرایی شکست است و برای پاسخ به این پرسش به «تبارشناسی ناسیونالیسم ایرانی» نیاز داریم و باید مشخص کرد ناسیونالیسم ایرانی مشمول چه قالبی است؟ برای این منظور باید سراغ شکل‌گیری مشروطه رفت. رویدادی که در آن ناسیونالیسم ایرانی به طور ویژه‌ حضور پیدا کرد و خواستار تشکیل یک «ملت» در کنار حکومت شد. البته به لحاظ نگاه سیاسی در توجیه «چرایی مشروطه»، قبل از این رویداد در ایران ملتی وجود نداشت، اگرچه برخی معتقدند ما ملتی با تمدن 2500 ساله هستیم در حالی که اصطلاح ملت از سال 1800 میلادی در ادبیات سیاسی مطرح شد. 

استاد دانشگاه واشنگتن شرقی با تاکید بر شکل‌گیری ملت در ایران پس از مشروطه اظهار کرد: در حدود دو هزار سال رژیم‌های «خداشاهی» در ایران وجود داشت و این رژیم‌ها قبیله‌ای بود و واژه‌ای به نام خارجی وجود نداشت. هویتی به نام «ایران زمین» مطرح بود که پس از مشروطیت ملیت وجود پیدا کرد، ملیت ناکامی که نتوانست موجودیت خودش را تثبیت کند. در این ناسیونالیسم ملی «خرده گفتمان‌هایی» وجود دارد که این خرده گفتمان‌ها چهار گفتمان درونی دارد که بدون داشتن «حکومت ملی» معنا پیدا نمی‌کند. امنیت، توسعه، قانون و حکومت چهار خرده گفتمانی است که در 110 سال گذشته فرق کرده است. 

سودای حکومت ملی 

در ادامه دکتر جواد کاشی در نقد کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» عنوان کرد: در این کتاب منطق دکتر شریفی به محتوای کتاب چهره تازه‌ای می‌بخشد اما این که تا چه اندازه نویسنده در مطرح کردن مباحث به زبان‌شناسی متعهد بوده جای بحث دارد. این زبان و ساختار آن پایه یک ساختار زبان جهانی است اما در ساختار و چارچوبی که قدرت ایجاد کرده است باعث شده که این زبان در ساختار منطقه‌ای بماند. 

وی با اشاره به شکست دولت‌های ملی بر اساس تئوری‌های جهانی ادامه داد: به حسب تقدیر بر اساس تئوری‌های جهانی تلاش کردیم که دولت‌های ملی تشکیل بدهیم که این تشکیل دولت محکوم به شکست است اما اگر در آینده بتوانیم از این صورت‌بندی جهانی فارغ بشویم با این سودا شاید بتوانیم یک دولت ملی تشکیل بدهیم! 

عنوان تحمیلی کتاب 

داریوش رحمانیان با اشاره به درک نویسنده از مبحث ناسیونالیسم گفت: در کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» با پژوهشگری مواجه هستیم که مبحثی را مطرح کرده است که به آن آشناست و یک چیرگی و آشنایی با ادبیات، مفاهیم و چارچوب نظری بحث ناسیونالیسم ایرانی دارد. بعد نظری و تحلیلی کتاب قابل توجه است. اگر کتاب به همین حجم کنونی در ایران ترجمه شود خواننده ایرانی بسیار ناراضی خواهد شد زیرا در کتاب بسیار به توضیح واضحات پرداخته شده که چندان برای مخاطب ضرورت ندارد. 

وی در ادامه افزود: البته این کتاب برای دانشجویان آمریکایی دانشگاه واشنگتن شرقی نوشته شده است و برای چاپ در ایران حتما باید مورد ارزیابی و بازبینی دقیق قرار بگیرد. مثل کتاب «ناسیونالیسم در ایران» ریچارد کاتم که 20 سال پیش در 400 صفحه نوشته و عین همین 400 صفحه در ایران ترجمه شد که بیشتر مطالب آن غیر ضروری و برای خواننده ایرانی غیر مفید بود. 

رحمانیان با انتقاد به عنوان کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» خطاب به شریفی گفت: آیا شما با این نامگذاری معتقدید که تجدد و مشروطه از آغاز فرزند مرده متولد شد؟ و بنابراین تاریخ ما دچار انحراف شده و هست؟ به نظر من واژه شکست، به نتیجه کتاب تحمیل شده و اطلاق نام «ناکام» در عنوان کتاب نادرست است ضمن این که من توجیه شکست را در این کتاب ندیدم. من با تحلیل شکست که از نخست بر چارچوب کتاب غالب است، مخالفم. اگرچه نویسنده در تحلیل شکست مثال‌هایی از احمد کسروی و همایون کاتوزیان می‌آورد اما در تفسیر دقیق این مثال‌ها جهد و دقت نمی‌کند. 

در پایان جلسه معرفی و نقد کتاب «تراژدی ناسیونالیسم ناکام» مجید شریفی به پرسش‌های مطرح شده از سوی حاضران در جلسه پاسخ گفت.