خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ محمد آسیابانی: وجود بارگاه مبارک حضرت ثامن الحجج (ع) فرصت مناسبی را برای پژوهش‌ درباره مکتب اهل بیت علیهم السلام و مذهب حقه شیعه فراهم آورده است. بر این اساس پژوهشگران بسیاری در این حوزه، به‌ویژه درباره منظومه فکری و حیات آن امام به فعالیت مشغول شده‌اند. 

به مناسبت ميلاد حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع)، با یکی از پژوهشگران پرکار میراث رضوی، حجت‌الاسلام محمدحسین پورامینی، عضو هیات علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو نشستیم. کتاب «پاسخ‌های هشتمین امام» پورامینی، منتشرشده از سوی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، در چهارمین دوره کتاب سال رضوی درسال 1390 به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد. به‌تازگی ترجمه این کتاب به زبان اردو منتشر شده است.
پورامینی همچنین به عنوان دبیر انتشار مجموعه کتاب‌های «رهنما» و «پرسمان رضوی»‌ در اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی مشغول به فعالیت است. «تاریخچه تشیع»، «پاسخ‌های حضرت رضا (ع)» در دو جلد و «نیک‌شهر مهدوی» نام شماری از کتاب‌های منتشرشده محمدحسين پورامینی است.

چرا تصمیم به نگارش این کتاب گرفتید؟
مستحضرید که مکتب خردورز شیعه که در عرصه پاسخ‌دهی پیشگام است، فرهنگی را بنیان نهاده که در آن پرسش‌گر، محترم و سؤال، فضیلت تلقی می‏شود. برخلاف نگاه برخی که پرسش‌گری در حوزه دین را ممنوع می‏‌دانند،‌‌ مکتب تشیع یافتن پاسخ را وظیفه و حق می‌داند. روش پیشوایان دین در ترویج فرهنگ پرسش‌گری و تلاش آنان در پاسخ به سؤالات بر درستی این سخن گواهی می‏‌دهد.

حضرت امام رضا (ع) به عنوان عالم آل محمد همواره پرسش را کلید دانش به شمار می‌آوردند و بر همین اساس در عموم منابع از دوران زندگانی حضرت درج شده که ایشان در دوران حیات خویش پیشاهنگ پاسخ‌دهی به پرسش‌ها و ترویج این فرهنگ بودند. حضرت ثامن الحجج حتی مذاكره علم و گفت‏‌وگو در مباحث علمى را عبادت مي‌شمردند و به نقل از رسول خدا (ص) می‌فرمودند که: «‏دانش مانند گنجى است كه كليد آن سؤال است. خداوند شما را رحمت كند؛ هرچه مي‌خواهيد، بپرسيد و بر دانش خود بيفزاييد. به‏‌درستى كه در پرسش‏هاى علمى، چهار نفر اجر مي‌برند: سؤال‏‌كننده، معلم، شنونده و پاسخ‏‌دهنده.»

با ملاحظه چنین امری جمع‌آوری پرسش و پاسخ‌های حضرت در زمینه‌های مختلف، امری ضروری بود چرا که عمده پاسخ‌ها هنوز هم پاسخ‌گوی بسیاری از سوالات ماست. 

پیش از نگارش کتاب آیا برای شما مشخص بود که طیف مخاطب چه کسانی هستند؟
پیش از پاسخ به سوال باید مباحث طرح شده در کتاب را برای مخاطبان شما بیان کنم. عمده مباحث این کتاب منتخبی از پاسخ‌های حضرت رضا (ع) به پرسش‌هایي متعدد است كه از ایشان در مناسبت‌هایي مختلف پرسیده‌اند. این پاسخ‌ها را در دو فصل کلامی و فلسفه احکام تنظیم کردم. فصل اول پاسخ‌های امام درباره مباحث خداشناسی، پیامبرشناسی و امام‌شناسی است و فصل دوم هم به پاسخ‌های حضرت در حوزه «حکمت و اسرار احکام» پرداخته شده است.

برای من مشخص بود که مخاطب اصلی کتاب، عموم مردم هستند. بنابراین تمام تلاش من در مرحله نگارش این بود که این کتاب زبان ساده و همه فهمی داشته باشد. همچنین در پانوشت، به شرح و توضیح تمام واژگان و مفاهیمی پرداختم که حس کردم نیاز به توضیح بیشتری دارد تا مخاطب آن‌ را کامل بفهمد.

مهم‌ترین منابع شما برای نگارش این کتاب چه آثاری بودند؟
متون روایی، کلامی و فقهی مهم‌ترین منبع نگارش این اثر است، اما لازم است بیان کنم که این اثر دربردارنده سؤال و جواب‌های مطرح‌شده در مناظرات حضرت امام رضا (ع) نیست. ارائه آن مناظرات در قالب کتاب، خود شایسته‌ پژوهشی مستقل است. نکته دیگر در این است که در نگارش این کتاب از هرگونه سؤال‌سازی پرهیز شده و تنها موضوع‌هايی که از حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) سؤال شده و ایشان به صورت شفاهی یا مکتوب به آن پاسخ داده‌اند، بیان شده است.

به مناظره‌های امام رضا (ع) اشاره کردید. در کتاب و منابع روایی شیعه و سنی از این مناظره‌ها بسیار بحث شده است. یکی از روش‌های امام در مناظرات این بود که با هرکسی بنا بر اعتقادات خود آن شخص و بر اساس کتاب‌های مورد قبول آنها بحث و مناظره می‌کرد؛ مثلا با مسیحی از کتب عهد جدید. آیا کار پژوهشی درباره این شیوه از مناظره انجام شده است؟
سخن درباره مناظرات حضرت رضا (ع) و شیوه آن بحث گسترده‌ای است. متسحضرید که مأمون، به جهت حسادت به جايگاه امام‏ رضا (ع) درفروكاستن شان آن مقام بي‌نظير، تلاش بسیاری کرد. شیخ صدوق علت برپایی این مناظرات را به این شرح بیان کرده است: «مأمون انديشمندان سطح بالاى هر فرقه را در مقابل امام قرار مي‌‏داد تا حجت آن حضرت را به ‏وسيله آنان از اعتبار بيندازد و اين به ‏سبب حسادت او به امام و منزلت علمى و اجتماعى ايشان بود. اما هيچ‏ كس با آن حضرت روبه‏‌رو نمي‌شد، مگر آنكه به فضل او اقرار مي‌كرد و به حجتى كه از طرف امام عليه او اقامه مي‌شد، ملتزم مي‌گرديد.»

به نظر من حتما ضروری است تا آثار و پژوهش‌های مستقلی درباره مناظرات امام رضا (ع) نوشته و منتشر شود تا آموزشي برای همگان باشد. در اين ميان مناظره‌های حضرت ویژگی‌های خاصی دارد که می‌تواند الگویی مناسب برای مُبلغان دین باشد. این ویژگی‌ها از این قرار است: امام در مناظره هرگز حالت تهاجمى نگرفتند و آغاز به پرسش نكردند، بلكه‏ با حوصله فراوان، به مخالفان ميدان دادند تا اگر خواستند، پيش‏قدم شوند. حضرت رضا (ع) بر رعايت انصاف در بحث و مناظره تكيه داشتند. از اصول مهم مناظره اين است كه انسان بايد در مناظره با هر گروه، علاوه ‏بر استفاده از براهين عقلى، از دلايلى استفاده كند كه طرف مناظره نيز آن را بپذيرد. حضرت رضا (ع) نيز اصل استفاده از براهين موردپذيرش طرف مقابل را رعايت مي‌كردند؛ ... و ويژگي‌هاي دیگر که جای بحث فراوان دارد. 

نظر انتقادی شما درباره پژوهش‌های منتشرشده درباره شخصیت، منظومه فکری و شیوه زندگی حضرت ثامن الحجج (ع)، چیست؟
همان‌طور که بیان کردم حضرت رضا (ع) در بین ائمه اطهار با لقب «عالم آل محمد» معرفی شده است. بر این اساس هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌هایي بسیار خوب و فاخر توسط نویسندگان و اندیشمندان صورت گرفته اما باید اقرار کرد که در ابتدای راه قرار داریم. فراموش نکنیم که ابعاد شخصیتی حضرت بسیار گسترده است. بنابراین همت و تلاش بسیار گسترده‌ای می‌طلبد تا از این راه با ترسیم منظومه‌ای از سیره و سلوک ایشان بتوانیم با بهره‌گیری از آن، سعادت دنیا و آخرت خویش را در آن جست‌وجو کنیم. بر این اساس باید به سبک زندگی ایشان رفتار کنیم.