به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، بیستمین شماره «فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام» منتشر شد. این شماره حاوی 10 مقاله درباره دوره‌های مختلف تاریخ اسلام است. 

«بررسی جایگاه اجتماعی سادات سیفی حسنی قزوین در عصر صفوی»، «گلستان ارم؛ پیشرو در تاریخ‌نگاری علمی در زبان فارسی»، «احمد بن عمر العذری (393-478 ق.): نخستین جغرافی‌دان عجایب‌نگار اندلسی»، «تحلیلی بر مناسبات سیاسی حکومت بنی‌عمار با سلجوقیان، فاطمیان و صلیبیون»، «نقش دبیران ایرانی در تحول نظام اداری عباسیان»،  «بلغار و بلغارها»، «حجاج و نقش وی در تحکیم و تثبیت خلافت اموی»، «مُهر خاتم: بررسی ویژگی‌های مهر پیامبر (ص)»، «انواع منجنیق‌های دوره اسلامی، بر اساس ساز و کار، ساختار، کارکرد و نوع پرتابه‌های جنگی» و «بررسی فرایند مسموم‌سازی در دوران امارت و خلافت معاویه» مقاله‌های فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام را تشکیل می‌دهند.

نخستین مقاله‌ فصلنامه با عنوان «بررسی جایگاه اجتماعی سادات سیفی حسنی قزوین در عصر صفوی» از محسن بهرام‌نژاد است. در این مقاله تلاش شده تا علاوه بر توجه به تبارشناسی سادات‌سیفی حسنی، تصویر دقیق و مستندی از جایگاه و فعالیت‌های اجتماعی این گروه در عصر صفوی ارائه شود.

مقاله‌ای در زمینه تاریخ‌نگاری به «گلستان ارم» اختصاص یافته که به قلم مشترک سجاد حسینی، حسین میرجعفری و لقمان دهقان‌نیری به رشته تحریر درآمده است. کتاب «گلستان ارم» اثر عباسفلی آقا باکیخانوف، یکی از مهم‌ترین آثار تاریخ‌نگاری محلی در حوزه ولایت‌های شیروان و داغستان در سده نوزدهم است. این پژوهش تلاش می‌کند تا به شیوه تحلیلی و تطبیقی با اتکا بر منابع کتابخانه‌ای، ضمن معرفی کامل کتاب «گلستان ارم» به تحلیل محتوا و سبک نگارش آن بپردازد و میزان عینیت در یکی از نخستین آثار تاریخ‌نگاری علمی زبان فارسی را بسنجد.

«احمد بن عمر العذری (393-478 ق.): نخستین جغرافی‌دان عجایب‌نگار اندلسی» نوشته مسعود صادقی و محمدجعفر اشکواری عنوان مقاله‌ای در این شماره است. اهتمام احمد بن عمر بن اَنَس العُذری معروف به ابن‌دلایی محدث و مورخ اهل اندلس در جغرافیانگاری در شرح‌حال‌های باقی مانده درباره او نادیده گرفته شده، یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عذری فقط به نقل اطلاعات پیشینیان اکتفا نکرده است، بلکه به جغرافیای وصفی و ابزارهای آن و نیز انواع جغرافیانگاری به ویژه عجایب‌نگاری احاطه داشته است. 

مقاله بعدی «تحلیلی بر مناسبات سیاسی حکومت بنی‌عمار با سلجوقیان، فاطمیان و صلیبیون» به قلم سید ابوالقاسم فروزانی و لیدا مودت نوشته شده است. در نیمه دوم سده پنجم هجری، بروز بحران‌های سیاسی و اقتصادی در خلافت فاطمیان و منازعات آنان با سلجوقیان در شام به تأسیس حکومت‌های محلی در این منطقه منجر شد. این پژوهش با استناد به منابع اصلی، در صدد است به مناسبات سیاسی و برخوردهای این دولت با سلجوقیان، فاطمیان و صلیبیون بپردازد.

در مقاله دیگری به «نقش دبیران ایرانی در تحول نظام اداری عباسیان» پرداخته شده است. سقوط امپراتوری ساسانیان و ورود مسلمانان عرب به ایران، سبب اختلاف طبقات مختلف جامعه ایرانی با جامعه اسلامی گردید. یکی از این طبقات مهم، دبیران‌اند که حامل رسوم و سنت‌های سرزمین خود خاصه در زمینه امور اداری و نهادهای سازمانی و حکومتی بودند. این پژوهش بر آن است تا بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی و به استناد منابع و مآخذ تاریخی، فرآیند حضور کاتبان را در تشکیلات اداری عباسیان بررسی کرده و نقش آنان را در تحول و تطور نظام اداری آن دولت بیان نماید. این مقاله را فهیمه فرهمندپور و محبوبه فرخنده‌زاده به رشته تحریر کشیده‌اند.

«بلغار و «بلغارها» در منابع تاریخی و جغرافیای اسلامی از آغاز تا سده نهم هجری موضوع مقاله‌ای است که به قلم حسین قره‌چانلو و رمضان رضایی نوشته شده است. بلغارها گروهی از اقوام ترک بودند که در آسیای مرکزی می‌زیستند و در طول تاریخ و تمدن اسلامی در ثغور اسلامی و در سرزمین قپچاق گذران زندگی می‌کردند. این مقاله بر آن است فرآیند این فراز و فرودهای آنان و علل مهاجرت به نواحی خوش آب و هوای آسیای مرکزی و در کنار روس‌ها و تعامل با آنان و یا با مسلمانان و خلفای اسلامی و مغول‌ها و حاکمان ترک اسلامی در منابع جغرافیایی مسلمان و مورخان اسلامی را بیان کند. 

مقاله‌ای نیز به قلم حسین مفتخری، استاد دانشگاه خوارزمی به «حجاج و نقش وی در تحکیم و تثبیت خلافت اموی» اختصاص دارد. با مرگ معاویه بن یزید (64 ه.ق.) خلافت اموی دچار چالشی جدی شد که آن را تا آستانه انقراض پیش برد. حجاج با اعمال سیاست‌های خشن، تمام هم خویش را مصروف سرکوب مخالفان و حجاز و عراق را که کانون اعتراضات بود، آرام کرد و با گسترش فتوحات در شرق جهان اسلام، درآمد لازم را برای حکومت امویان فراهم کرد. نویسنده در مقاله حاضر، با تدقیق در زندگی و حیات سیاسی حجاج، نقش وی را در تثبیت و تحکیم دوباره خلافت اموی بررسی می‌کند. 

«مُهر خاتم: بررسی ویژگی‌های مهر پیامبر (ص)» عنوان مقاله‌ای است به قلم محمدصادق میرزاابوالقاسمی، حسنعلی پورمند و محمود طاووسی. مهر خاتم اواخر سال ششم یا اوال سال هفتم هجری برای ممهور کردن نامه‌های پیامبر به حکام سرزمین‌های همجوار، ساخته و پرداخته شد. این مهر ظاهراً از نوع انگشتری و شکل صفحه نگین آن مدور بوده است و بر آن در سه سطر عبارت «محمد رسول الله» را نقش کرده بودند. در این مقاله، ویژگی‌های مهر خاتم با روش تحقیق تاریخی ـ توصیفی، بررسی و تحلیل شده است. 

مقاله بعدی به «انواع منجنیق‌های دوره اسلامی، بر اساس ساز و کار، ساختار، کارکرد و نوع پرتابه‌های جنگی» پرداخته و از سوی محمد نورمحمدی نجف‌آبادی و حسین بیاتلو نوشته شده است. مسلمانان در طول تاریخ خود، تا پیش از ابداع توپ، از سلاح‌های گوناگونی در نبردها بهره می‌جستند. سلاح منجنیق را می‌توان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین این ادوات دانست. در نوشتار حاضر، انواع مختلف منجنیق، بر اساس مکانیزم و شیوه عمل، نوع ساخت، کارکرد و نوع پرتابه‌ها تقسیم بندی شده، و عملکرد و تأثیرات هریک تببین شده است. 

مقاله پایانی این شماره «بررسی فرایند مسموم‌سازی در دوران امارت و خلافت معاویه» به قلم علی‌محمد ولوی و «ملیحه سرخی کوهی خیلی» است. مسموم‌سازی از جمله شیوه‌های رایج برای حذف مخالفان و رقیبان سیاسی است که از گذشته‌های دور در میان حاکمان و سردمداران دول مختلف متداول بوده است. در این پژوهش با بهره‌گیری از اطلاعات موجود در منابع تاریخی، انگیزه و راهکارهای معاویه برای حذف مخالفان از طریق مسموم‌سازی و نیز نحوه انتخاب عاملان این اقدام، مورد بررسی قرار گرفته است. 

بیستمین شماره «فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام» در 229 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه و بهای دو هزار تومان از سوی پژوهشکده تاریخ اسلام منتشر شد.