به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) رضا بهجت فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد رشته تئاتر از دانشگاه تهران است. مولف در این کتاب برای معرفی، تشریح و تاکید بر هویت نور و نورپردازی در تئاتر و جایگاه معنایی، دلالتی و زیبایی‌شناختی آن در هنر تئاتر تلاش می‌کند.
تدوین و انتشار این مباحث در حالی صورت می گیرد که در میان کتاب‌های فارسی با خلأیی جدّی در زمینه مطالعه و بررسی ظرافت‌ها و جزئیات نورپردازی به عنوان یکی از مهمترین عناصر بیانیِ تئاتر، مواجه هستیم. پیش از این اثر، تنها منبع فارسیِ موجود، کتاب نسبتا مفصّل «نور در تئاتر» نوشته عبدالخالق مصدق، نورپردازِ با سابقه تئاتر ایران بود که در سال 1388 توسط نشر سمت منتشر شد.
کتاب جدید بر اساس 15 منبع فارسی و 30 منبع انگلیسی تدوین شده است. رضا بهجت در مقدمه کتاب «زیبایی‌شناسی نور در تئاتر»، این پژوهش را پرداختی تخصصی به مبحث زیبایی‌شناسی نور که عنصر نور در تئاتر را از جنبههای هنری و زیبایی‌شناسانه آن مورد بررسی قرار می‌دهد، معرفی کرده و متذکر می‌شود: «لزوم به کارگیری دانش و فن به صورت همزمان، نیاز به انجام پژوهش دیگری درزمینه سخت افزاری و تکنیکی دارد. از این رو در پژوهش دیگری که امید است بعد از چاپ این کتاب به آن پرداخته شود، به جنبههای فنی و مسائل سخت‌افزاری پرداخته خواهد شد.»
دانش‌آموختگان نمی‌دانند چگونه با نور طراحی کنند
این نویسنده با اشاره به مطالب معدودی که تا به امروز در باب مقوله نور در تئاتر به فارسی موجود است، توضیح می‌دهد: «این محدودیت سبب شده تا این تصور پیدا شود که طراحی نور برای صحنه تئاتر موضوعی است که بیشتر با تجهیزات و جنبههای فنی ارتباط دارد اما بدیهی است که چنین تصوری نادرست و ناقص است. مهمترین دلیل به وجود آمدن این تصور این است که تمام متونی که تا به امروز در ارتباط با نورپردازی صحنه نگاشته شده‌اند برای افراد کم‌تجربه بوده و فرض را بر آن گرفته‌اند که اولین مسئله برای طراحانِ تازه‌کار نحوه به کار بردن تجهیزات نورپردازی است.»
بهجت ادامه می‌دهد: «به دلیل عدم وجود منابع کافی درباره زیبایی‌شناسی نور در تئاتر بسیاری از دانشکده‌ها از این جنبه آموزشی تئاتر صرف نظر می‌کنند و دانش‌آموختگان رشته‌های تئاتر در خوش بینانه‌ترین حالت با انواع لنزها، تجهیزات و نحوه ترسیم نقشه نور آشنا هستند، اما نمی‌دانند چگونه باید با نور طراحی کنند.»
این کتاب در پی پاسخ به این پرسش که چگونه باید از تجهیزات نورپردازی استفاده کرد؟ در تلاش برای کشف قواعد عمومی هنر طراحیِ نور است؛ قواعدی که به واسطه آنها یک طراحِ نور بتواند این اصول را برای الزاماتِ ویژه هر نمایش به کار گیرد.
بر این اساس بهجت عنصر «نور» را همچون دیگر عناصر یک نمایش از «بازیگری»، «دکور»، «لباس»، «چهره‌پردازی» و «موسیقی»، یکی از عوامل مهم در شکل‌گیری یک اثر نمایشی دانسته و معتقد است: «طراحی نور یک شکل هنری است و طراح نور باید اصول زیبایی‌شناسانه آن را به همراه مهارت‌های فنی بشناسد.»
ظرافت‌هایی برای کاربرد رنگ و نور در صحنه
کتابِ مذکور در پنج فصل با عناوین «نور در تئاتر»، «زیبایی‌شناسی نور در تئاتر»، «کاربرد رنگ در صحنه»، «ترکیب‌بندی و نور» و «فرآیند طراحی نور» تدوین شده است.
در فصل اول، طراحی نور، طراح نور، ویژگی‌های قابل کنترل نور در صحنه و کارکردهای نور در تئاتر، مطالعه می‌شوند.
فصل دوم ماهیت ارتباطی هنر، آثار هنری به عنوان نماد، واکنش نمادین، ماهیت نمادین تئاتر، نور به عنوان بخشی از نماد تئاتری، فضای دراماتیک، واقعیت فضای دراماتیک، ماهیت نمادین فضای دراماتیک، بافت فضای صحنه‌ای، تغییر فضای دراماتیک، ریتم، پرسپکتیو و جزئیات سایه را مطالعه می‌کند.
فصل سوم از روانشناسی رنگ و دکور، زبان رنگ، نمادین کردن رنگ، درک رنگ، سطوح بازتابنده، واکنش‌های احساسی به رنگ و شخصیت رنگ سخن می‌گوید.
فصل چهارم به ترکیب بندی تصویر و نور، رابطه قابِ تصویر و نور، چیدمان نور در درون قاب، نقطه تمرکز، توازن، فضای مثبت و منفی، هارمونی، تکرار، ریتم تغییرِ نور و هارمونی زمانی می‌پردازد.
در فصل پنجم، نویسنده حول مبحث اصلی طراحی نور، از پرورش فکر اصلی نمایشنامه، کار با کارگردانان، سَبک در طراحی نور، سبک‌های واقع‌گرایانه در نورپردازی، سبک‌های غیر واقع‌گرایانه در نورپردازی، نورپردازی منطقه‌ای، نورپردای جواهری، نورپردازی اصلی و پُرکننده، نورپردازی تعیین‌شده توسط ژانر نمایش، نورپردازی صحنه‌های چهارسویه، نورپردازی صحنه‌های سه سویه و بسیاری موضوعاتِ دیگر را، در قالب نکاتی مختصر و گزیده، بیان و تشریح می‌کند.
تابش نور نه بر اشیاء صحنه بلکه بر موضوع صحنه
همچنین کتاب در بردارنده مقدمه‌ای است که موضوعات و داعیه‌های محوری این پژوهش را شرح می‌دهد. در بخشی از این مقدمه می‌خوانیم: «در واقع روشن کردن یک صحنه تنها تاباندن نور بر روی اشیا نیست بلکه تاباندن نور بر یک موضوع است. بازیگران، دکور و اشیایی که روشن می‌شوند فرم‌هایی هستند که بُعد فیزیکی درام را می‌سازند اما موضوعی که روشن خواهد شد، خود درام است.»
این نویسنده در ادامه درباره اهمیت طراح نور در تئاتر معاصر توضیح می‌دهد: «امروزه تماشاگر برای دیدن گونه‌ای از هنرهای تجسمی به تئاتر می‌رود. برخلاف زمانهای قدیم که تئاتر معمولا بدون صحنه‌پردازی و نورِ طراحی‌شده دیده می‌شد، امروز بدون وجود این جنبه‌ها تماشاگر از تئاتر فاصله خواهد گرفت. هرچند که ممکن است در یک نمایش خاص، جنبه بصری از اهمیت کمتری برخوردار باشد، اما در همان نمایش هم می‌توان از جذابیّت‌های بصری برای تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب استفاده کرد. از این رو در تئاتر معاصر، نور یکی از ارکان مهم یک نمایش است و طراح نور به یکی از عوامل تاثیرگذار در شکل‌گیری یک اثر نمایشی تبدیل شده است.»
کتاب «زیبایی‌شناسی نور در تئاتر» در 258 صفحه و شمارگان هزار و 100 نسخه، با طراحیِ جلد مجید کاشانی، تابستان 1393، به بهای 15 هزار و 800 تومان از سوی انتشارات افراز روانه بازار شده است.
جمعه ۲۸ شهریور ۱۳۹۳ - ۰۵:۰۵
نظر شما