به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) چهاردهمین نشست از سلسله درسگفتارهای «اندیشه و عمل» با عنوان «مقام فقهی امام موسی صدر»، عصر دوشنبه 7 مهرماه با سخنرانی حجت‌الاسلام رضا مختاری مدير مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه و مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه، در مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر برگزار شد.

مختاری پنج مولفه را برای به دست آوردن و آگاهی یافتن به مقام علمی یک شخصیت و سطح فقهی او نام برد و گفت: یکی از این راه‌ها، تربیت شاگردان است. یک شخص ممکن است هیچ تألیف و آثار قلمی نداشته باشد اما شاگردان قوی و تراز اولی تربیت کند. ازاین طریق مقام فقهی آن فرد مشخص می‌شود.

وی در همین باره توضیح داد: به طور مثال میرزای شیرازی تألیف چندانی نداشته و تقریراتی هم که شاگردان از درس‌های او نوشته‌اند چندان نیست، اما شاگرداني تراز اول و درجه‌یک مانند سید اسماعیل صدر، سید محمد فشارکی، میرزا محمدتقی شیرازی، آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی را تربیت کرده و از این راه می‌توان به مقام بالای فقهی میرزای شیرازی پی برد. 

مدير مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه اضافه کرد: آیت‌الله حائری یزدی و آخوند خراسانی هم افرادی هستند که هم آثار قلمی داشته‌اند هم شاگردانی تراز اول هم تربیت کرده‌اند. 

مختاری در ادامه، تألیفات و آثار قلمی و علمی شخص را راه دوم پی بردن به مقام علمی او دانست و ادامه داد: ممکن است کسی تدریس و شاگرد نداشته باشد اما آثار قلمی و علمی که از خود به جای گذاشته نشان‌دهنده شخصیت علمی او باشد. 

به گفته این مقام مسئول، آیت‌الله حائری یزدی یک کتاب فقهی استدلالی مهم به نام «صلاة» دارد که همه از جمله آخوند خراسانی، آیت‌الله بروجردی و علمایی مانند آیت‌الله شبیری از آن تعریف می‌کنند. بنابراین از این کتاب به مقام فقهی بلند آیت‌الله حائری پی می‌بریم. 

وی با بیان این‌ که گاهی مطالب کتاب از خود شخص نیست، اما تقریر درس استاد است، یادآور شد: در این جا می‌توان از این تقریرات و پاورقی‌ها به مقام علمی نويسنده تقرير پی برد. برای مثال، «اجود التقریرات» آیت‌الله خوئی تقریرات درس استادش محقق نائینی است اما به‌خوبی نشان دهنده مقام علمی آیت‌الله خوئی است و نشان مي‌دهد كه او هم درست سخن را فهمیده، هم درست آن را تنظیم کرده، هم به‌جا اشکال و ایراد کرده و در پاورقی صفحات، برخی نظرات استاد خود را رد کرده است. 

توجه به هم‌مباحثه‌ای‌های فرد، اظهار نظر اهل خبره و خلق اندیشه‌های جدید، طرح‌ها و راه‌حل‌ها و نظریه‌های نو، از دیگر مولفه‌های به دست آوردن تراز علمی یک شخصیت و پی بردن به جایگاه علمی اوست که حجت‌الاسلام مختاری به آن اشاره کرد.

مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به مقام علمی امام موسی صدر گفت: امام موسی صدر در قم و در لبنان تدریس سطح داشته‌اند اما به لحاظ مشغله‌هایی که در طول 20 سال حضور در لبنان داشته‌اند این مجال برای وی نبوده که درس منظم خارج برای طلاب درجه اول داشته باشند. بنابراین ما از این راه نمی‌توانیم پی به مقام علمی امام موسی صدر ببریم. 
 
وی درباره تألیفات علمی امام موسی نیز توضیحاتی را ارائه و تاکید کرد: تألیفات علمی ایشان در علم اقتصاد موجود است. همچنین برخی مقالات کوتاه از وی وجود دارد اما عمده چیزی که در مقام تألیف نشان‌دهنده شخصیت اوست، تقریراتی است که از دروس اساتید نوشته‌اند. اما این تقریرات که گویا به بیروت منتقل شده، هنوز دست نخورده مانده و فعلاً امکان دسترسی به آن نیست و گذاشته‌اند که ان شاء الله خود ایشان بیایند و آن‌ها را چاپ کنند. 

وی یادآور شد: بنابراین از راه تألیفات فقهی هم هر چند نشانه‌هایی وجود دارد اما کافی نیست و نمی‌توانیم به مقام ایشان پی ببریم. 

مختاری در بخش دیگری از سخنانش با بیان این که سه راه دیگر تشخیص مقام علمی درباره امام موسی صدر مفتوح است، اظهار کرد: وجود هم‌مباحثه‌ای‌های قوی، اظهار نظر اهل خبره و نظریات علمی نو در زمینه مسائل فقهی همه نشان‌دهنده مقام علمی امام موسی صدر است.

مدیر مؤسسه کتاب‌شناسی شیعه با بیان این که متأسفانه جایگاه سیاسی و اجتماعی امام موسی صدر مقام علمی و فقهی او را تحت الشعاع قرار داده است، گفت: امام موسي صدر نظریات خاصی داشتند که نشان‌دهنده جایگاه علمی ايشان است. به طور مثال مرحوم شهید صدر نظریه‌ای در علم اصول با عنوان «حق الطاعه» دارند که در مقابل «برائت» مطرح می‌شود. این نظریه «حق الطاعه» که می‌گوید به موجب ثابت بودن حق طاعت خداوند بر ما، به صرف احراز نشدن تکلیف نمی‌توان حکم به برائت و معافیت کرد، در اصل و اساس متعلق به آیت‌الله محقق داماد، استاد امام موسی صدر بوده که به وسیله امام موسی از قم به نجف و از آنجا به شهيد صدر منتقل شده و خود وی هم این نظریه را بسیار گسترش داده است. 

مختاری تاکید کرد: برخی نظریه‌های ابداعی امام موسی صدر هر چند عملی نشده اما حاکی از قدرت فکری اوست. یکی از ابتلائات ما که امام موسی صدر هم در لبنان به آن مبتلا بودند بحث اختلاف در رؤیت هلال است که گاهی در ماه ذی‌حجه مسئله‌ساز می‌شود و گاهی در ماه رمضان. در حالی که ما شیعیان در بین خودمان هم اختلاف داریم امام موسی صدر راه‌حلی فقهی ارائه کرده‌اند که اختلاف میان شیعه و سنی در این زمینه را برطرف کند هر چند که این پیشنهاد عملی نشد. 

وی همچنین با اشاره به ارائه پیشنهاد اذان واحد به اهل سنت از سوی امام موسی صدر، گفت: به دلیل این که اذان یک شعار مهم است، مي‌تواند اولین نقطه اختلاف شود و ایشان با توجه به مبانی فقهی محکم و پشتوانه‌های فقهی، اذان واحد را به اهل سنت پیشنهاد دادند که آن هم متأسفانه به سبب ربوده شدن ایشان به نتیجه نرسید. اینها همه شواهدی برای بالا بودن مقام فقهی امام موسی صدر است. 

مدير مرکز تدوین و نشر متون درسی حوزه با اشاره به نسبت داده شدن نظریاتی از سوی برخی اشخاص به امام موسی صدر، گفت: این‌ نظرات را مادامی که آن‌ها را در نوشته‌ها یا در صحبت‌هایشان نببینیم، نه می‌توانیم تأیید کنیم و نه تکذیب. بعضی افراد مطالبی را در مورد موسیقی و امثال این‌ها به امام موسی صدر نسبت می‌دهند و در همین رابطه فرزندشان می‌گفتند که بعضی حرف‌هایی که در این باره گفته می‌شود دقیق نیست. بر همین اساس تا سخنان ایشان را نبینیم نمی‌توانیم قضاوتی داشته باشیم. 

وی در پایان سخنانش تاکید کرد: مسائلی که مطرح شد همه نشان می‌دهد که امام موسی صدر در مقام فقهی، تراز اول بوده‌ و اگر در حوزه‌ها بودند و زمینه تدریس داشتند و ادامه می‌دادند به قول بعضی از دوستانشان مانند مرحوم آقای سید محمدعلی ابطحی که خودش از مراجع و صاحب رساله بود از مراجع تراز اول و حتی نفر اول در مراجع می‌شد. اما می‌دانیم که ایشان احساس کردند که وظیفه مهمتری دارند و به لبنان تشریف بردند و منشأ آن همه خدمات شدند.

سلسله درسگفتارهای «اندیشه و عمل» به همت مؤسسه فرهنگی ـ تحقیقاتی امام موسی صدر با موضوعات مختلف مرتبط با امام موسی صدر و با حضور استادان و صاحب‌نظران برگزار می‌شود.