نویسنده در مقدمه کتاب درباره دلایل انتخاب اشعار چنین توضیح می‌دهد: «اشعاری که برگزیده‌ایم، بنا به ترتیب زمانی، 15 قرن سنت شاعری را در بر می‌گیرد و به کشف مشرق زمینِ شاعران و نقاشان، از شبه جزیرۀ عربستان تا مناطق مرزی هندوستان دعوت می‌کند. درون‌مایۀ عشق عرفانی یا زمینی، عشق به انسان‌ها یا طبیعت در آنها کاملاً احساس می‌شود و خواننده را از دمشق تا بغداد و از سمرقند تا هرات و تبریز و سپس تا استانبول می‌کشاند.»
ترجمه اشعار عربی یا از ترجمه فرانسه آنها توسط مهشید نونهالی انجام‌شده یا از ترجمه‌های پیشتر منتشرشده این شاعران در ایران استفاده شده‌اند.
فردوسی، رودکی، ناصر خسرو، فرخی سیستانی، فخرالدین اسعد گرگانی، عطار، مولانا، جامی، ابوالعتاهیه، بهلول، ابوتَمّام، ابن رومی، ابن زَیدون، ابن‌اللبّانه، یونس اِمره و کایگوسوز ابَدال، برخی شاعرانی هستند که شعرهای آنها در کنار نگاره‌هایی در کتاب آورده شده است.
همچنین در این کتاب اشعاری از نیما یوشیج، منوچهر آتشی، سیمین بهبهانی، شفیعی کدکنی و برخی شاعران معاصر در کنار نقاشی‌هایی از نقاشان معاصر عرب آورده شده است.
از ویژگی‌های مهم کتاب (نکته ای که در کتاب‌های مصور فارسی اغلب فراموش می‌شود) آن است که شناسنامه دقیق و محل نگهداری هر نقاشی در کنار آن درج و همچنین معرفیِ کوتاهی از هر شاعر با اشاره به ویژگی‌های برجسته و منحصر به فرد سبک او در کنار شعرش ذکر شده است.
نویسنده درباره نقاشی‌‌های کتاب می‌نویسد: «این کتاب با نزدیک به 200 نگارۀ برگرفته از دست‌نوشته‌های معتبر یا گاهی از دیوارنگاره‌ها، گزیده‌ای از زیباترین مجموعه‌های جهان، در پاریس و قاهره و استانبول و بنیاد آقاخان و... است. نگارگری‌های برگزیده، که غالباً از اسطوره‌های شاهان (رستم، همای، بهرام) و زندگی حضرت محمد(ص) یا رمان‌های بزرگ عشقی (لیلی و مجنون، خسرو و شیرین) الهام یافته‌اند، سرشار از نمادها و تمثیل‌هاست و نگارگری‌ها بازتابی از قدرت توصیف متن‌ها و نشان‌دهندۀ اسطوره‌ها و حکایت‌های بنیادین تمدن‌های ایرانی و ترک و عرب است.»
همچنین این کتاب دارای دو مقدمه از دو تن از متخصصان فرهنگ مشرق زمین است؛ پیر لوری، استاد مدرسه کاربردی علوم عالی و نویسنده کتاب‌های متعدد درباره ادبیات و فلسفه اسلامی و همچنین میکائل باری، استادیار بخش پژوهش‌های خاور نزدیک در دانشگاه پرینستون.
بخش پایانی کتاب را نیز ضمایم کاملی از لغت‌نامه، گاه‌شماری، شاخص‌های جغرافیایی و کانون‌های فرهنگی تشکیل می‌دهند و به این ترتیب امکان می‌دهند که تحول شعر و نقاشی را در بستر تاریخی تمدن‌های مشرق‌زمین سامان دهیم.
دعوتی برای پیوستن به مشرق زمین
پیر لوری در ابتدای مقاله خود به نام «فراسوی شرق و غرب- سخنان و تجسم‌های دل»، درباره این کتاب می‌نویسد: «کتاب حاضر خواننده را به سفری برای نوآموزی می‌برد، سفری که شاید از طریق گلچینی از آثار نمایان‌گر یکی از تمدن‌های عمدۀ تاریخ بشر به سفری رمزآلود بدل شود. در دورانی که اشاره به دنیای اسلام یادآور تصاویر غالباً منقبض و حتی درهم‌کشیده‌ای است، این کتاب دریچه‌ای را به روی فضای عشق و درماندگ، شادی یا نومیدی‌ای می‌گشاید که شاعران ایرانی و ترک و عرب پدیدار ساخته‌اند. این کتاب رگه‌هایی از حساسیتی را آشکار می‌سازد که گاهی، به محض اینکه سخن از عشق یا اضطراب آن در برابر مرگ به میان می‌آید، بسیار نزدیک به حساسیت اروپایی است. بُعد جهانی این نوشته‌ها هماهنگی‌هایی در ذهنمان ایجاد می‌کند که هرگونه نیاز به توضیح اضافی را از میان می‌برد: این امتیاز هنر است که ضمیر آگاه را متأثر می‌کند.»
لوری در این مقاله، تحول و تلاقی فرهنگ‌های ایرانی و ترک و عرب را جمع‌بندی کرده و در عین حال اهمیت ادبیات شفاهی و مضمون‌های مورد بحث را متذکر می‌شود. وی مقاله خود را چنین به پایان می‌رساند: «مشرق زمین، در چشم انسان اروپایی معاصر، همچنان یکی از پیکربندی‌های اصلیِ صور خیال در ادبیات و هنر است. مشرق زمین، که منطقۀ شورهای عاشقانۀ تند و غیرواقعی و در عین حال محل ستارگان راهنماست؛ محلی که حکمت‌های رمزآلود آشکار می‌شوند، غالباً نقش آینۀ باژگونه‌ای را ایفا می‌کند که مغرب زمین در درون خود از آن می‌هراسد و کاستی وجود خود را در آن آینه حس می‌کند. این کتا ب دعوتی است برای پیوستن به مشرق زمین «در محل تلاقی دو دریا» یعنی دنیای خیال و دنیای واقعیت، مشرق زمینی که با اصالت زیستۀ خود بخشی از وجود ماست.»
نقاشی شرقی مینیاتور نیست
میکائل(میشل) باری در مقاله دوم به نام «در آمدی کوتاه بر نقاشی پیش از اسلام» به تسلسل شعر و نقاشی و نقش و دلالت نگارگری در بُعد استعاری آن پرداخته‌است.
در بخشی از این مقاله به نکته مهمی درباره نقاشی ایرانی اشاره می‌شود که کمتر مورد توجه بوده است: «اشتباه سنگینی غالباً بر نگاه مدرن ما به نقاشی کلاسیک در اسلام سایه می‌اندازد، نقاشی‌ای که تاحدی نابجا «مینیاتور ایرانی» نام گرفته است. کمی عجیب نیست که هنری را «مینیاتور» بنامیم که گاهی ابعاد عظیمی دارد، مانند دیوارنگاره‌های کاخ اصفهان در سدۀ 17 که در این کتاب آمده است؟ دیگر اینکه این بیان زیبایی‌شناختی اسلامی تنها ایرانی نبود. اگرچه این هنر غالب اوقات با متون مهمی از ادبیات فارسی همراه بود، اما تصویرگر بسیاری از متن‌های اساسی عربی و مدتی بعد تصویرگر متن‌های ترکی هم شد. از سوی دیگر، نه تنها در خاک امروزی ایران، که در بغداد)تا سدۀ 14 میلادی(، در قاهره و دمشق )در سد‌ه های 14 و 15( و سرانجام در استانبول و لاهور و دهلی )در قرون 16 و 17) نیز کارگاه‌های نقاشی مهمی ایجاد شد.»
مایکل بری متولد سال 1948 در نیویورک استاد دانشگاه پرینسپتون آمریکا در رشته تاریخ خاورمیانه و دنیای اسلام است. وی از سال 2004 در این دانشگاه ادبیات اسلامی درس داده است. وی کتاب‌ها و مقالات متعددی را در زمینه هنر اسلامی و تاریخ و فرهنگ افغانستان منتشر کرده است که عمده آنها به زبان فرانسه نوشته شده‌اند. از مایکل بری بر اساس آمار سایت amazon تا کنون 12 کتاب منتشر شده است و این دومین کتابی است از که از وی به فارسی ترجمه می‌شود. اولین کتابی که از این نویسنده منتشر شد «تفسیر مایکل‌بری بر هفت پیکر نظامی» نام داشت که با ترجمه جلال علوی نیا در سال 1385 و از سوی نشر نی بود.
مهشید نونهالی متولد 1327 مترجم شناخته شده متون ادبی است و بر اساس وب‌سایت کتابخانه ملی تاکنون ترجمه فارسی 27 کتاب را در 10 سال گذشته بر عهده داشته است که عمده آنها هم از زبان فرانسه بوده‌اند. عناوین برخی از آنها موارد زیر هستند:
- «از ک‍اف‍ک‍ا تا ک‍اف‍ک‍ا» - م‍وری‍س ب‍لان‍شو - نشر نی ، ۱۳۸۵
- «اف‍لاک ن‍م‍ا»- ناتالی ساروت- نیلوفر، ۱۳۸۳
- «انسان زیبایی‌شناس: ابداع ذوق و سلیقه در عصر دموکراتیک» - لوک فری - نشر شور، ۱۳۹۲
- «او رف‍ت«- ک‍ات‍ری‍ن گ‍ی‍بو - قطره، ۱۳۸۳
- «تارتوف» - مولیر - نشر قطره، ۱۳۹۱
- «تو خودت را دوست نداری» - ناتالی ساروت - نیلوفر، ۱۳۸۶
- «ت‍ئ‍ات‍ر و ک‍ارگ‍ردان‍ی ۱۹۸۰ – ۱۸۸۰» - ژان ژاک روب‍ی‍ن - قطره، ۱۳۸۳
- «ج‍ان و ج‍و»- آگ‍وت‍ا ک‍ری‍س‍ت‍ف- ت‍ج‍رب‍ه، ۱۳۸۱
- «جمله‌های کوتاه، عزیزم»- پیرت فلوتیو - نشر قطره، ۱۳۸۸
چاپ اول کتاب «شرق بهشت» در 328 صفحه روی کاغذ گراف و تصاویر تمام رنگی با شمارگان هزار و 500 نسخه و بهای 52 هزار تومان از سوی انتشارات نظر با صفحه آرایی و طراحی روشنک مافی روانه بازار شده است.
نظر شما