به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) آیین هم‌اندیشی ناشران با مدیران فرهنگی ارشاد و شهرداری تهران شامگاه سه‌شنبه (28 آبان‌ماه) با حضور سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار شد.
محمود آموزگار، مدیرعامل اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در این مراسم ضمن بیان مشکلات و موانع موجود در چرخه نشر، همیاری و همکاری شهردار تهران و معاون فرهنگی ارشاد برای بُرون رفت از این مشکلات را خواستار شد.
متن سخنرانی آموزگار به شرح زیر است:
بیست و دومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی اسلامی ایران فرصت مغتنمی است برای اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که بار دیگر میزبان شما بزرگواران، پیشکسوتان ناشر، موزع و کتابفروش، اهالی قلم، مسئولان امر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اعضای ارجمند شورای اسلامی شهر تهران و مدیریت محترم شهرداری تهران باشیم و در فضایی صمیمانه به نقد و گفت‌وگو با یکدیگر بنشینیم.
سخن خود را ابتدا با مرور وضعیت نشر ایران و بیان موانع، مشکلات و بحران‌های مبتلا به آن آغاز می‌کنیم و در ادامه بر اهمیت صنایع فرهنگی به ویژه صنعت نشر در توسعه شهری و نقش آن در فرایند گذار از شهرنشینی به شهروندی تأکید می‌کنیم و پس از مقایسه صنایع فرهنگی ایران و جهان، سرانجام به راهبردها و راهکارهای پیشنهادی این اتحادیه می‌پردازیم که کاهش مشکلات و فاصله‌ها و غلبه بر چالش‌های فرا راه توسعه صنعت نشر را مدنظر دارد.
حضار گرامی
در تدوین سند چشم‌انداز بیست ساله توسعه کشور مقرر گردیده است ایران افق 1404 حائز رتبه اول تولید علم در خاورمیانه باشد. بدین منظور در تدوین نقشه مهندسی فرهنگی کشور و تأثیر آن در نظام قانون‌گذاری و اجرایی، لازم است که ذینفعان نظام نوآورانه فرهنگی کشور در:
ـ حوزه‌های کارکردی نظیر تدوین قوانین و مقررات، نظارت و شبکه‌سازی،
ـ همچنین فرایندهای آن نظیر خلق آثار
ـ و نهایتاً زیرساخت‌های پشتیبانی‌کننده نظیر آموزش و پژوهش، توسعه کارآفرینی فرهنگی و فرهنگسازی مصرف کتاب و محصولات فرهنگی به دقت شناسایی شوند.
آنچه در تحلیل وضعیت کنونی نشر ایران به زبان آمار و ارقام می‌توان گفت آن است که تا پایان سال 1392 حدود 11500 بنگاه، پروانه نشر دریافت کرده‌اند که حدود یک سوم آنان در طول سه سال گذشته فعالیت داشته و حداقل یک عنوان کتاب منتشر کرده‌اند. حداکثر 5 درصد از دارندگان پروانه نشر به صورت حرفه‌ای فعالیت دارند. 75 درصد ناشران در تهران فعالیت می‌کنند و نزدیک به 80 درصد کتاب‌های کشور در تهران منتشر میشود. عناوین منتشره از 1384 تا 1390 روند صعودی داشته و از 1390 به این سو با تغییر علامت، سیر نزولی به خود گرفته است. شمارگان کتاب در طول 12 سال گذشته روند نزولی داشته و این موضوع به رغم افزایش جمعیت تحصیلکرده کشور، بیش از پیش نگران‌کننده است. شمارگان متوسط کتاب‌های غیردرسی به میانگین 1000 نسخه رسیده است و در این میان، شمارگان 200 تا 500 نسخه‌ای به وفور مشاهده میشود.
ریشه‌های فرهنگی و اجتماعی چنین وضعیتی باید مورد توجه صاحب‌نظران قرار گیرد. چرا کتاب نمی‌خرند ولی پیتزا می‌خورند یا حتی کالای لوکس هم می‌خرند اما خرید کتاب نه؟
به نظر ما سطح پایین کتابخوانی در جامعه ما، دلیل عمده‌ای دارد و اینکه ارتقای دانش و آگاهی، پاداش اجتماعی ندارد و جوان ایرانی از واقعیت‌های جامعه امروزی ایران آگاه است.
تعداد کتابفروشی‌های ایران حدود 1500 تخمیین زده میشود، لذا نسبت تولیدکنندگان به فروشندگان کتاب براساس پروانه، هشت به یک و براساس تعداد ناشران فعال (نه حرفه‌ای) سه به یک است و این نسبت در یک اقتصاد سالم برعکس است. یعنی تعداد فروشندگان یک کالا از تعداد تولیدکنندگان آن کالا منطقا بیشتر است، حال آن‌که این نسبت در اقتصاد کتاب در ایران رابطه عکس دارد.
نظام توزیع کتاب، شکافی بزرگ در بدنه نشر محسوب میشود و اضمحلال کتابفروشی‌ها با رکود روزافزون و عدم تناسب سرمایه‌گذاری و سود حاصل از آن، به مرز فاجعه‌باری نزدیک میشود. در اصلاح نظام توزیع و فروش، باید به تولید تقاضای کتاب اندیشید و این نیز نیازمند اصلاحات اساسی در ساختار اقتصاد و مدیریت نشر کشور است. سیاستگذاری فرهنگی و نوع سیاست‌های حمایتی ناشی از تصدی‌گری دولتی از دیگر دلایل ناکارآمدی نظام رایج تولید و توزیع کتاب است.
نتایج سیاست‌های حمایتی غیرموثر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری‌های بخش‌های دولتی و عمومی ایران برای رشد نشر بازده مطلوبی نداشته و بعضا به اتلاف منابع ملی و رشد ناموزن صنعت نشر انجامیده است. به نظر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران مناسب‌ترین سیاست‌های حمایتی آن است که در درازمدت بخش حمایت‌شونده تدریجا از حمایت بی‌نیاز شود. لذا ضروری می‌داند راهبردهای نوینی طراحی شود که متضمن این اصل باشد که نهادهای دولتی و عمومی به جای آن‌که چیزی بدهند بررسی کنند که از بخش شایسته حمایت چه چیزهایی را می‌توان نگرفت.
نگرش «دولت فرهنگی آری، فرهنگ دولتی نه» در بدنه نظام اجرایی کشور فراگیر نشده و به رغم نظر مقام عالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی «سکان فرهنگ» در حد انتظار به اهلش واگذار نگردیده است.
اهل کتاب و نشر، متناسب با تغییر و تحولات اجتماعی و فرهنگی جهان امروز در انتظار گشایش‌های فرهنگی اقتصادی‌اند، اما به منظور نیل کشورمان به رتبه‌اول تولید علم در خاورمیانه از پیشرفت‌های لازم فرهنگی فاصله عمیقی مشاهده میشود، پیشرفت فرهنگ با گسترش دانش و پژوهش حاصل میشود و این نیز در پرتو آزاداندیشی و گسترش نشر و مطبوعات در چارچوب قانون میسر است.
تهدید زبان مادری و خلع‌سلاح آن در برابر زبان‌های بیگانه، از میان رفتن خلاقیت و ابتکار در نویسندگی، نشر کتب زیرزمینی، به‌هم خوردن اقتصاد نشر و رکود آن و انتقال نتایج فقدان وحدت‌رویه در بررسی‌ها و ممیزی‌ها، سایر حوزه‌های نشر را نیز با مخاطرات فراوان مواجه کرده است. افزایش ترجمه در نشر ایران نسبت به کاهش شدید تألیف، نگران‌کننده است. تألیف، خلاقیت می‌طلبد و دستگاه‌های مختلف برای رشد این صنعت همکاری لازم به خرج نداده‌اند.
و سخنی با مدیران محترم شهری تهران
صنایع فرهنگی از جمله صنعت نشر در کشورهای رشد یافته و برخی کشورهای در حال رشد مولد حیات نوین اجتماعی، موتور رشد اقتصادی و خالق انواع ثروت‌هاست. انتخاب لندن، پاریس، برلین، توکیو، سنگاپور و نظایر آن به عنوان شهرهای فرهنگی نشانه‌ای از اهمیت و جایگاه صنایع فرهنگی است. تهران جزو 20 ابرشهر اول جهان است اما صنایع فرهنگی تهران سهم عمده‌ای در کل اقتصاد ندارد.
از دهه 1980 به این سو، میزان اشتغال‌زایی صنایع فرهنگی در کشورهای رشد یافته دو برابر صنایع دیگر گزارش شده و رشد صنایع فرهنگی 5/2 برابر سایر صنایع بوده است. در این کشور ما حوزه‌های فرهنگ به عنوان مولد - و نه چاه هزینه ـ دیده شده و برنامه‌ریزی‌های دقیقی در این زمینه صورت گرفته است. در یک سطح جهانی و کشورهای توسعه یافته، صنایع فرهنگی بالغ بر 7 تا 10 درصد از تولید ناخالص و به همین میزان از نیروی کار را به خود اختصاص داده‌آند. این صنایع در حل و فصل بسیاری از معضلات و مشکلات اجتماعی، موثر تشخیص داده شده‌اند. توسعه این صنایع باعث میشود تا در حوزه‌هایی همچون ارتقای سلامت فکری و فرهنگی، کاهش جرایم و بزهکاری، ایجاد اشتغال سالم و استمرار در آموزش‌های فردی و اجتماعی شاهد نتایج مثبتی باشیم.
مضافاً اینکه به واسطه توسعه این صنایع، چهره فیزیکی مناطق شهری نیز دستخوش تغییرات مثبت شده است و کلان شهرهای در تامین چشم‌اندازهای مطلوبی برای شهروندان موفق بوده‌اند. مقایشه وضعیت کنونی شهر تهران با دیگر کلان شهرهای جهان نشان می‌دهد که صنایع فرهنگی با وجود ایفای نقشی بسزا در توسعه پایدار، نتوانسته است جایگاه قابل قبولی در توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تهران داشته باشد.
درباره اهمیت صنعت نشر و توسعه و شکوفایی آن می‌توان گفت که این صنعت از دیدگاه صاحب‌نظران و کارشناسان علوم ارتباطات برای دیگر دانش‌ها و برای رشد و توسعه ملی حکم زیرساخت دارد.
مروری کوتاه بر عملکرد مدیریت شهری تهران در حوزه نشر، توسعه کتاب و گسترش کتابخوانی و سایر صنایع فرهنگی نویدبخش رویکرد و نگرش تازه‌ای است که مهم‌ترین سند این ادعا، تبدیل شهرداری از یک سازمان صرفا خدماتی به یک نهاد خدماتی فرهنگی ـ اجتماعی است. این تغییر نگرش را به فال نیک می‌گیریم و از مدیریت شهری می‌خواهیم که در راستای تکالیف و اختیارات قانونی و با در اختیار داشتن منابع مناسب، جایگاه شایسته‌ای در پیشگامی تخصیص منابع و اقدامات فرهنگی در میان نهادهای مدیریت شهری کشور داشته باشد.
دوستان گرامی!
هدف چرخه نشر ورود کتاب به سبد خانوار است. یکی از موانع اساسی این چرخه، محدودیت ویترین و عرضه کمتاب است. رشد کمی و کیفی صنعت نشر، تابعی از اهمیت بخش‌های تولید، توزیع و فروش است و توسعه این مجموعه باید همگون و پایدار باشد.
به منظور ایجاد ثبات در فضای کسب و کار و کاهش هزینه‌های راه‌اندازی موسسات تولیدی و توزیعی کالاهای فرهنگی، طرح تخصیص کاربری فرهنگی برای مراکز انتشاراتی، توزیعی و کتابفروشی در سال 1385 توسط اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران تدوین و به مجلس شورای اسلامی و شورای اسلامی شهر تهران ارائه گردید.
به اعتقاد ما این طرح یکی از مناسب‌ترین جایگزین‌های یارانه نشر است. برای توسعه متوازن صنعت نشر و گسترش کتابخوانی، پیشنهاد شد برای کسانی که مایلند برای نشر، توزیع و کتابفروشی مکانی دایر کنند به جای کاربری اداری و تجاری از کاربری فرهنگی استفاده نمایند.
این طرح، یکی از حمایت‌های بنیادین از صنعت نشر کشور است که منجر به رشد پایدار و غیرمتکی به رانت و دولت خواهد بود.
مصوبه دی ماه 1388 شورای اسلامی شهر تهران با عنوان «ساماندهی فرایند حمایت از ناشران، موزعان و کتابفروشان» خواسته اصلی اتحادیه را پاسخ نداده است. این مصوبه، عمدتاً تشویقی است برای آن دسته از متقاضیانی که مبادرت به احداث اماکن و مجتمع‌های تجاری ـ فرهنگی می‌نمایند و نه آنهایی که قبلاً در چنین امکانی مشغولند.
بند «د» مصوبه مذکور، محدودیت‌های زمانی برای اکثریت فعالان کنونی عرصه نشر ایجاد می‌کند. اما نکته قابل توجه آن است که بیش از دو دهه پیش با همراهی شهردای تهران و وزارت کشور به موجب مجوزهای صادره این اتحادیه امکان فعالیت ناشران در امکان مسکونی فراهم شد، اجرای بند «د» مصوبه یاد شده مغایر اعطای پروانه کسب برای شاغلان امکن مذکور است.
راهبردها و راهکارهای پیشنهادی:
1ـ تحولات ناشی از جهانی شدن، با پیشرفت ابزارهای رسانه‌ای صدای خود را به گوش همه شهروندان از جمله ذینفعان صنعت نشر نیز رسانده و آنان را به میزان زیادی بر اهمیت و جایگاه صنایع فرهنگی و صنعت نشر آگاه ساخته است.
2ـ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با جایگاه رسمی و قانون خویش، بیشترین ارتباط و تاثیر را بر امور فرهنگی کشور از جمله صنعت نشر داشته است و بیشترین انتظارات در زمینه بهبود سیاستگذاری، کاهش و رهاسازی تصدی‌های دولتی در امور فرهنگی، کاهش معضلات ساختاری و اعمال سخت‌گیرانه دولتی از آنان است.
3ـ اقدامات و برنامه‌های فرهنگی مدیریت شهری تهران در رویکرد تسهیل‌گرایانه و حمایتی، کارنامه‌ای در مجموع مثبت دارد، بهترین مثال آن مصوبه «ساماندهی فرایند حمایت از ناشران، موزعان و کتابفروشان» است.
4ـ رویکردها و جهت‌گیری‌های حمایت از صنعت نشر شایسته است که ذیل عنوان کمترین میزان مداخله و بیشترین میزان واگذاری به ذینفعان قابل تعریف باشد. حرکت به سوی مدیریت یکپارچه شهری و بهره‌گیری از ظرفیت‌های قانونی معطل مانده برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه، قطعاً راهگشا خواهند بود.
پایان کلام
ضمن سپاس از اقدامات پیشین شهرداری محترم تهران از ایشان تقاضاد داریم با تشکیل کارگروه مشترکی متشکل از نمایندگان این اتحادیه و شهرداری تهران موافقت فرمایند تا امکان پیگیری خواسته‌های اهل کتاب و نشر از طریق مفاهمه و گفتگو فراهم گردد.
مواردی نظیر:
ـ اصلاح در آیین‌نامه اجرایی مصوبه ساماندهی.
ـ همکاری در کاربری فرهنگی برای کتابفروشان و موزعان کتاب در طبقات اول امکان مانند داروخانه‌ها.
ـ گسترش کتابخانه‌ها در فرهنگسراها و پارک‌ها و تأمین کتاب‌های مورد نیاز آنها.
ـ تبلیغات محیطی شهری در خصوص کتاب.
ـ حذف عوارض پسماند و کسب و پیشه و تابلوهای سردرب مراکز نشر، توزیع و کتابفروشی‌ها
ـ کمک به ایجاد بازارچه کتاب در مناطق 22گانه شهرداری.
ـ زیباسازی راسته‌های کتاب و نشر در خیابان انقلاب و کریمخان با کاربرد عناصر هنر و فرهنگ غنی ایرانی.
ـ تسهیل در نشست‌های فرهنگی اهل قلم و نشر در فرهنگسراها.
ـ تجدید تفاهم اتحادیه با مناطق مختلف شهرداری برای فعالیت ناشران و موزعان ساکن محدوده‌های منطقه 6 و 11 شهری.
و این فهرست در کلیت آن تقدیم حضور خواهد شد.
همچنین از جناب آقای دکتر صالحی معاون محترم فرهنگی نیز تقاضا داریم در زمینه‌های زیر مساعدت لازم را فراهم نمایند.
ـ حمایت از حقوق نشر
ـ همکاری برای انتقال حق صدور پروانه نشر به اتحادیه صنفی
ـ همکاری برای اصلاح بند ل مادة 139 قانون مالیت‌های مستقیم
ـ خرید کتاب از ناشران و تجهیزات کتابخانه‌ها
ـ تسهیل در صدور مجوز کتاب
ـ واسپاری امور فرهنگی به تشکل‌های کتاب و نشر.
زمان را دریابیم که وقت برای مهربان بودن با اهل نشر و قلم بسیار تنگ است.
هیئت مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران
قالیباف: در بحث توسعه فروشگاه‌های کتاب در سطح شهر ورود پیدا خواهیم کرد
محمدباقر قالیباف، شهردار تهران از دیگر سخنرانان این مراسم بود، وی اظهار کرد: در شهرداری تهران اقدامات قابل توجهی در حوزه نشر انجام شده است که از آن میان می‌توان به طرح‌های «یاد یار مهربان»، «باز باران»، «عطر سیب» اشاره کرد.
وی با اشاره به سایر اقدامات شهرداری تهران در حوزه نشر، توضیح داد: تعداد کتابخانه‌های شبانه‌روزی فعال ما اکنون حدود 70 باب است. همچنین در بخش مدارس ابتدایی، به راه‌اندازی کتابخانه‌های کلاسی اقدام کرده‌ایم.
شهردار تهران عنوان کرد: در بخش زیرساخت‌های فرهنگی کشور ـ از مسجد گرفته تا سینما ـ نیز فعالیت کرده‌ایم. به طور مثال در بحث باغ کتاب که توسط آقای اشعری پیگیری میشود و در آینده نزدیک به بهره‌برداری خواهد رسید، ورود پیدا کرده‌ایم. شما یقین داشته باشید که این مکان فرهنگی متعلق به ناشران است. در بخش‌هایی که کاری از سوی شهرداری تهران انجام نشده است، بدون تردید از ظرفیت و حیطه اختیارات شهرداری خارج بوده است.
قالیباف افزود: اکنون در موقعیتی به سر می‌بریم که متاسفانه سبد فرهنگی در خانواده‌ها حذف شده است؛ شهرداری تهران در تلاش است وقتی افراد با هدف تهیه مواد غذایی وارد فروشگاه زنجیره‌ای می‌شوند، همزمان با خرید آنها محصول فرهنگی با رویکرد کتاب نیز تهیه کنند.
وی با بیان اینکه ما باید هم به اقتصاد فرهنگ و هم به اقتصاد فرهنگی و همچنین به فرهنگ اقتصادی توجه کنیم، عنوان کرد: ناشر مسئول ناشری است که نافع جامعه باشد و جامعه را به سمت رشید شدن پیش ببرد.
شهردار تهران اظهار کرد: بدون تردید در بحث توسعه فروشگاه‌های بزرگ کتاب در سطح شهر ورود پیدا خواهیم کرد. همچنین در بحث کتاب مترو و کتاب اتوبوس به صورت جدی فعالیت خود را ادامه خواهیم داد. شهردار تهران بدون تردید سهمی به تبلیغات حوزه نشر در سطح شهر، اختصاص خواهد داد.
قالیباف در پایان سخنانش، گفت: از آقایان امرودی و صالحی می‌خواهم نتایج جلسه امشب (27 آبان‌ماه) را به صورت منظم جمع آوری کنند و در اختیار کمیسیون فرهنگی مجلس شوای اسلامی قرار دهند تا برخی مشکلات حل و فصل شوند.
چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۳ - ۱۱:۴۳
نظر شما