به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)‌ در ادامه سلسله برنامه‌های نقد و بررسی آثار عاشورایی ـ دومین دوره جایزه هنر و  ادبیات «محتشم» ـ نشست نقد و بررسی کتاب «رسانه شیعه»، با حضور محمد اسفندیاری به عنوان منتقد و محسن حسام مظاهری ـ مؤلف اثر ـ عصر یکشنبه (دوم آذرماه) در اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی‌استان تهران برگزار شد.

محمد اسفندیاری در بررسی‌این کتاب، چند اشکال را مطرح کرد.‌ این محقق و مؤلف با اشاره به  تهران‌محور بودن کتاب «رسانه شیعه» به عنوان اولین‌ایراد، اظهار کرد: پژوهش و نگاه نویسنده بیشتر در عزاداری‌های شهر تهران می‌چرخد. بسیاری از مردم روستاها و استان‌های مختلف در تهران هستند و‌ این شور و شوق توسط همان مردمی است که از چهارگوشه کشور آمده‌اند. آیا به‌این فکر کرده‌اید که دامنه‌این پژوهش را گسترش دهید؟

مظاهری در پاسخ به‌این اشکال توضیح داد: عزاداری‌ها در‌این کتاب تنها به شهر تهران اختصاص ندارد. در‌این پژوهش، تهران، اصفهان، مشهد، قم و کاشان شهرهایی هستند که به عزاداری‌هایشان اشاره شده است.‌ این شهرها از نظر فرهنگی، فرهنگ بومی‌ و اقلیمی‌خاصی ندارند. عزاداری در‌این شهرها، رسانه‌ای می‌شود و برای نمونه، شعاع عزاداری‌ها در تهران معاصر به مدد رسانه، آرام آرام در ذائقه شهرهای مجاور تهران و آنهایی که فرهنگشان به پایتخت نزدیک است، تاثیر گذاشته است.

اسفندیاری، اشکال دیگر کتاب را عدم توجه به مراسم عزاداری روشنفکران دینی دانست و گفت: به نظر می‌رسد در‌این کتاب به مراسم عزاداری روشنفکران دینی اشاره‌ای نشده و بیشتر از عامه و توده مردم سخن گفته شده است. همچنین شما (نویسنده) به نقش عاشورا در قیام 15 خرداد 1342 اشاره کرده‌اید‌ اما از نقش عاشورا در پیروزی انقلاب اسلامی‌ایران سخنی به میان نیامده است؛ در حالی که در تاسوعا و عاشورای سال 1357، راهپیمایی شکوهمندی با رهبری آیت‌الله طالقانی برگزار شد. چرا به‌این مسأله در نگارش کتاب توجه نکرده‌اید؟

مظاهری پاسخ داد: درباره روشنفکران دینی، اشاره‌های مختصری در کتاب آورده‌ام. به سابقه حسینه ارشاد و مهدیه تهران نیز پرداخته‌ام. با فهم من، عزاداری و سوکواری بر واقعه عاشورا به چند گونه دینداری اختصاص دارد؛ یکی از‌این گونه‌ها، دینداری عامه و دیگری دینداری نخبگان است. نخبگان یا مخالف برگزاری عزاداری برای‌این واقعه بوده‌اند، یا در کنار‌این آیین‌ها سکوت می‌کردند، یا خود را موافق آن نشان می‌دادند. اساساً عزاداری عاشورا و فهم آن مختص دینداری عامه است و نخبگان، نگاه دیگری به عاشورا داشته‌اند که از عزاداری برنخاسته است. در کنار‌این دو گونه، نگاه عرفانی هم  وجود دارد که رویکرد آن به عاشورا، سوکوارانه نیست. همچنین مجالس سخنرانی که بیشتر با رویکرد تحلیل و تبیین تاریخی، کلامی، فقهی یا اجتماعی به واقعه عاشورا می‌پردازد، هنگامی‌که در کنار دیگر عزاداری‌ها گذاشته می‌شود، عزاداری نخواهد بود.

این نویسنده افزود: در پاسخ به‌این اشکال که پرش تاریخی در کتاب وجود دارد، باید بگویم که برخی وقایع و جریان‌ها در ذیل معرفی شخصیت‌هایی مانند کافی، راشد و ... آمده است.

اسفندیاری در تکمیل صحبت‌های مظاهری درباره نقش نخبگان در عزاداری توضیح داد: عزاداری در میان نخبگان وجود داشته است. برای مثال اولین شکل عزاداری کنونی در تهران توسط دکتر شریعتی راه‌اندازی شد. شاهد دیگر‌این است که در دهه 40 وقتی نخبگانی مانند آیت‌الله طالقانی و مهندس بازرگان دستگیر می‌شوند، در زندان مراسم عزاداری باشکوهی راه می‌اندازند که حتی برخی  اعضای حزب توده در آن شرکت می‌کنند.
اسفندیاری در ادامه به نکته دیگری که در کتاب نسبت به آنها بی‌توجهی شده است، پرداخت. او اظهار کرد: در‌این کتاب به هیأت‌ها و مداحان حتی نحوه لباس پوشیدن آنها اشاره شده است‌ اما درباره منابع مالی هیأت‌ها و همچنین درآمد مداحان که باید به صورت شفاف مطرح شود، سخنی به میان نیاورده‌اید.

مظاهری در پاسخ به‌این اشکال گفت: اقتصاد مداحی‌امروزه بیشتر مسأله شده است زیرا علاوه بر افزایش تعداد مداحان، مداحی به عنوان یک شغل جایگاه خود را تثبیت کرده است. به‌این موضوع در بخش مداحی عامه‌پسند اشاره مختصری کرده‌ام.

محمد اسفندیاری درباره اهمیت پرداختن به موضوع درآمد هیأت‌های عزاداری و مداحان، گفت: اگر درآمد برخی مداحان مشخص شود، به‌این نتیجه می‌رسیم که تعدادی از فعالان‌ این عرصه به اقتضای پیشه خود به ‌این‌ اندازه با شور و شوق به آن می‌پردازند تا‌ به اقتضای اندیشه‌هایشان. بنابراین‌ این موضوع بسیار حساس است و اهمیت دارد زیرا‌ این درآمد،‌ اندیشه‌ها را مشخص می‌کند. گاهی غلو درباره ائمه معصومین (علهیم السلام) مطرح می‌شود.‌ این غلوی که برخی در عزاداری‌ها می‌کنند و دوست دارند‌این مجالس از‌ایام محرم و صفر فراتر رود، به اقتضای‌اندیشه‌هایشان نیست بلکه به دلیل پیشه‌شان است. مذهب و مکسب با هم درآمیخته و معلوم نیست که‌این گروه از مذهب دفاع می‌کنند یا از رونق مکسب. خوب است که در ویراست بعدی‌این اثر به درآمد هیأت‌ها و مداحان هم پرداخته شود.

مولف «كتابشناسي توصيفي دكتر علي شريعتي» افزود: در «کتابشناسی تاریخ‌ امام حسین (ع)»، کتاب «رسانه شیعه» را معرفی کرده‌ و در آنجا گفته‌ام که از میان 100 اثر،‌این کتاب از همه مهم‌تر است. شما (نویسنده) در فرضیه کتاب مطرح کرده‌اید که آیین‌ها و مجالس سوکواری بیش از هر چیز، پدیده‌ای اجتماعی و سنت دینداران است اما نمی‌شود گفت که عزاداری، سنتی دینی است.

مظاهری در دفاع از فرضیه‌ای که بر کتاب نوشته است، اظهار کرد: هدف من از طرح‌این فرضیه به زمان ‌امامان شیعه تعمیم داده می‌شود. چرا در مصیبت‌های دیگری نظیر رحلت رسول اکرم (ص)، شهادت حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) و ... چیزی با عنوان عزاداری شکل نگرفته است! رفتارهای ائمه معصومین (علیهم السلام) تأسیسی است زیرا پیش از آن موردی وجود نداشته است. ائمه به صورت آگاهانه در‌این باره سنتی اجتماعی را تأسیس می‌کردند.

كتاب «رسانه شیعه» نوشته محسن حسام مظاهری، در 9 فصل و با موضوع «جامعه‌شناسی آیین‌های سوگواری و هیئت‌های مذهبی در‌ایران» تألیف شده است.