به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نخستین همایش تخصصی «جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» که حاصل حدود ۵ سال مطالعه و بررسی آثار و دیدگاه‌های موجود است، عصر روز دوشنبه، دهم آذر در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. شورای علمی «سلسله سمینارهای جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» نشستهایی را با هدف بررسی «نسبت آرا و افکار جامعه‌شناسان ایرانی با جامعه ایرانی» برگزار کرد و اولین سمینار آن به بررسی و نقد آثار دکتر تقی آزاد ارمکی، استاد دانشگاه تهران اختصاص داشت.

سید رضا صالحی امیری، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در بخشی از این مراسم با بیان خاطره‌ای از انجام پروژه‌های تحقیقاتی  با دکتر تقی آزاد ارمکی گفت: در طول هشت سال در مركز تحقيقات استراتژيك فرصتي فراهم شد كه حدود 400 پروژه تحقيقاتي در حوزه‌هاي فرهنگي و اجتماعي كار كنيم كه بخشي از اين تحقيقات مديون تلاش‌هاي فكري دكتر آزاد ارمكي است.

وی ادامه داد: دولت تدبير و اميد محصول گفتمان اعتدال است و دكتر آزاد ارمكي در فرايند تبيين فكري اين گفتمان نقش محوري ايفا كرد. من به عنوان كسي كه در متن و بطن اين جلسات پژوهشي كه پايه‌هاي دولت تدبير و اميد در آن گذاشته شد، حضور داشتم، از نظريات آزاد ارمكي بهره بسيار بردم.

وی افزود: در جامعه ما اختلال ارتباطي ميان جامعه‌شناسان، جامعه و دولت وجود دارد و بر اين باورم كه اساس سرعت و حجم تحولات اجتماعي در ايران بالاست و جامعه‌شناسان در مواجهه با اين پديده‌ها تاخير داشته‌اند.

این مقام مسئول با بيان اين كه جامعه‌شناسي بايد پلي براي فرداي بهتر ايران باشد، گفت: يكي از نكاتي كه در جامعه‌شناسي در ايران به آن كم توجه شده، آينده‌پژوهي است. براي فرداي بهتر بايد متوجه آينده‌پژوهي در جامعه‌شناسي باشيم.

رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي ایران با اشاره به اختلال ارتباطي حوزه جامعه‌شناسي با سياست‌گذاري گفت: مديريت اجتماعي در جامعه ما ضعيف است و اين مساله جدي است. جامعه‌شناسي بايد در سياست‌گذاري جامعه نقش مهمي را ايفاء كند. متاسفانه يكي از بحث‌هايي كه امروزه با آن چالش داريم مقوله روشنفكر درون حكومت و برون حكومت است. جامعه‌شناسي حوزه‌اي سياست‌زده است و متأسفانه در كشور ما سياست مرزهايش را با جامعه‌شناسي مشخص نكرده است و اين موضوع جاي تحليل دارد.

وی با اشاره به كمرنگي مباحث فرهنگي در جامعه‌شناسي گفت: آزاد ارمكي سهم به‌سزايي در مباحث جامعه‌شناسي فرهنگي دارد و اميدوارم كه فعاليت او همچنان تداوم داشته باشد.

رئيس سازمان اسناد و كتابخانه ملي ایران با اشاره به جامعه شبكه‌اي و تحولات جهاني در اين عرصه تاکید کرد: ما در حوزه تحولات جهاني نيازمند تحليل واقع‌بينانه هستيم. حداقل پديده مرگ مرحوم پاشايي نشان داد كه ما دچار تاخير تحليلي در پديده‌هاي اجتماعي هستيم.

صالحي با اشاره به این‌ که آزاد ارمكي نقشی پررنگ در آشتي و ارتباط ميان مباحث نظری و مباحث عملي در حوزه علوم اجتماعي دارد، گفت: او همواره تلاش می‌کند كه مباحث نظری را تبديل به ادبياتي كند كه در جامعه قابل اجرا باشد.

وی چالش اساسي جامعه ايران را فاصله گرفتن از اخلاقمداري دانست و گفت: جامعه‌شناسي بايد راهكارهايي پيش گيرد كه فضليت و اخلاق را درجامعه ما بازتوليد كند و  من فكر مي‌كنم كه آزاد ارمکی نقشي جدي درعرصه معرفت‌گرايي، اخلاق‌گرايي و اعتدال‌گرايي در جامعه ايران داشته است.

صالحي اميري در پايان سخنان خود از دكتر آزاد ارمكي به عنوان جامعه‌شناسي تأثیرگذار قدرداني كرد و هديه‌اي را نيز به رسم يادبود به او اهدا كرد.

استقلال فکری را در کتاب‌های آزاد ارمکی می‌بینیم
ابراهیم صالحی عمران، سخنران دیگر این مراسم طی سخنانی گفت: فکر می‌کنم که آزاد ارمکی را باید از منظر آموزشی نگاه کرد تا یک جامعه‌شناس و بهتر است بگویم که او یک معلم است. فکر می‌کنم بخش عظیمی از آثار وی را باید از گفتگو و آثار شفاهی ایشان جستجو کرد.

وی افزود: برداشت من این است که آموزش دارای چاله‌های بسیار زیادی است. یکی از این چالش‌ها کاهش سرمایه فرهنگی و انسانی در دانشگاه‌هاست. همانطور که می‌دانید شکل‌دهنده سرمایه‌های فرهنگی در جامعه سرمایه انسانی است.

به گفته وی، آثار آزاد ارمکی را می‌توان از این منظر نگاه کرد و نقش بسیار ارزنده‌ای در افزایش سرمایه انسانی و جامعه دانشگاهی ایران داشته است.

صالحی عمران در پایان گفت: وقتی به کتاب‌های وی نگاه می‌کنیم تفکر استقلال فکری را در آن می‌بینیم بنابراین من او را از این جهت بیشتر یک مولد می‌بینم تا جامعه‌شناس. آزاد ارمکی با معلمی زندگی نکرد بلکه معلمی کرد تا زندگی کند.

آثار آزاد ارمکی یک پروژه تحقق‌یافته است
حجت‌الاسلام حمید پارسانیا نیز در بخش دیگری از این مراسم با اشاره به این‌ که حکایت جامعه‌شناسی و علوم اجتماعی در دوران ما کم و بیش حکایت آمد و شد و تعرض و یا در معرض این حکایت بودن است، گفت: با یک مراجعه به آثار آزاد ارمکی می‌بینیم که یک پروژه تحقق‌یافته است و تمامیت خود را در حوزه‌های مختلف نشان می‌دهد.

به گفته وی، کتاب‌های دکتر تقی آزاد ارمکی مجموعه تقریباً کاملی است که شکل گرفته و بخش مرکزی آنها بخش نظری است و دغدغه‌هایی که ایشان دارند، در آن پیداست. همچنین نقش مدیریتی که در حوزه علوم اجتماعی داشته‌اند، در کتاب‌هایشان دیده می‌شود. ایشان در تکمیل جامعه‌شناسی امروز ایران نقشی به‌سزایی دارند به نوعی که یکی از محصولات ایشان همین فضایی است که در جامعه‌شناسی می‌بینید.

وی ادامه داد: ریترز ظرفیتی را به ایشان برای نقد جامعه‌شناسی قبل داده است بدین معنی که آزاد ارمکی را نمی‌توان متعلق به حوزه یا حوزه‌های دیگر دانست. استفاده از مدل ریترز به ایشان این امکان را می‌دهد که به بازخوانی نظریات مختلف پرداخته و توجه به مسیر تکوین این نظریه‌ها داشته باشد.

پارسانیا همچنین گفت: این سوال همواره در ذهن من بود که توجه ریترز به ابن خلدون چه مقدار متاثر از دوستان ایرانی وی بوده است که ریترز در این پیام که در این مراسم پخش شد، به صراحت می‌گوید که متاثر از آزاد ارمکی هم بوده است.

این استاد با بیان این‌ که آزاد ارمکی پرسش‌هایی مطرح می‌کند که مسیر پاسخ و تفکر را روشن می‌کند گفت: ما وقتی که از قالب یکی از این سنت‌ها به علم می‌خواهیم نگاه کنیم ظرفیت آن را از دست می‌دهیم. سنت تاریخی تفکر در جهان اسلام یک عینک خاص و در واقع یک نوع پیشینه یابی به ما می‌دهد که اولاً موجب شده که در مواجه با پیشینه‌یابی ابن خلدون جلب توجه کند و کسانی مانند فارابی و دیگران دیده نشوند.

وی تاکید کرد: اگر آزاد ارمکی به جای سنت تبیینی به سنت انتقادی می‌پرداختند شاید فارابی بیشتر قابل ارائه بود تا ابن خلدون.

مبحث «پاتوق» در آثار آزاد ارمکی چه می‌گوید؟
هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی نیز با عنوان «گفتگو در جامعه‌شناسی و جامعه ایرانی با عنایت به آثار آزادارمکی» سخنرانی کرد و گفت: دغدغه من ضعف بین ارتباطات و نهادها و دانشگاه‌ها بوده است و دکتر آزاد ارمکی به آن پرداخته و در عنوان ساده‌ای که در یکی از آثارش به آن داده به عنوان «پاتوق» این موضوع را بررسی کرده است.
وی ادامه داد: بحثی که در پاتوق مطرح می‌شود این است که بالاخره این پاتوق‌های ما کجاست؟ در کجا با همدیگر گفت‌وگو می‌کنیم؟ آن نیروی اجتماعی تاثیرگذار ما کجاست؟ این فقدان پاتوق و فقدان شبکه‌های اجتماعی و نقاط تلاقی حوزه‌ها را باید جستجو کنیم و نبودن آنها را نباید یک نقیصه بدانیم.

خانیکی با بیان این‌ که ما با مسئله‌ای به نام خلاء فضای گفت‌وگو روبه‌رو هستیم گفت: ما با جامعه‌شناسی و جامعه‌شناسانی مواجه هستیم که خیلی در اجتماعات علمی موفق نیستند. ما با جامعه‌شناسی مواجه هستیم که خیلی دوست ندارد وارد حوزه هنر، سیاست و ... شود. ما با وضعیتی روبه‌رو هستیم که جامعه‌شناس خوب، جامعه‌شناسی است که به مسائل سیاسی نمی‌پردازد و به میزانی که به سیاست می‌پردازد از وجهه علمی‌اش کاسته می‌شود.

این استاد دانشگاه افزود: نهایتاً ما با جامعه‌شناسی مواجه هستیم که ناتوان از گفت‌وگو و برخورداری از دانش و مهارت‌های گفتگو که محصول حضور در شبکه‌های و ساحت‌های مختلف است هستند. به هر حال در جامعه ما نهادهای مدنی، نهادهای ضعیفی هستند و امکان آن حلقه‌های گفتگو را کم کرده است به هر حال شاید نوع رویکردی که آزاد ارمکی در پاتوق مطرح می‌کند این جرقه را در ذهن ما می‌زند که به دنبال آن پاتوق‌ها باشیم. به طوری که آزاد ارمکی می‌گوید پاتوق جایی است که می‌شود بین آن سه یعنی دین، دولت و خانواده ارتباط برقرار کرد.

خانیکی در پایان گفت: گم شده ما برای مسئله علوم اجتماعی همین مکان‌ها و امکان‌های اجتماعی است که یک زمینه آن را آزاد ارمکی با شهامت توانسته است به آن ورود پیدا کند.

تغییر اجتماعی در مرکز توجه آثار آزاد ارمکی است
غلامرضا غفاری نیز در این مراسم سخنرانی خود را با موضوع «تغییر اجتماعی در جامعه معاصر ایرانی» ایراد کرد و گفت: در این‌ که تغییر اجتماعی و تغییرات جوامع در مرکز توجه آزاد ارمکی قرار گرفته، شک و تردیدی نیست اما اگر به علایق ایشان نگاه کنیم، وی خود را به عنوان جامع‌ شناس توسعه معرفی می‌کند.

وی ادامه داد: در عین حال مسائل و مشکلات او را وادار می‌کند که وارد عرصه جدیدتری بشود که مسائل اجتماعی است. این مسائل، مسائل جدید و نو جامعه معاصر ایرانی است که پیوند وثیقی با جامعه ایران داشته است. اما نگاه به این مسائل از منظر توسعه او را وادار می‌کند که از حیطه دیگری که تاریخ اجتماعی جامعه ایران است وارد شود که تا به امروز در بحث‌های او مورد اعتنای وی بوده است. به عبارت دیگر ورود به بحث جامعه ایرانی او را مجبور می‌کند که وارد بحث تاریخ شود.

به گفته وی، آزاد ارمکی تغییرات را از منظر فرهنگی دنبال می‌کند و به دنبال آن از منظر نسلی به این تغییرات می‌پردازد. بحث تحولات نسلی بخش مهمی از کتاب‌های ایشان است که توام با تغییرات فرهنگی و ارزشی است. اگر ما در پی شناخت تغییرات فرهنگی و اجتماعی هستیم، اسباب شناخت و مکانیزم‌های شناخت هم باید مورد توجه باشد.

موضوعاتی که کتاب «تغییرات اجتماعی» دنبال می‌کند
این استاد دانشگاه با اشاره به کتاب «تغییرات اجتماعی» که در سال 84 چاپ شد گفت: مسئله اصلی این کتاب این است که می‌خواهد رابطه بین سه فرآیند اصلی که جامعه معاصر ایران با آن درگیر بوده، یعنی انقلاب، اصلاحات و توسعه را بررسی می‌کند و مسائل و بحران‌های اجتماعی که جامعه با آن همراه است را مورد توجه خود قرار می دهد.

غفاری تاکید کرد: وی در این کتاب، در ابتدا به دنبال یک مبنای نظری برای بحث‌هایش است. وی از لحاظ بازه زمانی، دو دوره‌بندی تاریخی انجام می‌دهد و یک رویکرد برای کارهای خود مشخص می‌کند. سپس این دوره‌ها را با یک واقعیت بزرگ مورد بررسی و بازسازی قرار می‌دهد. در بخش دوم کار وقتی به نوع‌شناسی و مقایسه این سه پروسه می‌پردازد تاکیدش روی افتراق‌ها و اشتراکات این سه پروسه است.

وی افزود: در بخش سوم وی، تجربه تقلیل را در جامعه ایران مورد بررسی قرار می‌دهد. وی یک پرسش کلیدی مطرح می‌کند و می‌گوید چرا این دغدغه بنیادی که همواره در جامعه مدرن ایران وجود دارد ما تحقق آن را به طور قوی نمی‌بینیم؟ آیا دلیلش ساختار سیاسی بسته و تبعات و ساختار بسته جامعه است که به نوعی در اینجا تبیین جامعه‌شناسی قوت می یابد.

غفاری یادآور شد: ویژگی شایان توجه در آثار آزاد ارمکی این است که ایشان در طرح سوالات و مسائل مهم استعداد ویژ‌ه‌ای دارد و او را از دیگران متمایز می‌کند.
این استاد دانشگاه در پایان گفت: آزاد ارمکی معتقد است که ضعف جامعه‌شناسی ایران فاقد توصیف است و آن قدر ما به دنبال تبیین هستیم و همت خود را روی آن گذاشتیم که از توصیف غافل مانده‌ایم و روی آن کار نکرده‌ایم. این یک ضعف است که روی آن همت لازم را نگذاشته‌ایم در صورتی که در بسیاری از جاهای دنیا این مهم را انجام می‌دهند.
دکتر تقی آزاد ارمکی نیز در بخش پایانی این مراسم ابتدا دلایل اهمیت نقد در علوم  را بررسی کرد و دلایل حضور خود را به عنوان اولین کسی که مورد نقادی قرار گرفته است توضیح داد.
وی از آموخته‌‌هایی که از نقد‌های انجام شده مبنی بر تاملاتش، تجربیاتش و موضوعات و مسائلی که خود مورد توجه قرار داده بود سخن گفت. موضوعاتی از قبیل جامعه‌ایرانی، مدرنیته ایرانی، پاتوق، خانواده ایرانی و نسل‌ها.

آزاد ارمکی در ادامه تاکید کرد، این جلسات نقد توجه او را به مسائل جدیدی در جامعه جلب کرده است که در آینده به آن خواهد پرداخت.