خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ پاساژ صفوی واقع در میدان انقلاب اسلامی، ابتدای خیابان کارگر شمالی یکی از مشهورترین بازارهای کتاب دسته‌دوم و قدیمی و کتاب‌های نایاب، به‌ویژه کتاب‌های حوزه علوم انسانی و هنر، در تهران و بلکه کل ایران است. شگفت این‌که برخی  فروشندگان این بازار کتاب از مدرسان دانشگاه و حتی عضو هیات علمی هستند.

در حوزه‌های فلسفه، سینما، آموزش هنرهای تجسمی و دیگر مواردی از این دست، سال به سال کتاب‌های جدیدتر و معتبرتری وارد بازار شده و همچنین ممکن است کتاب‌های قدیمی نیز با ویرایشی جدید منتشر شوند. در این میان تنها حوزه‌ای که در آن برخی کتاب‌های قدیمی اهمیت خاص دارد، رشته تئاتر است.

هرچند در رشته تئاتر کتاب‌های آموزشی مدام به‌روز و منابع جدیدی تالیف و ترجمه می‌شود  اما در این میان برخی نمایشنامه‌ها به ویژه آثار ترجمه شده قدیم از نمایشنامه‌نویسان اروپایی، برای دانشجویان این رشته و حتی دیگر اعضای خانواده تئاتر ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. از میان نمایشنامه‌های مهمی که در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، تجدید انتشار نشده‌اند، می‌توان به این آثار اشاره کرد:

• «توده هیزم» اثر آگوست استریندبرگ و ترجمه پرویز تاییدی که در سال 1350، از سوی نشر پرچم منتشر شد. این نشر اکنون فعالیتی ندارد.
  «شیطان و خدا» اثر ژان پل سارتر و ترجمه ابوالحسن نجفی که در سال 1344 از سوی نشر نیل منتشر شد.
  «روسپی بزرگوار» اثر ژان پل سارتر و ترجمه عبدالحسین نوشین که دومین چاپ آن در سال 1357 از سوی نشر سحوری منتشر شد.
  «آدم، آدم است» نوشته برتولت برشت و ترجمه م. امین موید که در سال 1354 از سوی انتشارات رز منتشر شد. نشر رز نیز در سال‌های پس از انقلاب تعطیل شد. دلیل این تعطیلی فوت صاحب امتیاز و مدیر مسئول این نشر و ناتوانایی بازماندگان در اداره آن بود.

به این فهرست عناوین بسیاری را نیز می‌توان اضافه کرد. بسیاری از این آثار در بازار کتاب صفوی به صورت افست موجود است. این مساله از دو جنبه قابلیت بررسی دارد؛ نخست جنبه مثبت آن است که بالاخره کتابی که مورد احتیاج دانشجویان است در اختیار آنها قرار می‌گیرد و دوم جنبه منفی آن که حق کپی‌رایت مولف و مترجم پایمال می‌شود که شاید مقصر اصلی در این میان ناشر اصلی آن کتاب‌های نایاب باشد.

نعمت نعمت زاده، از کتابفروشان بازار کتاب صفوی به خبرنگار «ایبنا» گفت: بسیاری از کتاب‌های قدیمی که امروزه مورد احتیاج برخی دانشجویان و محققان است، به دلایل مختلف تجدید چاپ نشده‌ و در آینده نیز نخواهند شد. حال دانشجویان و محققانی که به آن کتاب‌ها احتیاج دارند چه باید بکنند؟

وی افزود: برخی کتاب‌ها آن‌قدر قدیمی هستند که کتابخانه‌هایی چون کتابخانه ملی یا کتابخانه مجلس هم از ارائه آنها به مخاطبان خودداری می‌کنند، چرا که ممکن است برگه‌های آن نابود شود. یکی از کارهایی که در پاساژ صفوی انجام می‌شود، بازتولید این گونه از کتاب‌هاست. به‌عبارتی از این گونه کتاب‌ها، نسخه‌هایی به صورت افست تهیه و در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.



این کتابفروش همچنین اضافه کرد: حتی ممکن است کتاب یا نمایشنامه‌ای در همین دهه اخیر منتشر شده، اما اکنون هیچ نسخه‌ای از آن در بازار وجود نداشته نباشد. حال اگر دانشجویی به این کتاب‌ها نیاز داشته باشد، چه باید بکند؟ به عنوان مثال در سال 1387، سازمان سنجش برای آزمون عملی رشته کارگردانی تئاتر و نمایشنامه نویسی، هفت نمایشنامه را معرفی کرد. یکی از این هفت عنوان نمایشنامه «خاطرات دو دوشنبه» اثر آرتور میلر، نمایشنامه‌نویس شهیر آمریکایی بود. متقاضیان موظف بودند تا قبل از آزمون مرحله دوم این آثار را بخوانند، اما این نمایشنامه آرتور میلر، به هیچ عنوان در بازار رسمی کتاب موجود نبود. در نهایت یکی از فروشندگان این بازار نسخه‌ای از این نمایشنامه را از یک کتابخانه مشهور، به امانت گرفت و چند نسخه‌ای از آن را به صورت افست، تکثیر کرد و در اختیار برخی مراجعه کنندگان قرار داد. این کار، بازتولید کتابی است که نسخه اصلی آن در دسترس نیست.

نعمت‌زاده در ادامه به روند خرید کتاب در بازار کتاب صفوی اشاره کرد و گفت: یکی از فعالیت‌های معمول ما خرید کتاب است؛ به‌عبارتی برخی اشخاص، از جمله بعضی استادان دانشگاه، یا کسانی که قصد مهاجرت دارند، کتابخانه‌شان را به ما می‌فروشند. ممکن است در این کتابخانه، کتاب‌های نایابی نیز پیدا شود. در این بازار، کسانی هستند که مغازه یا غرفه‌ای ندارند، اما مدام پرسه می‌زنند و کتاب خرید و فروش می‌کنند؛ هرچند برخی از آنها در خرید کتابخانه انصاف را رعایت نمی‌کنند و  سر مشتری کلاه می‌گذارند. با این اوصاف پاساژ صفوی بیشتر به فعالیت‌های مثبت خود مشهور است تا به برخی نکات منفی.



حسین تقوی، یکی دیگر از کتابفروشان این بازار است. فعالیت او در فروش نسخه‌های اصلی و بازتولیدی نشریه‌های فرهنگی قدیمی است. وی درباره فعالیت خود گفت: یکی از منابع اصلی تحقیق و پژوهش درباره تاریخنگاری ایران معاصر، نشریه‌های منتشر شده در طی دهه‌های مختلف این قرن است.

وی اظهار کرد: بسیاری از نشریه‌هایی که در موضوعات هنر، ادبیات و فلسفه در فاصله سال‌های دهه 20 تا دهه 60 منتشر می‌شدند، نشریه‌هایی با کیفیت و با بار علمی زیاد بودند. بسیاری از پژوهشگران در حوزه‌های تاریخ هنر و ادبیات ایران و حتی پژوهشگران فلسفه، جامعه‌شناسی و حوزه رسانه، برای تهیه و خرید این نشریه‌ها به ما مراجعه می‌کنند.

شاید برخی مخاطبان از نحوه فعالیت گردانندگان بازار کتاب صفوی، رضایت نداشته باشند، اما در هر صورت بودن این بازار بهتر از نبودن آن است. همان‌طور که اشاره شد برخی از این کتاب‌ها از سوی وزارت علوم به عنوان منبع درسی به دانشجویان معرفی می‌شود و اگر بازار کتاب صفوی وجود نداشت، معلوم نبود دانشجویان متقاضی آن کتاب‌ها باید چه می‌کردند؟ برای پایمال نشدن حقوق مولفان و مترجمان، باید به بررسی دلیل تجدید چاپ نشدن این کتاب‌ها پرداخت.