ـ با توجه به بررسی‌هایی که در ترجمه‌ها و تفاسیر معاصر داشته‌اید، از نظر شما بهترین تفسیر قرآن در زبان فارسی که می‌توان آن را نمونه تفسیر نواندیشانه دینی در سال‌های اخیر دانست، کدام است؟
تفسیر «پرتوی از قرآن» اثر مرحوم آیت‌الله سید محمود طالقانی را می‌توانم از بهترین تفاسیری بدانم که در سال‌های اخیر منتشر شده است. در واقع به قول یک ضرب‌المثل قدیمی: «از کوزه همان برون تراود که در اوست.» این تفسیر آیت‌الله طالقانی در واقع تجلی آن حقیقتی است که از قرآن و اسلام و سنت در وجود این بزرگوار بود. مرحوم آیت‌الله طالقانی از شخصیت‌های آگاه به زمان خودش بود و به‌واقع می‌توان او را جزو علمای روشنگر دانست که برای ارائه تصویری روشن از اسلام در کتاب خود تلاش کرد و برای آن زحمت کشید.
ـ شما پیش از این، ترجمه قرآن مرحوم طالقانی را از بهترین ترجمه‌های قرآن به‌شمار آورده بودید. اینک به چه دلیل «پرتوی از قرآن» را از بهترین نمونه تفاسیر می‌دانید؟
همان طور که اشاره کردم، مرحوم آیت‌الله طالقانی از نظر منش فوق‌العاده بود و نسبت به علمای زمان خودش بیش از نیم‌قرن جلوتر، بهتر و روشن‌تر می‌اندیشید. بارها گفته‌ام که «پرتوی از قرآن» مصداق واقعی قرآن به معنی حقیقت کلمه است، زیرا وقتی تفاسیر دیگر را می‌بینم به‌وضوح در آنها مطالب متفرقه که چندان مربوط به آیات نیستند، دیده می‌شود. تفسیر آیت‌الله طالقانی آن گونه است که در خود قرآن آمده و بیانگر مقصود این کتاب الهی است. به بیان دیگر وی روح قرآن را درک کرده است. چنان که می‌دانید، تا کسی حقیقت قرآن را درک نکرده باشد، نمی‌تواند درک درستی از آن داشته باشد. در ادامه پاسخ به سؤال شما باید بگویم آیت‌الله طالقانی علاوه بر اینکه مفسر خوبی بود، بر ادبیات و الفاظ قرآن نیز اشراف داشت. ترجمه آیات قرآن از سوی مرحوم آیت‌الله طالقانی به‌غیر از تفسیر آیات، حایز اهمیت است و چه بسا اگر این کار ادامه پیدا میکرد، جزو ترجمه‌های ممتاز به شمار می‌آمد.
ـ آیت‌الله طالقانی برخی مجلدهای «پرتوی از قرآن» را در زندان نوشته است، آیا این مایه ضعف در منابع تفسیری برای تألیف این مجلدات نمی‌شود؟
سؤال خوبی را مطرح کردید. باید بگویم آیت‌الله طالقانی پرتوی از قرآن را با استفاده از معلومات قبلی خود در زندان نوشته است. وی با فلسفه ملاصدرا بسیار آشنا بود و در «پرتوی از قرآن» نیز نگاه صدرایی وی به قرآن به‌خوبی دیده می‌شود. او حتی صریحاً از ملاصدرا نام می‌برد. در کل باید بگویم آیت‌الله طالقانی با اشراف خود به قرآن، ادبیات، اخلاق سیاسی و اجتماعی و نگاه روشن به دین، حق مطلب را در «پرتوی از قرآن» ادا کرده است.
ـ به نظر شما روش آیت‌الله طالقانی در تفسیر قرآن چگونه بود که کتاب وی را از بهترین تفاسیر معاصر و خودش را یک نواندیش ارزیابی می‌کنید؟
در پاسخ به این سؤال شما باید بگویم «پرتوی از قرآن» تنها یک تفسیر نیست بلکه این کتاب نشان‌دهنده تواضع و فروتنی این عالم بزرگ نیز هست. در این کتاب دیدگاه‌های روشن طالقانی از نظر سیاسی، اجتماعی و مذهبی دیده می‌شود. به نظر من آیت‌الله طالقانی در میان روحانیون معاصر، «پدر نواندیشی دینی» به شمار می‌آید. وی شاگرد شیخ عبدالکریم حائری (ره) بود و اجازه اجتهاد را از وی گرفت و یک نگاه فرامرزی و روشن به قرآن داشت. همین نگاه و قرائت روشن از قرآن و دین باعث شد که هیچ گاه قرآن را محصور در فرقه و مذهب خاصی نکند. وی علاوه بر این که نواندیش دینی محسوب می‌شود، روشنگر سیاسی نیز به شمار می‌آید. «پرتوی از قرآن» شمعی میان تاریکی‌ها و حاکی روح سرشار از معنویت و طهارت نفس این عالم بزرگ است، تا جایی که خود خواهان یادآوری لغزش‌های احتمالی خویش است.
ـ به نواندیش بودن آیت‌الله طالقانی اشاره کردید، ایشان را در کدام دسته از نواندیشان دینی قرار می‌دهید؟ نواندیشان برون‌دینی یا درون‌دینی؟
آیت‌الله طالقانی نگاه درون‌دینی و برون‌دینی را با هم داشت. ایشان فردی تک‌بعدی نبود. همه ویژگی‌های سردمداران نواندیشی دینی ــ مانند سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیخ محمد عبده، محمد اقبال لاهوری و دکتر علی شریعتی ــ را می‌توان در وجود آیت‌الله طالقانی یافت. نگاه ایشان به دین و قرآن نگاهی جهانی بود. همان طور که اشاره کردم، دین و قرآن را در فرقه و مذهب محصور نکرد. جالب است بدانید دکتر علی شریعتی از پیروان و متأثران آیت‌الله طالقانی بود. وقتی متنی دینی در اختیار آیت‌الله طالقانی قرار می‌گرفت، با نگاهی روشن آن را بررسی میکرد به گونه‌ای که به‌خوبی می‌توانستیم متوجه نگاه نواندیشانه وی به دین باشیم.
عناوین مرتبط:
نظر شما