به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست «علم اطلاعات و اقتصاد نشر» با حضور دکتر داریوش مطلبی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر عصر دیروز (چهارشنبه ششم آبان ماه) در کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد برگزار شد.

اقتصاد نشر؛ تخصیص بهنیه منابع کمیاب
داریوش مطلبی در این نشست درباره صنعت نشر کتاب گفت: نشر کتاب به معنای تولید صنعتی کالای فرهنگی یعنی «کتاب» است. شیوه‌هایی که  در دنیای امروز در روند تولید و تکثیر کتاب به کار می‌رود، کاملا صنعتی است.

وی افزود: گروه‌های بسیار زیادی مانند پدیدآورندگان، ناشران، چاپگران و مصرف‌کنندگان در ساختار صنعت نشر کشور فعالیت دارند. در کنار این چهار رکن افراد، گروه‌ها و صنایع بسیار زیادی را می‌بیینم که به نوعی در این ساختار فعالیت دارند و به صنعت نشر کمک می‌کنند.

این عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی اقتصاد نشر را تخصیص بهینه منابع کمیاب دانست و گفت: «آذرنگ» در کتابش اقتصاد نشر را عرضه و تقاضا در هر زمینه‌ای نامیده است. من نیز در پایان‌نامه‌ام اقتصاد نشر را این‌گونه معرفی کرده‌ام: دانش چگونگی استفاده ناشران از منابع کمیاب به منظور تولید کتاب، توزیع و مصرف آن در بین اقشار مختلف جامعه.

رئیس مرکز آموزش عالی علمی – کاربردی فرهنگ و هنر واحد 5، ادامه داد: به هر کالایی که برای رسیدن به آن باید زحمات زیادی کشیده شود، کالاهای اقتصادی می‌گویند. کتاب را کالای مخلوطی می‌دانند که هم ویژگی‌های کالاهای خصوصی را دارد و هم ویژگی‌های کالاهای عمومی را در بردارد. سال‌های سال این تنش بین صاحبنظران وجود داشته که آیا کتاب یک ابزار آموزشی و فرهنگی‌ است یا کالایی تجاری محسوب می‌شود؟ نتیجه تحقیقات نشان داده که کتاب هر دو جنبه نامبرده را داراست.

کتاب؛ کالایی مستقل
مطلبی درباره ویژگی‌های عمده کتاب به عنوان کالای خاص اظهار کرد: کتاب مانند بسیاری از کالاها نیاز ضروری محسوب نمی‌شود، قیمت کتاب بر تقاضای موثر آن به شدت اثر می‌گذارد، تقاضای کتاب به میزان سواد افراد جامعه بستگی دارد، هر عنوان کتاب یک کالای مستقل است و متقاضیان خاص خود را دارد و شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر جامعه‌ای بر نوع و میزان درخواست کتاب اثر می‌گذارد.

مطلبی ادامه داد: حال،با توجه به ویژگی‌هایی که مطرح شد، آیا می‌توان تولید و مصرف کتاب را کاملا بر عهده عرضه و تقاضا گذاشت؟ در تمام کشورهای دنیا با توجه به فواید درونی و بیرونی که کالای فرهنگی در مفهوم عام و کتاب در مفهوم خاص دارند دولت‌ها نقش بسیار مهمی در اقتصاد آن کالا ایفا می‌کنند. بنابراین وقتی با صاحبنظران صحبت می‌شود عموما اقتصاد نشر را یک اقتصاد دولتی می‌دانند که در چنین شرایطی اقتصاد نشر گلخانه‌ای به وجود می‌آید.

معاون سابق فناوی اطلاعات موسسه خانه کتاب درباره هزینه‌ها و قیمت‌گذاری کتاب اظهار کرد: ناشر مانند هر سرمایه‌گذار دیگری می‌کوشد هزینه‌هایش را کاهش و درآمد و سودش را افزایش دهد، در غیر این صورت محکوم به شکست است. یک ناشر حرفه‌ای باید هزینه‌های مربوط به کتاب، جزییات و ریز اقلام آنها را ثبت و ضبط کند؛ بیش از 90 درصد ناشران، دفتری را که این هزینه‌ها را ثبت کند؛ ندارند.

مطلبی اظهار کرد: کیفیت، هزینه‌های تولید کتاب، مقدار تخصیص مراکز پخش و کتابفروشی‌ها و همچنین عوامل مختلف موثر بر فروش کتاب از جمله عواملی‌اند که در قیمت‌گذاری کتاب تاثیرگذارند.

وی مشکلات قیمت‌گذاری کتاب در ایران را برشمرد و گفت: مهمترین این مشکلات نبود سیستم حسابرسی کارآمد و پیشرفته و نبود سیستم حسابداری بهای تمام شده که بتوان براساس آن رابطه بین هزینه و درآمد در حالات مختلف را برای ناشران فراهم کند.

کتاب در مملکت ما بسیار ارزان است
داوود موسایی، مدیر انتشارات فرهنگ معاصر از دیگر سخنرانان این نشست بود. وی اظهار کرد: امروزه شرایط عرضه و نقاضای کتاب تغییر کرده است. در گذشته شاید کل کتابی که از نظر عنوان در کشور چاپ می‌شد از دو هزار عنوان تجاوز نمی‌کرد، اما امروز این‌گونه نیست. متاسفانه آمارسازی در کشور ما رواج پیدا کرده است. در صورتی‌که قاعده این است که وقتی کتابی در سال دیگر تجدید چاپ می‌شود، نباید در آمار کتاب‌های چاپ شده همان سال گنجانده شود.

وی افزود: سازمان یونسکو، نشر را یکی از سخت‌ترین کارهای جهان ثبت کرده است و می‌گوید، 110 عامل در فرایند تولید کتاب دخیل‌اند؛ در چنین شرایطی کمتر کسی وارد این عرصه می‌شود در اینجاست که پای دولت به این عرصه باز می‌شود.

ضرورت حمایت‌های زیرساختی دولت
موسایی اظهار کرد: مهمترین مساله در اینجا، فروش کتاب است؛ در این مرحله نقش دولت مشخص می‌شود که از چه نوع ناشری می‌خواهد حمایت کند و می‌خواهد چه خط فکری را دنبال کند؛ تا پایان دولت احمدی‌نژاد این رویه بسیار جاری و ساری بود، از خیلی از ناشران کتاب خریداری نمی‌کردند در نتیجه این ناشران کوچک و کوچک‌تر می‌شدند، در مقابل به برخی ناشران سفارش داده می‌شد که چنین و چنان کتاب‌هایی را منتشر کنید؛ من اسم این کار را «دام نشر» می‌گذارم. ناشر باید سعی کند استقلال داشته باشد و روی پای خودش بایستد.

این ناشر کتاب‌های مرجع افزود: من جزو آن دسته از ناشرانی هستم که این حرفه را صِرفا اقتصادی می‌دانند، اگر کتاب تمام فرایند لازم را طی نکند، یک کالای بدون مصرفی است که در انبار می‌ماند. در نتیجه به صورت مداوم از ارزش آن کاسته می‌شود. در چنین شرایطی برای این‌که ناشر ورشکست نشود، قیمت کتاب را مناسب می‌کنند؛ بیش از 90 درصد ناشران کشورما این رویه را در پیش می‌گیرند.

مدیر انتشارات فرهنگ معاصر ضمن تاکید بر این نکته که  کتاب در مملکت ما یک کالای بسیار ارزان است، گفت: مساله اینجاست که ما اصلا عادت به خرید کتاب نداریم. در اینجا حمایت‌های زیرساختی دولت نقش بسیار مهمی دارد، اما این‌که چرا حمایت نمی‌کنند، دلایل بسیار زیادی دارد، اصولا اولویت دولت ما دانش، فرهنگ و کتاب‌های مرجع نیست.