خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نشر حوزه دفاع مقدس مدت‌هاست که با آسیب دولتی و شبه دولتی بودن مواجه است. از سویی ناشرانی مستقیما به نام دولت در این عرصه فعالیت می‌کنند و از سوی دیگر ناشرانی فعال‌ هستند که هر چند مستقیما از بودجه دولت کمکی دریافت نمی‌کنند اما همواره مورد حمایت نهاد‌ها و مراکز دولتی بوده‌اند. می‌ماند در این بین، سهم ناشر خصوصی از نشر فرهنگ دفاع مقدس که همیشه فعالیت‌هایش زیر سایه دولتی بودن فرهنگ دفاع مقدس، مجالی برای رخ‌نمایی نداشته است.

شهبازی، مدیر اسناد و انتشارات بنیاد شهید و امور ایثارگران می‌گوید: قبول ندارم که ناشران دولتی، مانعی برای ناشران خصوصی حوزه دفاع‌مقدس‌‌اند. اتفاقا ناشران دولتی گرفتار بروکراسی خودشان هستند و چون اقتصاد بازار را بلد نیستند مسائل خودشان را برای ورود به چرخه اقتصادی نشر دارند. آن‌ها به این دلیل که ناشرانی حرفه‌ای نیستند، نمی‌توانند در زمینه‌های فنی، توزیع، مصرف و تولید کتاب کار چندانی انجام دهند. از طرفی چون ثبات مدیریتی ندارند، نمی‌توانند بسیاری از اهداف انتشارات خود را پیش ببرند.

کریمی‌پور، مدیر انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر صریر نیز تقسیم‌بندی نشر دفاع مقدس به دو بخش دولتی و غیردولتی را قبول ندارد و معتقد است: نشر به «ما هو نشر» استانداردها و تعاریف خاصی دارد. کسی که می‌خواهد در این حوزه ورود پیدا کند، باید بکوشد در این قالب وارد عمل شود. در غیر این صورت، نه تنها که فهم درستی از مقوله‌ نشر نداشته، بلکه کمک شایان توجهی در این عرصه نکرده است. بر این اساس است که می‌بینیم شاهد تعریف‌های متفاوت از «نشر»، «انتشار» و «کتاب» در حوزه‌های دولتی و خصوصی هستیم.

سردار ناظری، مدیر انتشارات فاتحان که زیر نظر سازمان بسیج مستضعفین فعالیت می‌کند، این نکته را دغدغه‌ای می‌داند که بیشتر از سوی ناشران خصوصی دفاع مقدس مطرح می‌شود و می‌گوید: پیش از هر چیزی باید بدانیم که نوعی هدف‌گذاری‌ وجود دارد که ما باید از طریق رسانه مکتوب یا کتاب در پی فرهنگ دفاع مقدس و ارزش‌هایی که در نتیجه آن به وجود آمده باشیم. ناشر حوزه دفاع مقدس با اراده خود محدودیت‌هایی را می‌پذیرد و باید به آن پایبند بماند. یعنی شما عملا با نشر کتاب در حوزه دفاع مقدس می‌پذیرید که ضمن انجام کار اقتصادی در حال انجام کار فرهنگی هستید چون از فرهنگی می‌خواهید بگویید که موضوع اصلی آن «ایثار»، «شهادت» و «از خود گذشتگی» است. اگر ناشری خودش این موازین را قبول نداشته باشد، چگونه می‌تواند به کار نشر در حوزه دفاع مقدس بپردازد؟

علایی، مدیر انتشارات روایت فتح، این انتشارات را نیمه خصوصی می داند که به طور مستقیم از بودجه دولتی بهره‌مند نیست. وی معتقد است: نشر دولتی ویژگی‌های مثبت و منفی دارند. فرایند جهانی به سمت اقتصاد بازار پیش می‌رود. یعنی تمام اقدامات را به بخش خصوصی واگذاری می‌کنند. اصل 44 قانون اساسی نیز ناظر به این نکته است که دولت در حیطه‌های مختلف مسئولیت خود را به بخش خصوصی واگذار کند.

بازار نشر دفاع مقدس به نفع ناشران دولتی
بازار نشر گواهی می‌دهد که فضای نشر حوزه دفاع مقدس همواره به نفع نشر دولتی ورق می‌خورد. مدیران دولتی نشر دفاع مقدس در این باره نظرات متفاوتی دارند. برخی آن را کاملا انکار می‌کنند و برخی معتقدند که دولتی‌ها باید اندکی فضا را برای خصوصی‌ها باز بگذارند.

شهبازی در این باره می‌گوید: اکنون ناشران دولتی و ناشران خصوصی در فضای رقابتی نیستند. لازم است از فربهی و تنبلی ناشران دولتی کاسته شود. اتفاقا ناشران خصوصی از فضایی که در اختیار دارند می‌توانند به عنوان فرصت و به سود خود استفاده ببرند زیرا چابک‌تر و سبک‌ترند. ناشران خصوصی به این دلیل که برای انتشار کتاب‌های خود پول پرداخت می‌کنند با وسواس بیشتری به انتشار کتاب می‌پردازند در حالی که ناشران دولتی شاید مراعات چندانی در این زمینه نکند.

کریمی‌پور یکی از آسیب‌های جدی در حوزه نشر را در عرصه‌های خدمات نشر و ناشر حقیقی، وابستگی اقتصادی به سازمان‌ها می‌داند. وی می‌گوید: تا زمانی که این وابستگی وجود دارد، عملکرد کامل نشر شکل نمی‌‌گیرد. چون واحد انتشارات احساس نمی‌کند که باید به تمام ابعاد کار خود توجه کند. نیازسنجی در راستای اقتصاد نشر معنا می‌یابد. در این نوع نشر، بودجه بی‌مفهوم است. بودجه‌ دولتی باید در تمام ناشران دولتی از جمله ناشران دولتی دفاع مقدس حذف شود. نشر دولتی کاملا باید خصوصی شود.

وی در عین حال به مشکلات دولتی بودن نشر حوزه دفاع مقدس اشاره و اضافه می‌کند: یکی از مشکلات سیستم دولتی، نبود ثبات مدیریتی است. وقتی نشر در قالب نیمه‌خصوصی یا خصوصی به فعالیت می‌پردازد به دلیل ثبات مدیریتی می‌تواند برنامه‌ریزی طولانی مدت و در واقع ریل‌گذاری برای آینده‌ نشر خود داشته باشند.

سردار ناظری از نبود تعامل لازم میان ناشران دولتی و خصوصی گلایه‌‌مند است. وی می‌گوید: چون هیچگاه بین ناشران دولتی و خصوصی تعامل دوستانه وجود ندارد، ناخواسته رقابت‌هایی بین ما به وجود آمده است که نه تنها هیچ سودی ندارد بلکه اثر تخریبی دارد. من به عنوان ناشر وقتی خود را در جایگاه نشر دولتی می‌بینم، تمام فعالیت‌های یکساله خود را در نظر می‌گیرم.

وی به اقداماتی که برای راه‌اندازی هزار نمایشگاه کتاب دفاع مقدس و نمایشگاه ملی کتاب دفاع مقدس انجام داده است اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: کار‌های زیادی انجام داده‌ام که منفعت آن‌ نصیب نشر دولتی و خصوصی می‌شود. ناشران خصوصی و دولتی مانع کار یکدیگر نیستند. عدم هماهنگی است که باعث می‌شود حمایت سیستم‌های بالادستی به درستی صورت نگیرد. ما در وضعیت خوبی نیستیم!

علایی مدیر انتشارات «روایت فتح» هدیه آثار دفاع مقدس در محافل را یکی از آسیب‌هایی می‌داند که بازار نشر فرهنگ دفاع مقدس با آن روبه‌روست. وی می‌گوید: بیشتر در نشر دولتی این مساله اتفاق می‌افتد و با وجود هزینه‌هایی که برای تولید یک اثر صورت می‌گیرد، کتاب به رایگان در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد. متاسفانه به این ترتیب، مخاطبان نیز قدر آن کتاب را نمی‌دانند. این به سیستم توزیع کتاب ضربه می‌زند. اکنون یکی از گلایه‌های بخش خصوصی نشر دفاع مقدس همین است که ناشران دولتی رایگان آثارشان را عرضه می‌کند و با شمارگان بالای آثار، بازار اشباع شده و مخاطبان دیگر به کتاب‌های بخش خصوصی جلب نمی‌شوند و این یک واقعیت است. قاعدتا اگر بخش خصوصی تقویت شود، دیگر چنین رخداد‌هایی را شاهد نیستیم.

زمینه‌ای برای تعامل میان نشر دولتی و خصوصی
تعامل میان نشر دولتی و خصوص ضمن این‌که می‌تواند زمینه‌ای برای رشد ادبیات جنگ و فرهنگ دفاع مقدس باشد. نویسندگان می‌توانند مطمئن باشند که رقابت تنگاتنگ ناشران آثار آن‌ها را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و آثارشان مخاطب واقعی خود را خواهد یافت. آیا زمینه این تعامل فراهم است؟
 
شهبازی در این باره می‌گوید: مردم ظاهرا اقبال بیشتری به ناشران خصوصی حوزه دفاع مقدس نشان می‌دهند و برخی کتاب‌های حوزه دفاع مقدس که از سوی این ناشران منتشر شده، چاپ‌های مجدد زیادی را تجربه کرده است. به اعتقاد من، دست ناشران دولتی به ویژه در بحث ابتکارات تبلیغاتی بسته است. ما شاید «نباید‌هایی» داریم که در بخش خصوصی نیست. مثلا روش‌های تبلیغاتی که ناشران خصوصی می‌توانند استفاده کنند، به دلیل بروکراسی‌های اداری ما امکان‌پذیر نیست.

وی معتقد است: حس رقابت میان ناشران دولتی و خصوصی از آن‌جا ناشی می‌شود که ناشران خصوصی گمان می‌کنند سهم دولت در کتابخوانی و نشر به میزان حضور آن در بخش اقتصادی است. به اعتقاد من حوزه نشر کتاب و کتابخوانی، بکر است و در واقع مردم چندان کتاب نمی‌خوانند که بخواهیم نگران دولتی شدن فضای نشر باشیم.

شهبازی تاکید می‌کند: اگر در بحث تولید و انتشار کتاب رقابتی بیندیشیم، نمی‌توانیم فقط به نوشتن و انتشار کتاب فکر کنیم. به نتیجه رساندن کتاب در بازار نشر مهم است. در غیر این صورت، اعتبار ناشر دولتی نیز زیر سوال می‌رود. نمی‌توان چرخه نشر را معیوب در نظر گرفت اگر نوشتن و چاپ کردن کتاب‌ها مهم است، باید توزیع کتاب هم خوب باشد.
 
کریمی‌پور، بدنامی نشر دولتی را شامل همه ناشران نمی‌داند. وی از ناشرانی نام می‌برد که توانسته‌اند با برند دولتی آثارشان را پر مخاطب کنند اما یادآور می‌شود: بدیهی است که ناشر دولتی برای فعال بودن در عرصه‌ نشر باید فرایند کامل را در نظر بگیرد تا بدنام نشود اگرچنین پروسه‌ای طی شود، با فرایند کامل نشر و کتاب روبه‌رو هستیم. متاسفانه در نشر دولتی حوزه‌ دفاع مقدس کتاب «هدیه» می‌شود! چون اصلا برگشت سرمایه مهم نیست اما در نشر خصوصی هدیه‌ کتاب اصلا معنایی ندارد.

وی خانواده دولت و غیر دولت را بخشی از مصرف‌کننده‌های کالا‌های فرهنگی می‌داند و می‌افزاید: بخشی از جامعه‌ انسانی در پیکره‌ دولت مشغول است. هر سازمانی دارای کتابخانه‌های داخلی است یا با انجام فعالیت‌های فرهنگی که برای ارتقای سطح دانش و بینش کارکنانش دارد از کالای فرهنگی استفاده می‌کند. دولت موظف است منابع کتابخانه‌های عمومی را تأمین کند.

سردار ناظری معتقد است که ناشران دولتی و خصوصی در فضای تعاملی با هم نیستند. ناشران دولتی از امکانات تبلیغی خوبی برخوردارند اما با ایجاد فضای تعاملی می‌توان این فرصت تبلیغی را برای ناشران خصوصی هم در نظر گرفت. متاسفانه تشکل قوی وجود ندارد، تعامل نداریم، حرف‌ها را در سینه‌ها نگه داشته‌ایم و رو در رو بیان نمی‌کنیم. اگر زمینه‌های تعامل به وجود بیاید که فضای خوبی برای همکاری است، چنین مسائلی هم قابل حل خواهند بود. چون فضای پشتیبانی و حمایت پدید می‌آید.

علایی در این باره می‌گوید: تعامل میان ناشران خصوصی و دولتی به آسانی رخ نمی‌دهد. واقعیتی که در حوزه دفاع مقدس با آن روبه‌روییم این است که نویسندگان به سوی ناشری می‌روند که حق‌التالیف بیشتری می‌پردازد. اگر ایراد اساسی در نشر دولتی وجود داشته باشد، متوجه مدیریت است. در بخش دولتی متاسفانه برخی هزینه‌ها پنهان می‌ماند و در سرشکن مسائل مالی دیده نمی‌شود. از مکان و خودرو‌هایی که در اختیار ناشران هست تا دیگر مسائل جزیی‌تر که به چشم ناشران دولتی نمی‌آید. در بخش خصوصی کتاب با هزینه واقعی به چاپ می‌رسد. چنین ویژگی‌هایی باعث شده است که دست‌اندرکاران تمایل بیشتری برای سپردن کار نشر به بخش خصوصی بیابند نویسنده و مترجم و حتی افرادی که در حوزه خدمات نشر فعالیت دارند، علاقه‌مندند با نشر خصوصی کار کنند.