به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «مبانی جامعه شناسی» از آثار مطرح جامعه‌شناسی دنیا که توسط سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) منتشر شده است، امروز دوشنبه پنجم مهر با حضور مترجمان اثر، مدیران «سمت»، استادان جامعه‌شناسی و اعضای انجمن علمی جامعه‌شناسی ایران در سازمان مطالعه و تدوین (سمت) رونمایی شد.

حسین هاجری، معاون پژوهشی سازمان انتشارات سمت در ابتدای این مراسم گزارشی از فعالیت‌های انجام شده درباره تدوین کتب درسی دانشگاهی ارایه کرد و گفت: باید زمینه‌هایی فراهم شود تا هم‌افزایی در این حوزه به وجود بیاید. خوشبختانه طی سه دهه از فعالیت‌های این سازمان تعداد عظیمی از استادان دانشگاهی با ما در تالیف کتب درسی همراهی دارند و بیش از 140 موسسه پژوهشی و دانشگاهی در این حوزه با ما مشارکت دارند با این وجود باز هم نتوانستیم به طور کامل پاسخگوی نیازهای دانشجویان باشیم.
 
وی با اشاره به انتشار کتاب‌های دانشگاهی ایران در کشورهای دیگر به صورت افست گفت: کتاب مبانی جامعه‌شناسی که امروز رونمایی می‌شود روند تولیدش از سه سال پیش یعنی از دوره ریاست دکتر تقی آزاد ارمکی در گروه جامعه‌شناسی سمت آغاز شد و بیشترین کتاب‌های منتشر شده سمت نتیجه زحمات ایشان است. به هر حال ترجمه این کتاب با توضیحات و ملحقات ارزشمند دکتر حاضری ارایه شد و برای نخستین‌بار است که کتابی ترجمه‌ای با ملحقات عمومی منتشر می‌شود.

باید با تفهم‌ کامل کتاب‌ها را بومی کرد
غلامعباس توسلی، چهره ماندگار جامعه‌شناسی در ادامه این نشست با اشاره به اینکه 40 سال است درگیر مساله مقدمه و مبانی است، اظهار کرد: امروز این سوال مطرح است که چگونه می‌توانیم از مقدمه خارج شویم و به جلو حرکت کنیم اگرچه الفبا را بلد نباشیم نمی‌توانیم در مسیر درستی حرکت کنیم. کتاب‌های مختلفی از سال 1320 تاکنون درباره جامعه‌شناسی نوشته شده که برخی از آنها از مقدمه و مبانی بالاتر رفته و برخی هم پایین‌تر آمده است. در این میان برخی استادان هم هستند که معتقدند کتاب خود را باید تدریس کنند و به همین دلیل با یکسال تجربه خود کتاب مبانی جامعه‌شناسی می‌نویسند!
 
وی تاکید کرد: باید بدانیم هرکتابی که نوشته می‌شود قابل تدریس نیست و باید در بین منابع موجود رفت و آمد کرد و کتابی متناسب برای مخاطبان نوشت. من پیش از این کتاب «مبانی جامعه‌شناسی» را ترجمه کردم، این کتاب هم چندین بار ویراست شده و تمام فصول آن شامل سوال و پرسش و پاسخ است اکنون که 27 چاپ از این کتاب می‌گذرد بیش از 500 هزار نسخه از این اثر به دست مخاطبان رسیده و می‌تواند همواره مورد استفاده قرار گیرد.
 
توسلی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر تخصص در ترجمه کتاب گفت: باید مدنظر داشت که در بومی‌کردن مثال‌های کتاب‌های اینچنینی به گونه‌ای عمل نشود که محصول نهایی وصله و پینه شده به نظر بیاید. باید از روی تفهم‌ کامل این کتاب‌ها را بومی کرد و از سوی دیگر برای استادان دانشگاهی آزادی قائل شد تا تنها در قالب یک کتاب محدود نشوند.
 
به گفته این استاد پیشکسوت جامعه‌شناسی باید تلاش کرد که همه کتاب‌های مبانی جامعه‌شناسی را استفاده کرد چون هر یک از آنها ویژگی‌های خاص خود را دارند و تنها تلاش ما باید این باشد که به جلو حرکت کنیم و کتاب‌هایی درباره مسایل اساسی جامعه‌شناسی بنویسیم تا موجب ایجاد فضای رقابتی و پیشرفته در جامعه بشود.
 
نسلی که دغدغه بومی‌سازی علوم داشتند
تقی آزاد ارمکی نیز در ادامه با تاکید بر اینکه باید به سوالات ناتمام در این حوزه پاسخ داد گفت: در عین حال باید در نظر داشت که نسلی پس از انقلاب زندگی خود را پای دغدغه بومی‌سازی علوم گذاشته و دکتر حاضری در این میان شیخ نسل ماست. افرادی مانند وی و دکتر توسلی کوشیده‌اند به دغدغه‌های خود پاسخ دهند. البته پاسخ‌های متعددی در این راه وجود دارد. یکی مانند من و دکتر قانعی‌راد معتقد به علوم انسانی مستقل هستیم. عده‌ای مانند دکتر جشمیدی‌ها و دوستانشان به دنبال تاسیس جامعه‌شناسی اسلامی هستند و افرادی مانند دکتر حاضری نیز از زاویه بومی‌سازی به این مساله نگاه می‌کنند.
 
استاد تمام جامعه‌شناسی دانشگاه تهران ادامه داد: یادمان نرود که دکتر حاضری از رانده‌شدگان دانشگاه بود و دکتر احمد احمدی موجب برگرداندن ایشان به آکادمی شد و در واقع دکتر احمدی همواره حامی کسانی است که در دانشگاه حادثه می‌بینند و از این زاویه اقدامات ایشان بسیار قابل تقدیر است.
 
وی افزود: افرادی مانند دکتر حاضری خودشان را قربانی می‌کنند و به قربانگاه می‌فرستند. ما در نقدها و مسایلی که مطرح می‌کنیم باید این را در نظر داشته باشیم. به هر حال عده‌ای دارند تلاش می‌کنند باید اجازه داد تا زمان بگذرد و خطا و آزمون‌های کار دربیاید.
 
آزاد ارمکی در پایان اظهار امیدواری کرد که این نسل در ادامه بتواند به سوالات مبهم در این حوزه پاسخ دهد.

ایده جامعه‌شناسی ایرانی را نهادینه کنیم
محمدامین قانعی‌راد به عنوان دیگر سخنران این مراسم به مفهوم ابداع بومی‌سازی کتاب اشاره کرد و افزود: من شخصاً به علوم اجتماعی مستقل باور دارم و معتقدم این موضوع باید در بالاترین سطح از مفهوم‌سازی و نظریه‌پردازی صورت بگیرد.
 
وی ضمن انتقاد از برخی مثال‌های بومی کتاب «مبانی جامعه‌شناسی» یادآور شد: اگرچه من باور دارم که می‌توانیم علوم انسانی مستقل و جامعه‌شناسی ایرانی مانند جامعه‌شناسی فرانسوی، آمریکایی یا ایتالیایی داشته باشیم اما در این راه برخی از انتقادها نیز مطرح می‌شود. 

به گفته وی، دکتر حاضری از سال 1364 تاکنون دغدغه بومی‌سازی علوم انسانی را داشته و این کتاب هم می‌تواند نمادی برای این دغدغه باشد با این وجود همواره باید تلاش کنیم تا از هراس فرهنگی عبور کرده و به دنبال نهادینه کردن ایده جامعه‌شناسی ایرانی باشیم. ایده جامعه‌شناسی نیز آن چیزی است که در بالاترین سطح درباره آن نظریه‌پردازی و مفهوم‌سازی می‌شود و مبتنی بر تنوع فرهنگی و تنوع نظرات است.
 
این استاد جامعه‌شناسی با تاکید بر اینکه نباید کشورهای دیگر را تهدیدی برای خودمان محسوب کنیم، گفت: در کتاب حاضر گاهی بومی کردن مثال‌ها به گونه‌ای بوده که انگار باید با آموزه‌های فرهنگی و ارزشی نسخه اصلی کتاب مبارزه شود به عبارت دیگر در برخی مثال‌های کتاب همین هراس فرهنگی از جامعه غرب وجود دارد و یا اینکه زبان مثال‌ها به گونه‌ای است که این هراس را بازتولید می‌کنند به طور مثال شعائر دینی تنها ویژه جامعه شرقی نیست و جوامع غربی هم به نوعی دیندار هستند.
 
سراج‌زاده، عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نیز دیگر سخنران این مراسم بود. وی با تاکید بر اینکه به امکان جامعه‌شناسی اسلامی معتقد است، یادآور شد: اما امکان وقوع چنین موضوعی مستلزم تلاش همه عالمان و اندیشمندان علوم اجتماعی ایران است.
 
موانع موجود در تدوین کتاب‌های درسی
سعید معیدفر نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه مخاطب کتاب‌های مبانی جامعه‌شناسی تنها دانشجویان این رشته نیستند، گفت: امروز جهان تا حد زیادی می‌کوشد که با نگاه فن‌سالارانه به جهان نگاه کند و تدوین کتاب مبانی جامعه‌شناسی باید به گونه‌ای باشد که حرف‌های جدی برای اصحاب غیر از علوم اجتماعی داشته باشد چرا که این کتاب‌ها پیشانی جامعه‌شناسی و علم اجتماعی به شمار می‌آید.
 
این استاد دانشگاه برخی موانع موجود در تدوین کتاب‌های درسی را برشمرد و یادآور شد: از آنجایی که مبانی جامعه‌شناسی اصیل در کشور ما هنوز وجود ندارد و فضای گفت‌وگو در حوزه علوم انسانی شکل نگرفته هنوز فرصت تدوین کار گروهی در ایران به رسمیت شناخته نشده و همه به دنبال کار فردی هستند. اگر بخواهیم کتاب جامعه‌شناسی اصیل نوشته شود باید این موانع را برطرف کنیم.
 
می‌توان موضوع و مساله را از بوم گرفت!
شجاعی زند نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه کتاب مبانی جامعه‌شناسی یک مبادله ناهمسو است، گفت: این کار در عین اینکه ترجمه است اما سعی شده برخی مثال‌ها و مباحث بومی شود. این تلاش مبتنی بر دو پیش فرض است؛ یکی عمومیت و جهانی بودن علم و دیگری لزوم و امکان بومی‌سازی دانش. اکنون این سوال مطرح است که باید برای حل پارادوکس بین جهانی بودن علم و بومی کردن آن گروه‌هایی تشکیل شود تا به این سوال اساسی پاسخ داده شود.
 
وی با بیان اینکه علم ایدئولوژی نیست و نباید هم ایدئولوژیک شود یادآور شد: البته این به معنای بی‌نیازی از ایدئولوژی نیست چون عمل انسانی به ایدئولوژی نیاز دارد اما باید در نظر داشت که بومی‌سازی حجیت‌ها اعتباری ندارد اما می‌توان موضوع و مساله را از بوم گرفت چرا که ما نباید به دنبال پاسخ دادن به مسایل دیگر کشورها باشیم و در مرحله بعد هم باید پاسخ‌هایمان بومی باشد.
 
عضو گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس تاکید کرد: جامعه‌شناسی در ذات خودش بومی است در حالی که برخی از علوم مانند ریاضی جهانشمول هستند و باید این موضوع را همواره مد نظر قرار داشت.
 
ماحصل 35 سال تدریس مولفان کتاب شد
مهرداد هوشمند، مترجم مبانی جامعه‌شناسی نیز در ادامه این مراسم به فصول و ویژگی‌های این اثر اشاره کرد و گفت: کتاب حاضر در 13 فصل تدوین شد و ما نخستین باری که این کتاب را دیدیم 9 بار در آمریکا به چاپ رسیده بود که نشان‌دهنده استقبال خوب مخاطبان از این کتاب بود. از سوی دیگر نویسندگان کتاب از جامعه‌شناسان برجسته آمریکا بودند که ماحصل 35 سال تدریس خود در درس مبانی جامعه‌شناسی را منتشر کردند.
 
به گفته این مترجم در تمامی فصول کتاب سه دیدگاه کارکردگرایی، تضاد و تعامل‌گرایی مطرح شده و با توجه به استفاده از بیش از 150 منبع کتاب حاضر غنای خوبی دارد. همچنین در پایان هر فصل خلاصه‌ای از مباحث بیان شده در حالی که در کتاب‌های ایرانی چنین چیزی وجود ندارد.
 
جسارت حاضری برای این حرکت ستودنی است
انتظاری، مدیر گروه علوم اجتماعی سازمان سمت در بخش دیگری از مراسم با اشاره به انتخاب هوشمند مترجمان کتاب در گزینش این اثر گفت: دکتر حاضری با دلسوزی تمام برای بومی‌کردن این کتاب تلاش کرده و جرأت و جسارت ایشان برای این حرکت ستودنی است اگر چه در این راه مشکلاتی هم وجود خواهد داشت که با بررسی قابل رفع خواهد بود. 

یعقوب موسوی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه الزهرا نیز در بخش دیگری از این نشست بر بازخوانی کتاب‌های مبانی جامعه‌شناسی تاکید کرد و گفت: رویکرد کنونی سازمان سمت قابل قدردانی است و باید هرچند سال یکبار کتب مبانی جامعه‌شناسی مورد بازبینی مجدد قرار گیرد.
 
باید تلاش کنیم فهم جامعه خودمان را ارایه کنیم 
محمدعلی حاضری نیز در بخش پایانی این نشست با تاکید بر اینکه باید واقع‌گرایانه به راه‌های میانبر نگاه کرد گفت: نگاه ما نباید تنها بر شناسایی کمبودها باشد بلکه باید سرمایه‌ها را به میدان بیاوریم و از آن استفاده کنیم من 20 سال است که مبانی جامعه‌شناسی را تدریس می‌کنم و قدر و قیمت همه کتاب‌های این حوزه را می‌دانم و از آنها بهره بردم و تلاش کردم در این کتاب تجربه 40 سال ارتباط با جامعه‌شناسی را منعکس کنم.
 
وی ادامه داد: اگرچه کتاب مبانی جامعه‌شناسی فهم داخل جامعه آمریکا را منعکس می‌کند اما ما هم باید تلاش کنیم فهم جامعه خودمان را ارایه کنیم در تدوین این کتاب و ارایه اطلاعات بومی متوجه شدم که چقدر نگارش چنین اثری کار سختی است با این وجود معتقدم دیکته نانوشته غلطی ندارد به همین دلیل از همه استادان حوزه جامعه‌شناسی درخواست می‌کنم که این کتاب را مطالعه کنم و با بازخورد نظراتشان زمینه اصلاح این کتاب را فراهم آورند.