حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی مهدوی‌راد، نویسنده و قرآن‌پژوه، دبیر علمی کتاب سال جمهوری اسلامی و سردبیر فصلنامه نقد کتاب «قرآن و حدیث» با حضور در غرفه ایبنا در سی‌اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: نمایشگاه کتاب برای همه کشورها و همه ملت‌ها مهم است. بعضی کشورها گاهی در سخت‌ترین وضعیت اقتصادی هم نمایشگاه را برگزار می‌کنند، چراکه نمایشگاه کتاب برایشان نشانی از ارج گذاشتن به فکر و اندیشه و تمدن و برآیند همه اینهاست.
 
وی ادامه داد: فکر می‌کنم نمایشگاه کتاب بزرگترین حادثه فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و نمادی از عقلانیت‌ورزی و تلاش فرهنگی یک جامعه است. امسال سی‌اُمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را برگزار می‌کنیم و در تمام دوره‌های این نمایشگاه حضور داشتم و حدود هشت سالی است که با همدلی و همراهی بعضی دوستان، بخش نظارت عربی را پیش می‌بریم. متاسفانه در نمایشگاه‌های بین‌المللی غیرعربی به دلایلی حضور نداشته‌ام، ولی در 10 نمایشگاه‌ کشورهای عربی مانند مصر، لبنان، عربستان سعودی، سوریه، مغرب، قطر و عمان حضور داشتم. در مقایسه با دیگر کشورها، از لحاظ کمیت و کیفیت مصر واقعا پیشتاز است. نمایشگاه سوریه هم وقتی در امنیت و آرامش بود، کیفیت خوبی داشت و کشورهای زیادی در آن حضور پیدا می‌کردند. نمایشگاه‌های دیگر کشورها به لحاظ کمیت در سطح پایین‌تری قرار دارند.
 
مهدوی‌راد تصریح کرد: نکته مهمی را که باید بدون هیچ ایرانی‌گرایی به آن اشاره کنم این است که به اذعان فضلا و ناشران عرب، نمایشگاه کتاب ایران، نمایشگاه‌ترین نمایشگاه‌هاست؛ یعنی به معنای واقعی کلمه، مراجعه‌کننده برای کتاب مراجعه می‌کند. کتاب را برداشته، بررسی و مطالعه می‌کند و مشخص است که کتاب را با توجه و نیاز می‌خرد. در سنجش با دوره‌های مختلف نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نیز، این نمایشگاه به مرور تحول و رشد داشته و کاستی‌ها رفع شده است.
 
دبیر علمی کتاب سال جمهوری اسلامی، افزود: آمدن نمایشگاه به شهر آفتاب به اعتقاد من حرکت بسیار خوبی است. شخصی به شوخی می‌گفت که خوب نیست ما نمایشگاه را به مصلی و نماز را به دانشگاه برده‌ایم. به واقع در مصلی مشکلات بیشتر بود و به‌ویژه این مشکلات در بخش‌های عربی و لاتین به مراتب بیشتر بودند. البته در شهر آفتاب هم هنگامی که باران شدیدی بارید، کاستی‌هایی مشاهده شد که مسئولان مربوطه به موقع حضور پیدا کرده و خسارت‌ها را برآورد و خیلی زود به ناشران پرداخت شد و ناشران خارجی از این جهت بسیار راضی و خوشحال بودند. هنوز به لحاظ امکانات مشکلاتی داریم، هرچند نسبت به سال گذشته وضعیت بهتر شده است. بخش‌های عربی و لاتین نمایشگاه حتما باید از این وضعیت نجات پیدا کنند و نباید در چادر باشند. باید جای بهتری برای آنها درنظر گرفته شود. باید امکاناتی که برای بخش ناشران داخلی درنظر گرفته می‌شود، برای این بخش‌ها نیز مدنظر قرار گیرد.
 
این قرآن‌پژوه درباره استقبال ناشران خارجی به ویژه از بخش عربی نمایشگاه کتاب، گفت: در این زمینه فکر می‌کنم هنوز هم با جایگاه واقعی خود فاصله داریم. در بسیاری نمایشگاه‌های دیگر نیز وضع به همین منوال است و برخی ناشران به وکالت از دیگر ناشران شرکت می‌کنند. در نمایشگاه عمان، یک غرفه نمایندگی 12 ناشر مصری را برعهده داشت. سال‌های گذشته ما نیز اینگونه موارد را داشتیم. فکر می‌کنم یکی از کاستی‌های نمایشگاه ما، حضور تکراری چند کشور مانند سوریه، ترکیه، عراق و مصر است و حضور دیگر کشورها را کمتر داریم. یکی از نقاط مثبت این دوره از نمایشگاه، شرکت نمایندگانی از عمان و اردن به‌طور مستقیم و غیرمستقیم (به نمایندگی) است؛ با اینکه می‌دانم چه اندازه ایران‌هراسی در این کشورها وجود دارد، ولی بعد از حضور در ایران این ناشران اذعان کردند که چقدر ایرانی‌ها بافرهنگ و مهربان هستند.
 
وی ادامه داد: موسسات انتشاراتی همچون «دارالنور» از کشور اردن، از جمله ناشرانی است که ایرانی‌ها خیلی خوب می‌توانند با آنها تعامل برقرار کنند. از ترکیه سال‌های گذشته بیشتر ناشرانی حضور پیدا می‌کردند که جهت‌گیری خاصی داشتند، اما جالب است که امسال از ترکیه «مکتبة اللباب» با عنوان عربی و کتاب‌های عربی حضور دارد. از کشور مغرب نیز کتاب‌های خوبی در نمایشگاه عرضه شده است. موسسه‌ای با عنوان «مومنون بلا حدود» در نمایشگاه شرکت کرده و نام این موسسه واقعا با ماهیت‌شان سازگاری دارد و اسیر مذهب و مذهب‌بازی‌ نیستند و آثار متنوع و خوبی هم چاپ می‌کنند. این موسسه مجله‌ای با عنوان «یتفکرون» دارد که در آن مقالات فاضلان ایرانی به زبان عربی ترجمه و چاپ شده است. در مجموعه‌ای دیگر نیز که متعلق به روشنفکران جدید آنها بوده، درباره متفکران ایرانی مقاله نوشته‌اند. کتاب‌های این موسسات در نمایشگاه عرضه می‌شود و مطمئنا اگر همان فکری که آنها درباره آن مقاله می‌نویسند، تعریف و در قالب کتاب منتشر و در آن کشورها عرضه شود، بسیار قابل استفاده است.
 
مهدوی‌راد اظهار کرد: به لحاظ کیفی احساس می‌کنم نمایشگاه در این دوره بیش از 20 درصد تحول محتوایی داشته، ولی فکر می‌کنم هنوز هم نمایشگاه ما بیشتر حالت کتابفروشی دارد. نمایشگاه باید جایگاه تبادل فرهنگ و تعامل با اهل فرهنگ باشد. یکی از ناشران بسیار خوب مصری در این دوره از نمایشگاه، اظهار کرد که در قاهره، تعداد قابل توجهی آثار فارسی در کتابفروشی‌ها وجود دارد و تقاضا داشت برخی از ناشران خوب ایرانی را که متونی در زمینه‌هایی مانند ادبیات و تاریخ به چاپ می‌رسانند و یا آثار خوب دانشگاهی دارند به آنها معرفی کنیم؛ در نمایشگاه باید این اتفاق روی دهد.
 
سردبیر فصلنامه نقد کتاب «قرآن و حدیث» افزود: ما واقعا در ایران، فکر قابل عرضه داریم. برخلاف بسیاری افراد به مرحوم دکتر نصر حامد ابوزید رحمت می‌فرستم، گرچه وی هم شاید مانند دیگر انسان‌ها ایراداتی داشت. دکتر ابوزید در سال پایانی عمر خود در مصاحبه‌ای گفته بود که من بدون تکبر و غرور عربی می‌گویم که برادران ایرانی ما اندیشه‌هایی دارند که به مراتب به‌روزتر، غنی‌تر و روشن‌تر از متفکران عربی است و من صریحا می‌گویم اگر عمرم اقتضا می‌کرد، فارسی را می‌آموختم فقط برای اینکه آثار برادران ایرانی را مطالعه کنم، چراکه این آثار به عربی ترجمه نمی‌شوند. ما در بخش‌هایی مانند تراث، روشنفکری، مطالعات قرآنی و بحث‌های کلامی جدید، حرف‌های بسیاری برای گفتن داریم.
 
وی همچنین گفت: نمایشگاه ما در حال تحول بوده و حرکت رو به جلو دارد، ولی بدترین حالت نمایشگاه این است که 23 اردیبهشت که روز پایانی برگزاری نمایشگاه است، چند روز بعد دفتر آن بسته می‌شود. حداقل باید دفتر مستمر و دائمی وجود داشته باشد و 6 ماه قبل از آغاز نمایشگاه نیز کارشان را شروع کنند. داود موسایی، مدیر فعلی کمیته ناشران خارجی، فرهنگ‌شناس و فرهنگ‌فهم است. دکتر سیدعباس صالحی، به‌عنوان رئیس نمایشگاه، کتاب را می‌فهمد، برای کتاب ارزش قائل است، ذهن فراملی داشته، جهان عرب را خوب می‌شناسد و با دنیای غیرعرب از طریق ترجمه‌های عرب ارتباط خوبی دارد که فکر می‌کنم اینها نکات مثبتی است و امیدوارم در سال‌های آینده هم مدیران آگاه و فهیمی در نمایشگاه داشته باشیم و واقعا روزی به جایی برسیم که نمایشگاه مرکز تبادل فرهنگ بین ایران و دیگر کشورها باشد.
 
این نویسنده و قرآن‌پژوه درباره مشکل ممیزی برخی کتاب‌های عرضه شده از سوی ناشران خارجی نیز، بیان کرد: ممیزی و بررسی کتاب، یک مساله عقلانی است و همه کشورها خط قرمزهایی دارند و این مساله را همه ناشران می‌فهمند، ولی یکی از درخواست‌های جدی ناشران خوب و فاضل دیگر کشورها، دست‌کم در کشورهای عربی که با آنها صحبت کرده‌ام، این است که 5 یا 6 ماه قبل از آنها خواسته شود که فهرست کتاب‌هایشان را ارسال کنند تا متوجه شوند کدام کتاب‌ها می‌توانند در نمایشگاه باشند و کدام کتاب‌ها مجوز عرضه ندارند؛ این کار خردمندانه است. هیچ ناشری دلش نمی‌خواهد آثارش را با دشواری‌ به نمایشگاه بیاورد و دوباره آنها را بدون استفاده و عرضه برگرداند.
 
دبیر علمی کتاب سال جمهوری اسلامی ادامه داد: امروز برخی کشورهای عربی، متاسفانه ولنگاری‌هایی دارند و شاید آثاری داشته باشند که به لحاظ اعتقادی و اخلاقی قابل عرضه در کشور ما نباشند، ولی این مورد باید به ناشران اعلام شود. می‌توان با تعاملی آرام و مهربانانه و همدانه نمایشگاه را پیش برد و نمایشگاه واقعا آوردگاهی فرهنگی، فکری و ایدئولوژیکی باشد.
 
مهدوی‌راد همچنین گفت: در هفتمین روز نمایشگاه، سفیر الجزایر و دو ناشر این کشور که دیر به نمایشگاه رسیده و کارشان را تازه آغاز کرده‌اند، در بازدید از سالن «کارنامه نشر» که به همت خانه کتاب بنیان نهاده شده و از سوی مجمع ناشران انقلاب اسلامی اداره می‌شود، از این همه اعتبار و شکوه نشر ایران، اظهار حیرت و شادمانی داشتند. اگر این ناشران بتوانند راحت‌تر حضور پیدا کنند و این ایران‌هراسی که استکبار ایجاد کرده، از بین برود، مطمئنم در دوره‌های بعد شاهد حضور پررنگ‌تر ناشران خارجی خواهیم بود. قدم‌های محکمتری باید در این زمینه برداشته شود.