به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در این مراسم بزرگان شعر و ادبیات گیلان و همچنین مینو برزگر، همسر زنده یاد سعید فاطمی،علیرضا نیکویی، هدایت گیلانی، انوش نصر و‌ ژاله حساس‌خواه حضور داشتند.

 

عالمان علوم انسانی کمتر قدر دانسته می‌شوند
در ابتدا، رییس پژوهشکده گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان ضمن تقدیر از دکتر مینو برزگر به دلیل حضور در این مراسم گفت: بزرگان و دانشمندانی که به کلاس درس می‌رفتند و می‌نوشتند درواقع از ته دل و بر اساس دغدغه‌هایی که در سر داشتند، می‌نوشتند اما امروز متاسفانه ما گرفتار جامعه ‌ای بی‌کتاب شده‌ایم.
 هاشم موسوی با بیان اینکه جامعه امروز گرفتار شبه‌نوشته‌ها‌ست‌، گفت: متأسفانه شبه‌نوشته‌ها در دانشگاه‌ها و موسسات عالی ما خیلی ارج و قرب دارند اما غافل از اینکه نوشته‌ای ارزشمند است که از دل برخاسته باشد و بایستی هویت و امضا داشته باشد.
او ادامه داد: جامعه ما به قدر‌ناشناسی متهم شده است که باید تلاش کنیم این اتفاق نیفتد و سنت نیکوی قدردانی از بزرگان علم، دانش و جامعه را ارج بگذاریم. قدر‌ناشناسی دیگری هم در جامعه ما وجود دارد که عالمان علوم طبیعی و پزشکی بیشتر مورد توجه و ارزش‌گزاری هستند و عالمان علوم انسانی از این موهبت مغفول می‌مانند.
رییس پژوهشکده گیلان‌شناسی گفت: آنهایی که قلب و مغز را جراحی می‌کنند در جامعه بیشتر مورد توجه هستند تا آنهایی که فرهنگ و زندگی و اخلاق را در جامعه می‌سازند. دکتر فاطمی هم جزو بزرگانی بودند که محتوای عقل، نثر و جسم ما را می‌سازند و باید به آنها توجه شود. ما امروز گرفتار عقب‌ماندگی اخلاقی و تربیتی ‌و فرهنگی هستیم و مملکت ما شدیدا نیازمند آگاهی و دانایی است و همه ما می‌دانیم اگر اتفاقی بخواهد در جامعه بیفتد نیاز‌مند توجه به اخلاق، دانایی و آگاهی است.

وی در پایان خاطر نشان کرد: با همه‌گیری فضای مجازی سواد هم معنای خودش را ازدست داده و به گونه با شیوع سواد تصنعی د‌رجامعه مواجه هستیم. ما به نوعی تقلیدی از دانایی در جامعه مواجه هستیم و گاهی افراد در فضای مجازی بی‌آنکه مطلبی را بخوانند یا کتابی را مطالعه کرده باشند آن را در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند. راه نجات  جامعه ما فرهنگ و کتاب است و امیدواریم با چنین نشست‌هایی به سوی فرهنگ، اخلاق و قدر‌شناسی پیش برویم.

 

متدولوژی دکتر فاطمی، مدرن بود
علیرضا نیکویی عضو هیأت علمی گروه ادبیات دانشگاه گیلان نیز در این مراسم گفت: زمانی استاد فاطمی‌ برای تحصیل به دانشگاه گیلان آمدند ایشان یکی از استادان خوب من بودند، جلسه اولی که با ایشان کلاس نقد ادبی داشتیم سرخوشی به ما دست داد که تا آن زمان از هرچه خوانده بودیم جدا شدیم و با یک جهان جدید مواجه شدیم.
نیکویی ادامه داد: دکتر فاطمی تسلط عجیبی بر ادبیات جهان داشتند و به ادبیات ایران بسیار عشق می‌ورزید. دکتر فاطمی با متدولوژی مدرن و نو ما را به فضای جدیدی برد که تا به حال تجربه‌اش را نداشتیم و اولین تجربه نقدنویسی‌ را بعد از کلاس با ایشان نوشتم. در باب خلق و خوی ایشان هرگز یادم نیست ایشان را بدون خنده و چهره گشاده دیده باشم و در فضای ملتهب آن زمان که ما نسلی بر آمده از انقلاب و تفکرات چپ و راست بودیم، ایشان با روی گشوده و خوش محضر خود سوال‌های دانشجویان را در فضا و جو آتشین آن زمان جواب می‌دادند.
 در زمینه متدولوژی و اسطوره‌شناسی فضایی که استاد ایجاد کرده بود، متفاوت بود و تاریخ و ساختار اسطوره را به ما یاد می‌دادند.

این استاد ادبیات بیان کرد: اشراف او بر یونان و روم بی‌نظیر بود و من معتقدم تا کسی یونان و روم را خصوصا در عرصه تراژدی‌ها و اساطیر یونان نشناسد حتی فلسفه یونان و نظریه و نقد ادبی و دیدگاه‌های سیاسی را هم نمی‌شناسد. بسیاری از مطالعات در اسطوره‌شناسی ریشه در شناسایی یونان و روم دارد. نقد تطبیقی گرچه از زمان فاطمه سیاح در ایران شکل گرفت و عقبه‌ای داشت ولی همچنان به نسبت فضای سیاسی و اجتماعی، نقد قوام گرفته و به روزی نیست. ایشان عملا شعرها را به زبان اصلی در کلاس می‌خواند و برایمان توضیح می‌داد و ما خوشحال بودیم که آن شعرها را از زبان ایشان می‌شنیدیم که دقیق توجهات را به آن اشعار داشته است.


 

 عباس نعیمی: ساختار زمانه، از استاد فاطمی، کنشگری اجتماعی و سیاسی ساخت
 عباس نعیمی جوشری، جامعه‌شناس نیز فاطمی را یکی از قوی‌ترین کنشگران سیاسی و اجتماعی ایران دانست و گفت: درخصوص زمانه‌ای صحبت می‌کنم که استاد را کنشگر سیاسی ساخت. من معتقدم ساختارهای اجتماعی است که انسان‌ها را می‌سازد. برخلاف نظر کارشناسان حوزه روانشناسی فردی که انسان را به اراده تقلیل می‌دهند معتقدم ساختارهای اجتماعی است که انسان‌ها را می‌سازد. مرحوم فاطمی کنشگری اجتماعی و سیاسی خود را منبعث از ساختار دهه ۱۳۲۰ می‌داند و باید دید دهه ۲۰ قرن حاضر واجد کدام مشخصات ساختاری بوده که او را به عنوان یک کنشگر و کسی که در سن‌ جوانی به عنوان منشی دکتر مصدق در دادگاه لاهه می‌کند، معرفی می‌کند؟

او ادامه داد: در ۵ سال اول دهه ۲۰ اتفاقات شگرفی رخ می‌دهد که به اندازه قرن می‌توان آن را شرح داد؛ از بزنگاه‌های اقتصادی و دشواری‌های معیشتی که در سال ۱۳۲۱ بلوای مشهور نان را به راه می‌اندازد  تا خرده جنبش‌های جدایی‌طلب در سال ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ در آذربایجان و کردستان. ورود متفقین یکی از پیامدهایی که به همراه داشت کمبود آذوقه و مایحتاج روزانه بود و بحران خوراک و تولیدات کشاورزی نیز در این عرصه دیده پیش آمد و این موضوع تنش روانی را در جامعه ایجاد کرده بود.

نعیمی افزود: ستون فقرات اقتصاد ایران در آن دهه کشاورزی بود و ۷۵ درصد نیروی کار در بخش کشاورزی فعال بود و۵۰ درصد تولید ناخالص درآمد ملی از کشاورزی به دست می‌آمد. بنابراین سعید فاطمی جوان مشاهده‌گر پروسه‌ای بوده که مردم سرزمینش با فقر لگام گسیخته و تصاعدی در ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ گرفتار آن بوده است.  شاخص هزینه زندگی در سال ۱۳۱۶ را اگر ۱۰۰ فرض کنیم، در ۱۳۲۰ به ۱۶۳ رسیده بود. شاخص هزینه زندگی در سال ۱۳۲۴ در چهار سال بعد به ۱۳۳۰ رسیده بود.

این پژوهشگر اجتماعی در ادامه گفت: بسترهای بحران‌زا برای جنبش‌های اجتماعی و تشکیل فعالیت و کنش‌گری اجتماعی در همین مسایل رقم می‌خورد. در دهه ۱۳۲۰ بی‌ثباتی سیاسی وجود داشت که ۱۶ دولت بر سرکارآمد و عمر متوسط هر یک از آنها حدودا ۸ ماه بود و موجب شد سعید فاطمی به کنشگری سیاسی در عرصه ملی پا بگذارد. سعید فاطمی در اعتراض به انتخابات و تقلب انتخاباتی در مجلس شانزدهم سال ۱۳۲۸ به همراه جمعی از بزرگان که بعدا پایه‌گذار جبهه ملی ایران می‌شوند، در راهپیمایی مشهور کاخ مرمر شرکت می‌کند و با ۲۰ موسسه مشهور همراه می‌شود. این جبهه ملی در عرض دوسال تزی را پیش می‌برد که منجر به ملی شدن صنعت نفت در سال ۱۳۳۰ می‌شود. او در باختر امروز که به سردبیری دایی دکتر فاطمی منتشر می‌شد با یادداشت‌های خود درخصوص مبارزات ملی‌گرایانه به شهرت رسید. بعد از تشکیل دولت ملی نقش دکتر فاطمی پررنگ‌تر می‌شود و او در نزدیکی بیشتری با رهبری جنبش دیده می‌شود.

این جامعه شناس و استاد دانشگاه گیلان همچنین گفت: من با خود به این می‌اندیشم که این ساختارهاست  که فردی مثل دکتر فاطمی را تولید می‌کند ‌و دردهه‌های بعد به انسانی نام آور در عرصه‌های علمی و فرهنگی نمود پیدا می‌کند و می‌روید و متجلی می‌شود.

 

 انسان‌های اهل قلم هرگز نمی‌میرند
 مینو ورزگر، استاد زبان انگلیسی دانشگاه تهران نیز ضمن تقدیر از برگزار کنندگان این یادبود گفت: دکتر فاطمی همسر همیشه جاودان من در نایین یزد متولد شد. او فرزند شجاع بانوی شجاع و مقاوم خانم سلطنت فاطمی و میرزا محمدعلی خان فاطمی‌ و خواهر زاده دکتر شهید حسین فاطمی بود. ایشان در ۹ ماهگی پدر خود را ازدست داد و زیر نظر مادر و دایی بزگوارشان پرورش یافت. تحصیلات ابتدایی و متوسط خود را در اصفهان گذراند و پس از فارغ‌التحصیلی از سعدی اصفهان به تهران آمد و در کنکور دانشگاه تهران شرکت کرد و در دو رشته حقوق و ادبیات فارسی همزمان به تحصیل پرداخت و تحصیل را به پایان رساند.

او ادامه داد: دکتر فاطمی دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران و ادبیات تطبیقی از سوربون پاریس دریافت کرد. او استاد دانشگاه تهران بود و از خود ۲۵۰۰ مقاله در زمینه شعر و ادب و مسایل اجتماعی به جا گذاشت که به زودی منتخبی از آنها را در کتابی به چاپ خواهم رسید. ایشان دوکتاب در زمینه اساتید یونان و روم دار که به عنوان کتب درسی در دانشگاه تهران تدریس می‌شود. او همچنین ۹ کتاب در مورد مسایل اجتماعی و آموزشی‌ در سازمان یونسکو به چاپ رساند.

همسر دکتر فاطمی بیان کرد: او در سراسر دنیا سخنرانی‌هایی در زمینه اشاعه فرهنگ اصیل و پر‌افتخار فرهنگ  و ادب فارسی داشت و فرهنگ پرافتخار ما را به جهانیان نشان داد. دکتر فاطمی استادی برجسته، دانشمندی فرهیخته و مترجمی حادق، سخنوری  توانا‌، شاعری روح‌پرور و روزنامه‌نگاری تکان‌دهنده و بالاتر از همه همسری مهربان و فداکار و پدری از خودگذشته و دلسوز و دوستی همراه‌ و انسانی شایسته و بایسته و انسانی در خدمت بشریت بود.
همسر دکتر فاطمی همچنین گفت: او به ارزش‌های مادی این دنیا توجهی نداشت و از مال دنیا گریزان بود و در این دنیای مادی صاحب هیچ مال و منالی جز کتابخانه قوی‌اش نبود. او مردی از دیارجاودانه‌هاست و کارنامه او مملو از دوستی، انسان‌دوستی و کمک به همنوع است. لحظه‌ای غافل از مرام و اندیشه خود نشد. قامتش مانند سرو و صدایش رسا بود. او عاشق تدریس و دانش و دانشجو بود. کلیه عمرش را به مطالعه و قدم زدن در راه حق و حقیقت گذراند. حافظه‌اش حیرت انگیز بود و تمام قرآن‌، سعدی و حافظ را از بر داشت و هر موضوعی را با شعر و قرآن پاسخ می‌داد. او انسانی وارسته و بایسته بود. راهش راه راست و افکارش پاک و منزه بود. اشعارش مانند روحش لطیف و زندگی‌بخش بود و مانند سمفونی خوش الحانی بود که روح را تلطیف می کرد. قلمش ساحر و کلامش نافذ بود.
ورزگر ادامه داد: او از سن ۱۴ سالگی تا لحظه‌ای که در اثر سکته مغزی در تهران از این موهبت محروم شد، قلم زد. سکته‌ای که او را در طول ۱۴ ماه تحلیل برد و بالاخره در ۱۷ دی ماه ۱۳۹۵ از پای درآورد. او همیشه زنده است و انسان‌های اهل قلم هرگز نمی‌میرند. خاطره ایشان همیشه پایدار است و آثار، اشعار و افکارشان همیشه به جا می‌ماند. او با لبخندی که در طول عمر بر لب داشت و فلسفه مثبت‌گرایی انسان‌های دیگر را تقویت می‌کرد و همه عمرش را در راه آزاد‌اندیشی صرف کرد و دانشجویان، دوستان و نزدیکانش همه از او به نیکی یاد می‌کنند.

وی در پایان گفت: او دوست و همدم من بود. او مراد من بود و من مرید او بودم. من در ۱۹ سالگی با دکتر فاطمی ازدواج کردم و لیسانس، سه فوق لیسانس، دکترا، فوق دکترا و استادی دانشگاه تهران، تالیف ۳۳ کتاب و ۵۶ مقاله را مدیون او هستم. او با روح و قلمش زندگی می‌کرد. او عاشق ایران و ایرانی بود. جایش خالی است گرچه نامش پایدار است. او مردی است از دیار جاودانه‌ها. روحش شاد و یادش گرامی.

 

سرنوشت دکتر فاطمی از طریق تاریخ شفاهی ثبت و ضبط می‌شود
ژاله حساس‌خواه، مدیر سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان نیز در این مراسم گفت: از حضور دکتر مینو بزرگر استاد بزرگ و چهره ماندگار دنیای علم ایران در این مراسم تقدیر می‌کنم. ایشان حتی درکشور دیگر مسوول بخش زبان انگلیسی دانشگاه راتگرز نیوجرسی و از چهره‌های برجسته و ماندگار هستند.
او با بیان اینکه دکتر فاطمی از چهره‌های ماندگار در عرصه علم و ادب است، گفت: اگر هنر به این معنی تفسیر شود که انسان از هر وسیله‌ای استفاده کند و از خود اثر ماندگار برجای بگذارد دکتر سعید فاطمی به معنای واقعی کلمه هنرمند بودند.دکتر فاطمی همسر و پدری نمونه و برای دکتر برزگر سایه بود. در عرصه سیاسی و اجتماعی که تاریخ نمی‌تواند وجود ایشان را نادیده بگیرد و افتخار بزرگی است که گیلان میزبان خانم دکتر برزگر و برگزار‌کننده این مراسم شده است.
او ادامه داد: من به نمایندگی از سازمان اسناد و کتابخانه ملی که وظیفه اصلی‌شان حفظ و اشاعه ی فرهنگ، ادب و میراث مکتوب و غیر مکتوب است، اعلام می‌کنم ان شاا... در آینده نزدیک سرنوشت دکتر سعید فاطمی به صورت تاریخ شفاهی از طریق همسر محترم‌شان ثبت و ضبط شود و در اختیار دوستان قرار بگیرد.




در پایان مراسم با اهدای تندیسی به رسم یادبود به دکتر مینو برزگر، همسر استاد فقید دکتر سعید فاطمی یادش گرامی داشته شد.