مجید کافی، استادیار، عضو هیات علمی و مدیرگروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار ایبنا، درباره محتوای کتاب «فلسفه علم و علم دینی با تاکید بر آیات مرتبط قرآن»، بیان کرد: این اثر درصدد بررسی رویکرد علم دینی نسبت به علوم انسانی اسلامی از منظر فلسفه علم است. بحث علوم اسلامی را از منظرهای مختلف می‌توان بررسی کرد و در این کتاب از منظر فلسفه علم به آن پرداخته شده است. موضوعات فلسفه علم بسیار متعدد هستند، اما در کتاب حاضر چند موضوع از این منظر بر علم دینی یا علوم انسانیِ اسلامی منطبق شده است.
وی در معرفی این موضوعات افزود: پارادایم‌ها، نظریه صدق و کذب، ساختار علم و محل نزاع در بحث علم دینی و معرفی رویکردهای علم دینی، به‌عنوان محورهای کتاب مورد بررسی قرار گرفته و در پایان با جمع‌بندی مباحث، نظریه‌ای درباره علم تحولی ارائه کرده‌ام.
نویسنده کتاب «نظریه اجتماعی ارتباط در قرآن»، گفت: در بحث پارادایم‌ها، سه پارادایم مهم پوزیتیویسم، هرمنوتیک و انتقادی بررسی شد و نشان دادم هیچکدام نمی‌توانند با فرهنگ و بوم اسلامی -ایرانی هماهنگ باشند. در ادامه پارادایمی مبتنی بر منابع دینی و فرهنگ اسلامی و ایرانی، پیشنهاد دادم. در بحث صدق و کذب نیز اشاره شده که در علوم انسانیِ اسلامی، نظریه‌های انسجام و نظریه‌های انطباق قابل‌پذیرش نیستند. با استناد به آیات قرآن نشان دادم که نظریه صدق و کذب باید منطبق بر انطباق منسجم یعنی برگرفته از انطباق و انسجامی باشد که در طول هم هستند.
کافی اظهار کرد: در بحث رویکردهای علم دینی هم حدود 14 رویکرد بررسی و نقد شد و نتیجه این بود که هیچکدام نمی‌توانند ما را به مقصد برسانند. در ادامه علت ناکارآمدی رویکردها نیز بیان شده است. علم دینی یک رویکرد وارداتی است و در آیات و روایات ما به‌جای علم دینی از علم نافع در مقابل علم ناکارآمد یاد شده است. وقتی ادعا می‌کنیم که علم دینی وارداتی است، دو چیز را باید ثابت کنیم و اینکه این وارداتی بودن باعث کثرت آراء، تشتت دیدگاه‌ها، باورها و رویکردها در جامعه ما شده است.
نویسنده کتاب «جامعه‌شناسی معرفت» در تشریح دلایل این مدعا، ادامه داد: علم دینی در فرهنگ اسلامی به‌ویژه آیات و روایات ما جایگاهی ندارد. در این راستا آیات و روایات بررسی شد و آنچه از علم وجود داشت، دسته‌بندی و مشخص شد که علم مورد نظر اسلام، علم نافع است. در این زمینه همچنین آثار امام خمینی (ره)، شهید مطهری و مقام معظم رهبری مورد بررسی قرار گرفت و در آثار این بزرگان نیز چیزی به‌عنوان علم دینی وجود و علم اسلامی انسانی وجود نداشت (در این آثار منظور از علوم اسلامی، علوم حوزوی است). در آثار شهید مطهری، اصطلاح علوم اسلامی زیاد به‌کار رفته ولی منظور علوم حوزوی نه معنایی که امروز محل گفت‌وگو و اختلاف شده است.
مدیرگروه جامعه‌شناسی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، افزود: همچنین قصد داشتم نشان دهم که خاستگاه بحث علم دینی، بیرون از فرهنگ اسلامی است. در این زمینه بحث علم دینی در مسیحیت و یهودیت و سایر ادیان، بیان شد. در فرهنگ اسلامی، علم به ذاته مورد پذیرش است، ولی اصطلاح علم دینی یا علم خداباور، بیرون از فرهنگ ماست.
نویسنده کتاب «فرهنگ دینی» گفت: براساس این فرضیه و براساس منابع دینی، به این نتیجه رسیدم که علم باید کارآمد باشد. این سوال برایم پیش آمد، آیا علومی که امروز در جامعه ما آموزش داده می‌شوند اعم از تجربی و طبیعی و انسانی، کارآمد هستند یا نه؟ بسیاری از اندیشمندان باور دارند که بخش‌های زیادی از علوم در جامعه ما ناکارآمد هستند که البته درجه و میزان این ناکارآمدی یکسان نیست و شاید این درصد در علوم انسانی بیش از علوم محض و تجربی است. براساس فرهنگ و آموزه‌های دینی، باید علم را کارآمد کرد و برای کارآمدی باید علوم موجود متحول و اصلاح شوند و راهکار اصلاح نیز ارائه نظریه مبتنی بر فرهنگ و بوم ایرانی اسلامی است.
کافی در این‌باره توضیح داد: اگر بتوانیم با توجه به فرهنگ بومی خود، نظریه‌هایی را تولید کنیم و براساس آن‌ها نیاز جامعه را برطرف، پدیده‌های ناکارآمد را کنترل و وقایع آینده جامعه را پیش‌بینی کرد، توانسته‌ایم یک نظریه دینی کارآمد به‌وجود آوریم. تولید نظریه‌های متعدد در یک بستر زمانی منجر به شکل‌گیری یک علم خاص می‌شود که متفاوت با علوم موجود است.
نویسنده کتاب «فلسفه علم و علم دینی با تاکید بر آیات مرتبط قرآن» با اشاره به ویژگی‌های شاخص این اثر، بیان کرد: این کتاب علاوه بر بررسی از منظر فلسفه علم، با بررسی آیات و روایات از منظر دینی هم به موضوع پرداخته است. بر خلاف جو حاکم که به دنبال دینی کردن علوم هستند، این کتاب به دنبال تحول و کارآمد کردن علوم است که این کارآمدی مبتنی بر منابع دینی، آیات و روایات و کلام بزرگانی همچون امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری و شهید مطهری است.
کتاب «فلسفه علم و علم دینی با تاکید بر آیات مرتبط قرآن» در 328 صفحه از سوی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه راهی بازار نشر شده است.
نظرات