رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران، ادامه داد: طبق این روایات، پیامبر (ص) به ما آموزش داده که اگر حدیثی را شنیدیم برای اطلاع از صحت و سقم، آن‌را با قرآن تطابق دهیم، اگر با قرآن موافق بود می‌توان به عنوان حدیث صحیح و معتبر پذیرفت، در غیر این‌صورت باید آن‌را کنار گذاشت، چون فرض دینی ما این است که پیامبر (ص) و ائمه (ع) برخلاف قرآن حرف نمی‌زنند.
نویسنده کتاب «غدیر در پرتو کتاب و سنت» گفت: اعتبارسنجی حدیث با قرآن، همیشه برای حدیث‌پژوهان بحث مهمی بوده است. ارتباط احادیث با قرآن را برای احراز صحت یا نادرستی حدیث به‌عنوان یک قاعده کلی باید بسنجیم. نهج‌البلاغه که سخنان امیرالمومنین (ع) بوده، مصداقی از حدیث است و گفتیم که قول و تقریر معصوم نیز همان حدیث است و نهج‌البلاغه هم خارج از قول و سیره امام علی (ع) نیست. نهج‌البلاغه شامل سه بخش خطبه‌های امیرالمومنین (ع)، نامه‌های حضرت امیر (ع) خطاب به قضات، امرا، مسئولان و استانداران و همچنین حکمت‌های امیرالمومنین (ع) است. بنابراین نهج‌البلاغه یکی از مصادیق حدیثی است که باید اعتبار آن را با قرآن بسنجیم.
معارف افزود: در این ارتباط چند موضوع مهم مشخص می‌شود که نخستین آن‌ها مسئله احراز همسویی نهج‌البلاغه با قرآن است. مجموعه آموزه‌های نهج‌البلاغه، هیچ‌گونه مغایرتی با آموزه‌های قرآن ندارد. نهج‌البلاغه از نظر موضوعی به مسائلی همچون توحید و خداشناسی، اهل‌بیت، نبوت، معاد و مسائل اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، عبادی، عرفانی و فلسفی اشاره دارد. امیرالمومنین (ع) در مناسبت‌های مختلف صحبت‌هایی درباره این موضوعات بیان کرده که قرآن هم این موضوعات را دربردارد. در این مقایسه می‌بینیم که چقدر نهج‌البلاغه و قرآن همسو هستند و خواننده گاهی احساس می‌کند نهج‌البلاغه به‌مثابه تفسیری برای قرآن است. به این مضمون که موضوعی به‌طور مجمل در قرآن بیان شده و همان موضوع در نهج‌البلاغه به‌طور تفصیلی ارائه شده است.
نویسنده کتاب «جوامع حدیثی اهل سنت» در اینباره توضیح داد: پس از اینکه از نظر محتوایی، همسویی این دو را احراز می‌کنیم، این تطبیق، سند و دلیلی بر اعتبار و عظمت نهج‌البلاغه می‌شود. وقتی این همسویی احراز شود، اعتبار و اصالت به نهج‌البلاغه تعلق می‌گیرد و در سایه آن بسیاری از شک و شبهه‌ها را می‌توان برطرف کرد. هنوز هم افرادی هستند که در خطبه‌های نهج‌البلاغه شک می‌کنند که می‌توانند با مقایسه آن با قرآن، میزان موافقت یا مخالفت را احراز کنند. نهج‌البلاغه از زبان کسی صادر شده و به قلم کسی نوشته شده که شاگرد و تربیت‌شده مکتب قرآن است. ما شیعیان تردیدی نداریم که حضرت علی (ع) هرجمله‌اش برداشت و دریافت و استنباط قرآن است. اما هستند کسانی که ممکن است نسبت به اعتبار و اصالت نهج‌البلاغه به‌عنوان یک متن حدیثی شبهاتی داشته باشند.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران همچنین با اشاره به این موضوع که نهج‌البلاغه مجموعه‌ای از همه سخنان امیرالمومنین (ع) یا نامه‌های آن حضرت نیست، بلکه منتخبی از رهنمودهای امام و خطبه‌ها و نامه‌ها و سخنان است، اظهار کرد: این انتخاب از سوی سید رضی صورت گرفته که اندیشمند بزرگ شیعه در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم است. سید رضی به‌دنبال این بوده که منتخبی از سخنان امیرالمومنین (ع) را جمع‌آوری کند که دارای بلاغت و فصاحت بیشتری نسبت به دیگر سخنان باشند. در واقع وی با تقسیم سخنان امام به بلیغ و اَبلَغ، موارد ابلغ را در نهج‌البلاغه جمع‌آوری کرده، یعنی بخش‌هایی که از موازین بلاغی بالاتری برخوردارند. در گذشته نیز کسانی که می‌خواستند، ملکه بلاغت و ذوق در وجودشان تقویت شود یک دور نهج‌البلاغه را به‌عنوان یک کارگاه علمی در پرورش ذوق بلاغی می‌خواندند. افرادی مانند ابن نباته مصری و عمربن عبدالعزیز مدتی با نهج‌البلاغه مأنوس بودند چراکه نهج‌البلاغه و سخنان امیرالمومنین (ع) بر پرورش ذوق بلاغی موثر است.
معارف گفت: جدا از مباحث محتوایی، اخلاقی و عبادی، نهج‌البلاغه می‌تواند به‌عنوان یک اثر ادبی شاخص مطرح باشد. از طرف دیگر قرآن معجزه است و از جهات فصاحت و بلاغ بی‌نظیر است. نهج‌البلاغه نیز به‌عنوان یک اثرِ ممتازِ بلاغت عربی مطرح است. در کتاب «ارتباط نهج‌البلاغه با قرآن» در مقایسه سبک ادبی نهج‌البلاغه با سبک ادبی قرآن، نتایجی حاصل شد مبنی بر اینکه امیرالمومنین (ع) در نحوه سخن گفتن به‌شدت تحت‌تاثیر سبک ادبی قرآن بوده است. اگر قرآن مبتنی بر سجع است، سبک ادبی نهج‌البلاغه هم از این قاعده ادبی پیروی می‌کند. در قرآن انواع آرایه‌های ادبی مانند تشبیه، کنایه، استعاره، تمثیل و مجاز وجود دارد که در نهج‌البلاغه هم دیده می‌شود.
این پژوهشگر حوزه دین و قرآن و حدیث، افزود: امیرالمومنین (ع)، یک انسان بلیغ و طلیق‌اللسان بود و می‌توانست مانند یک شاعر زیبا صحبت کند، البته نه حضرت علی (ع) شاعر است و نه قرآن شعر، ولی هر دو زیبایی‌های ادبی و بلاغی خاص خود را دارند. چهار فصل از فصول چهارده‌گانه کتاب، به مقایسه سبک ادبی نهج‌البلاغه با قرآن اختصاص دارد. در نهج‌البلاغه، قرآن حضور جدی دارد. در بیانات امام علی (ع) استناد، استشهاد و اشاره به آیات قرآن فراوان به‌کار رفته و این موضوع را در چند فصل با عنوان کاربرد آیات قرآن و علوم قرآنی در نهج‌البلاغه مورد بررسی قرار دادیم.
نویسنده کتاب «ارتباط نهج‌البلاغه با قرآن»، بیان کرد: بخشی از کتاب به این موضوع اختصاص دارد که قرآن چه حضور و کاربردی در نهج‌البلاغه دارد و کلمات امیرالمومنین (ع) تا چه میزان می‌تواند آیات و مفاهیم قرآن را بازتاب دهد. حضرت علی (ع) به‌عنوان یک شاهد وقتی می‌خواهد «زهد» را معنی کند می‌گوید که زهد مابین دو جمله است؛ نسبت به آنچه از دست‌تان رفت غمگین نباشید و تأسف نخورید و نسبت به آنچه از نعمات و موقعیت‌ها به‌دست شما می‌رسد، ذوق‌زده نشوید. از این‌گونه آموزه‌ها در نهج‌البلاغه فراوان است.
کتاب «ارتباط نهج‌البلاغه با قرآن» در 380 صفحه به بهای 17 هزار تومان در سال 1395 با همکاری بنیاد نهج‌البلاغه و سازمان سمت راهی بازار نشر شده است.
نظر شما