به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست نقد و بررسی کتاب «سیر تحول تاریخی مفاهیم شهروندی و حقوق شهروندی» نوشته عطاالله صالحی دوشنبه (25 تیرماه) با حضور فریدون جعفری، معاون وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در امور شهروندی، نادر شکری، مدرس حقوق، مونس کشاورز دبیر کنگره بین‌المللی حقوق شهروندی و مولف اثر در سرای اهل قلم برگزار شد.

صالحی در این نشست توضیحاتی را درباره اثر خود ارایه کرد و گفت: مفهوم حقوق شهروندی دیرینه است و تلاش من این بوده که در فصل نخست کتاب این مفهوم را شرح داده و جایگاه آن را در دوره‌های تاریخی مختلف تبیین کند. همچنین باید براساس واقعیت‌های موجود در جامعه بتوانیم تعریف درستی از حقوق شهروندی ارایه دهیم و توجه داشته باشیم که تاریخ را راهنمای خویش قرار دهیم در غیر این‌صورت در تاریخ گم می‌شویم.
 
وی با اشاره به تفاوت بین حقوق شهروندی و حقوق بشر ادامه داد: در حقوق بشر اصلی‌ترین حیات است و حقوق دیگر در مرتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند اما در حقوق شهروندی اصلی‌ترین بحث مشارکت است. ضمن آنکه در حقوق بشر، بشر تکیه‌گاه اصلی است اما در حقوق شهروندی شهر بیشتر مدنظر است.
 
این حوزه حقوق شهروندی در بخش دیگری از سخنانش به تطور حقوق شهروندی در یکی از شهرهای سوریه و رم اشاره کرد و گفت: اصلی‌ترین شهری که در آن حقوق شهروندی بحث  می‌شود روم یونان باستان است که مردم امکان حضور در یک مکان عمومی و بحث درباره مسائل مختلف را داشتند به همین دلیل است که یک فیلسوف بزرگ آن زمان این مفاهیم را تدوین کرده و از آن سخن می‌گوید.
 
به گفته صالحی، حقوق شهروندی مولفه‌هایی دارد که از آن‌جمله می‌توان به مولفه وضعیت اشاره کرد که به معنی وضعیتی است که شهروندی حق و حقوقی را با خود به همراه می‌آورد. دومین مورد مجموعه حقوقی است که مشتمل بر وضعیت شهروندی می‌شود و سومین مولفه مشارکت است که امکان حضور شهروند فعال و منفعل را در جامعه به وجود می‌آورد.
 
صالحی با بیان اینکه ارسطو در تدوین حقوق شهروندی از واژه حکومت استفاده نمی‌کند و زمامدار را به کار می‌برد، گفت: ارسطو می‌گوید حاکم کسی است که حکمرانی می‌کند و مورد حکمرانی قرار می‌گیرد. او براساس طبقه‌بندی حکمرانی بر اشیاء، حیوانات، بردگان و زنان را تئوریزه می‌کند. ارسطو می‌گوید کسی می‌تواند شهروند باشد که در امور خانه حکمرانی کنند او در اینجا بین حوزه عمومی و خصوصی تفکیک قائل می‌شود و زنان را به حوزه خصوصی منتقل می‌کند.
 
این مولف حوزه حقوق شهروندی با اشاره به مباحث مطرح‌شده در کتابش درباره تحولاتی که انقلاب صنعتی برای حقوق زنان ایجاد کرد گفت: انقلاب صنعتی موجب شد که کالای مازاد در جامعه تولید شده به تبع‌ آن اوقات فراغت امکان آموزش و آمادگی در عرصه کار را فراهم کند وقتی زنان به عرصه اقتصاد آمدند درخواست درآمد داشتند و به هرحال به مرور با توجه به مشارکت آن‌ها در جامعه حقوقی برایشان تدوین شد. هرچند که در طول تاریخ متفکرانی چون روسو و مونتسکیو علی‌رغم موافق با حضور زنان در جامعه مخالفت‌هایی به لحاظ سنتی در درون خود داشته‌اند.
 
وی در پایان گفت: با توجه به اینکه در حال جهانی‌شدن هستیم مفهوم شهروندی باید به شهروندی جهانی تغییر یابد و ما حقوق شهروندی را در تعامل با شهروندی جهانی ببینیم.
 
جعفری نیز در این نشست میان‌رشته‌ای بودن کتاب را ویژگی مثبت آن دانست و افزود: نویسنده توانسته از حوزه‌هایی مانند فلسفه و تاریخ مفاهیم مورد نظر خود را استخراج کند همچنین در کتاب اصطلاح‌نگاری و اصطلاح‌سازی‌های خوبی صورت گرفته که نشان‌دهنده اعتبار نویسنده آن است از سوی دیگر تلاش شده که ترتیب منطقی بین فصول رعایت شود. منابع انگلیسی کتاب با توجه به تحصیلات نویسنده بیشتر از منابع فارسی است در حالی که در زبان فارسی هم اکنون مقالات و کتب متعددی در این حوزه تدوین شده که می‌توانست بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
 
وی با اشاره به پررنگ شدن بحث حضور زنان در این کتاب عنوان کرد: بخش اعظمی از این کتاب به زنان اختصاص می‌یابد که با توجه به عنوان کلی کتاب قابل تامل است بدین معنی که یا باید مباحث خلاصه‌تر ارایه می‌شد و یا اینکه عنوان کتاب روی زنان تمرکز می‌کرد. از سوی دیگر در قسمت‌های مختلف کتاب نقد و تحلیل شخصی نویسنده کمتر دیده می‌شود و بیشتر شاهد اتمام پاراگراف‌ها با ارجاع به منابع هستیم.
 
به گفته معاون وزیر علوم، یکی از مهم‌ترین منابع حقوقی ما حقوق اسلام در این حوزه است که متاسفانه در کتاب کمتر مورد توجه قرار گرفته در حالی که ما در اسلام حقوق مرتبط با بردگان داشتیم. در صفحه 21 کتاب به انواع حقوق شهروندی اشاره شده اما مشخص نیست که معیار تفکیک چیست؟ برخی مطالب کتاب بدون ارجاع به منبع اصلی رها شده است و از سوی دیگر به نظر می‌آید که بهتر بود به جای نسل حقوق بشر از واژه دیگری استفاده شود.
 
وی با اشاره به تجربه تاریخی کشورها که در کتاب ذکر شده گفت: در این تجربه به نظرات مارکسیستی که اتفاقا حاوی نظرات مهمی در این باره است اشاره نشده است همچنین لازم است که به این سئوال پاسخ داده شود که شهروندی در پروسه جهانی‌سازی چه جایگاهی دارد؟
 
شکری نیز در ادامه با اشاره به ضرورت ورود به مباحث حقوق شهروندی گفت: از مواردی که لازم بود در کتاب به آن اشاره شود بحث تعریف شهر است چرا که ابتدا این مفهوم باید مشخص شود تا به دنبال آن حقوق شهروندی تبیین شود. برخی معتقدند حقوق شهروندی فقط ویژه شهرنشینی است در حالی که این نگاه اساطیری است.
 
این مدرس حقوق ادامه داد: تحقیق مشتمل بر دایره‌ای از موضوعات است اما در این کتاب دیده می‌شود بسیاری از مطالبی که بیان شده از محدوده موضوع کتاب خارج است. 
 
وی با تاکید بر توجه به مطالعه اندیشه‌های اسلامی در سیر تطور حقوق شهروندی گفت: مولف به بحث حقوق اسلامی در این باره نپرداخته و از سوی دیگر با توجه به اینکه ما قدیمی‌ترین منشور حقوق شهروندی مرتبط با کوروش را داریم اما سیر تطور این مفهوم در ایران نیامده است. همانطور که می‌دانید در ایران باستان بردگی ممنوع بوده و زنان امکان زمامداری حکومت را داشتند.
 
شکری در پایان سخنانش با تاکید بر اینکه محل استفاده از واژه نسل را در حقوق شهروندی درست است از موضع نویسنده در این باره دفاع کرد.

کشاورز هم در این نشست توضیحاتی را درباره ضرورت نگاه نقادانه به متون تالیفی در عرصه شهروندی ارایه کرد و گفت: امروز بیش از حد حقوق شهروندی ترویج پیدا کرده و تبدیل به ادبیات غالب در سطح جامعه شده است از همین منظر است که شاهد رشد پایان‌نامه‌های بسیاری با این موضوع هستیم که لازم است در مسیر نقادی قرار گیرند تا خروجی کار آثار باکیفیت در این حوزه باشد. اگر با نگاه نقادانه به متون تالیفی نگاه کنیم شاهد سامان‌یابی حوزه نشر و تربیت منتقدان مرتبط توسط برگزاری این نشست‌های هم‌اندیشی خواهیم بود.

بخش پایانی این نشست به پرسش و پاسخ حاضران اختصاص داشت.