توجه به قابلیت و ظرفیتهای این پایگاه اجتماعی موجب شده تا روز جهانی مساجد در تقویم بین‌المللی(مقارن با 31 مردادماه) درج شود. به همین مناسبت و برای بررسی وضعیت کتابخانه مساجد، گفتوگو با سعید سعادتی؛ معاون فرهنگی هنری ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور را در ادامه می‌خوانید:
مساجد یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های مردمی در ایران به حساب می‌آیند. به‌عنوان مثال در تاریخ معاصر کشور، به‌ویژه در جریان مبارزات انقلابی و همچنین هشت سال دفاع مقدس مسجد از مراکز مهم بسیج مردمی بود. برای مسجد کارکرد‌های دیگری را نیز تعریف کرده‌اند. مسجد را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین مراکز فرهنگی مسلمانان دانست که فرصت قابل توجهی برای طرح مسائل فرهنگی از‌جمله ترویج کتاب و کتابخوانی فراهم می‌کند. بررسی وضعیت کتابخوانی اهالی مسجد را می‌توان از وضعیت کتابخانه مساجد آغاز کرد. کتابخانه مساجد کشور در چه وضعیتی قرار دارند؟
در سراسر کشور، 80 هزار مسجد، 24 هزار کانون فرهنگی هنری، 7 هزار و 290 کتابخانه مخزن‌دار و نزدیک به 6 هزار و 630 کتابخانه باز مسجدی در 732 هزار متر مربع در اختیار است. 4 هزار و 466 کتابخانه مخزن‌دار در مناطق شهری و مابقی در روستا‌ها ایجاد شده است. کتابخانه‌های باز بیشتر در مساجدی وجود دارند که فضای کافی برای ایجاد کتابخانه مخزن‌دار و یا فضای عمومی برای مطالعه ندارند به عبارت دیگر اعضا از «پیشخوان مطالعه» استفاده می‌کنند.
کتابخانه مساجد چه تعداد عضو دارد؟
یک میلیون و 300 هزار نفر، شامل 41 درصد زن و 51 درصد مرد در کتابخانه مساجد عضویت دارند و از حدود 18 میلیون نسخه کتاب استفاده می‌کنند.
ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور در زمینه فرهنگ کتاب و کتابخوانی چه رویکردهایی را دنبال می‌کند؟
یکی از سیاست‌های ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور، تسهیل دسترسی مردم به کتاب به‌ویژه در محله‌ها است. بنابراین تجهیز و ساخت کتابخانه‌های مسجدی در مناطق محروم و روستایی در دستور کار قرار گرفته است. این هدف براساس فرمایش مقام معظم رهبری، مبنی بر دسترسی به کتاب، همه جا، برای هر کس و در هر زمان تعریف شده است. تجهیز و ساخت کتابخانه در مناطق روستایی و کم‌برخوردار از ابتدای برنامه ششم توسعه مد نظر ستاد عالی قرار دارد. ایجاد 2 هزار 625 کتابخانه مخزن‌دار و 3 هزار و 120 کتابخانه‌باز در مناطق روستایی از نتایج این سیاست است.
منابع کتابخانهای 80 هزار مسجد چطور تامین می‌شود؟
سالیانه نزدیک به 4 هزار میلیارد تومان از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تامین منابع کتابخانهای تخصیص داده می‌شود. برای افزایش اعتبار، ستاد عالی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد بر استفاده از ظرفیتهای مردمی تاکید دارد. بنابراین همزمان با هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران پویش مردمی کتاب برای تامین منابع کتابخانهای تشکیل می‌شود. محور این پویش اهداء کتاب است. برای بهره‌مندی بیشتر از ظرفیتهای مردمی در قالب «نذر کتاب»، «پویش مردمی کتاب» و طرح «کتابِ در گردش» کارگروه مشترک با نهاد کتابخانه‌های عمومی کمتر از دو هفته گذشته تشکیل شده است. مجموع این برنامه‌ها در قالب بسته فرهنگی و در آستانه هفته کتاب سال جاری تدوین و اجرا خواهد شد. امیدواریم ظرفیتهای مردمی و به ویژه خیرین در بحث توسعه کتاب و کتابخوانی شناسایی و مورد استفاده قرار گیرد.
درباره دیگر برنامه‌های ستاد عالی در حوزه فرهنگ کتاب و کتابخوانی بفرمایید.
ایجاد کتابخانه سیار برای عشایر دو استان ایلام و کهگیلویه و بویراحمد از سرمایه‌گذاری جدید ستاد عالی است. این طرح آزمایشی است و بعد از بررسی نتایج و تامین اعتبار در سایر مناطق عشایری نیز اجرا خواهد شد.
رویکرد دیگر ستاد عالی در حوزه فرهنگ کتاب و کتابخوانی، اشاعه این فرهنگ بر پایه مسجد و با تاکید بر نقش خانواده است. برای این هدف، بسته‌های مطالعاتی برای اعضاء خانواده تدوین و هر عضو به سفیر کتاب تبدیل می‌شود.
این بسته‌ها چطور توزیع می‌شوند؟
ابتدای سال جاری درگاه ملی «بچه‌های مسجد» برای اطلاع‌رسانی برنامه‌های فرهنگی ایجاد شد. انواع خدمات از‌جمله دسترسی اعضا به بسته‌های مطالعاتی به مرور از طریق این درگاه امکان‌پذیر خواهد شد. امیدواریم تا پیش از آغاز هفته کتابِ سال جاری امکان بارگذاری این بسته مهیا شود. هر چه مراجعه اعضا به این پایگاه بیشتر باشد امتیاز اعضا نیز افزایش پیدا می‌کند. افزایش امتیاز به معنای بهره‌مندی بیشتر از خدمات کانون است.
این درگاه چه تعداد کاربر دارد؟
از بین بیش از 24 هزار کانون فرهنگی، 20 هزار و 81 کانون در این درگاه ملی ثبت‌نام کرده‌اند. کاربران نیز به 400 هزار نفر رسیده که روزبه‌روز در حال افزایش است. فاز دوم این درگاه نیز همزمان با روز جهانی مسجد بارگذاری شده است.
ستاد عالی مسجد چطور از ظرفیت خیرین بهره می‌گیرد و خیرین در چه بخش‌هایی مشارکت دارند؟
هدف از جلب مشارکت خیرین در امور فرهنگی به مباحث مادی محدود نمی‌شود، به‌عنوان مثال، در کتابخانه مساجد، 12 هزار نفر کتابدار داوطلب فعالیت می‌کنند. اکثر این کتابدار‌ها از قشر نوجوان و جوان تحصیل‌کرده هستند. این افراد که ظرفیت قابل توجهی دارند، بدون ادعا، بعد از طی دوره آموزشی در عرصه کتاب و کتابخوانی فعالیت می‌کنند. در زمینه ترویج کتابخوانی نیز طرح «کتاب‌یار» داوطلب را داریم. امام جماعت مسجد یکی از این کتاب‌یاران است که سنت حسنه معرفی و کتابخوانی بین دو نماز را پایه‌گذاری کرده‌اند. تولید بسته‌های محتوایی یکی دیگر از برنامه‌هایی است که از سوی خیرین در مساجد اجرا می‌شود. هدف اصلی از تهیه این بسته‌ها پیشنهاد کتاب برای مطالعه پاک است. طرح «خانه‌به خانه» نیز با هدف اهداء کتاب به خانواده‌ها و یا دریافت کتاب از آن‌ها، یکی دیگر از وجوه مشارکت خیرین در عرصه کتاب و کتابخوانی با محوریت مسجد است.
اشاره کردید جلب مشارکت خیرین فقط به حمایت‌های مادی محدود نمی‌شود اما باید توجه داشت که یکی از وجوه این حمایت تامین کتاب با اعتبار مناسب است.
«نذر کتاب» و «وقف در گردش» نیز از ایده‌های دیگر خیرین است. براساس طرح وقف در گردش، خَیّر با خرید کتاب و به اشتراک‌گذاری هفته‌ای آن در حوزه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی مشارکت می‌کند. از دیگر ایده‌ها می‌توان به طرح خود‌جوش «کوله‌پشتی کتاب» اشاره کرد. «کوله‌پشتی کتاب» در واقع کتابخانه سیار برای حضور در محله‌ها است.
در عرصه دیجیتال چه فعالیت‌هایی را پیگیری می‌کنید؟
از چند سال گذشته موضوع تولید نرم‌افزار کتابخانهای «مهر مساجد» در شورای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی ستاد عالی، پیگیری می‌شود. با طراحی این نرم‌افزار، سیستم جستجو کتابخانهای مساجد به یکدیگر متصل می‌شود. یکی دیگر از رویکرد‌های شورا، توجه به ظرفیتهای کتاب صوتی است، بنابراین کتاب صوتی «10 داستان عاشورا» برای مخاطب کودک و نوجوان در دست تولید است. تلاش می‌شود در آستانه ماه محرم این کتاب در اختیار مخاطبان قرار بگیرد.
نظر شما