خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) – هادی حسینی‌نژاد؛ عنوان‌های تکراری و تعدد ترجمه‌های موازی در نمایشگاه کتاب تهران، همچون دوره‌های قبل یکی از معضلات قابل توجه به‌شمار می‌آید. مواجهه نقادانه با این موضوع از دو منظر قابل پرداخت است؛ نخست اینکه نمایشگاه کتاب، محل عرضه تازه‌های نشر است و وقتی درصد قابل توجهی از کتاب‌ها تکراری‌اند، عرصه بر این کارکرد اصلی نمایشگاهی تنگ می‌شود. موضوع دوم این است که مخاطبان در چنین شرایطی، دچار سردرگمی می‌شوند و نمی‌دانند کتاب مورد علاقه خود را از این ناشر بگیرند یا آن ناشر!

وقوع این شرایط، دلایل متعددی دارد؛ از نبود قانون کپی‌رایت که به هر ناشری اجازه می‌دهد دست به ترجمه‌های موازی و مکرر برخی آثار بزند گرفته، تا تبیین و طراحی ارائه تسهیلات به مراکز نشر بر مبنای تعداد عناوین. به‌عنوان مثال ملاک حضور در نمایشگاه کتاب تهران انتشار 40 عنوان چاپ اولی در چهار سال اخیر است و به همین دلیل ناشران برای رسیدن به این مرز، آسان‌ترین راه‌ را انتخاب می‌کنند که همانا انتشار کتاب‌هایی است که کم‌ترین هزینه را برای آن‌ها به همراه دارد. در این زمینه، باز نشر کتاب‌هایی که 30 سال از فوت مولف آن‌ها گذشته، مصداق بارزی است. البته سوءاستفاده از بازار داغ کتاب‌های پرفروش و بعضا وقوع سرقت‌های ادبی هم جای خود دارد.

همچنین سهولت در اخذ پروانه نشر و لحاظ نشدن معیارهای حرفه‌ای لازم در ادوار گذشته، یکی از عوامل ناآرامی‌ها در بازار نشر به شمار می‌آید. در توضیح این مورد همین بس که آمار صدور پروانه نشر در سال‌های اخیر، آمار قابل توجهی بوده و تعداد پروانه‌های نشر در کشور را تا رقم 17هزار مورد افزایش داده است. اینگونه است که ناشران جدید‌التاسیس برای برخورداری از شرایط حضور در نمایشگاه کتاب تهران و البته سایر نمایشگاه‌های استانی، به وسوسه کتابسازی گرفتار می‌شوند.

البته این تمام ماجرا نیست. بهره‌مندی از تسهیلات دیگری مانند دریافت کاغذ با ارز یارانه‌ای و حتی برخورداری از معافیت‌های مالیاتی، خرید‌های حمایتی و... نیز از عواملی‌ به‌شمار می‌آید که به افزایش کتابسازی دامن زده‌ و امروز نمودهای بارز این آسیب جدی را در نمایشگاه کتاب تهران پیش چشم ما نمایان می‌کنند.
مسلم است مسئولان و مدیران فرهنگی باید به سرعت تمهیداتی را برای مقابل و متوقف کردن این جریان آسیب‌رسان به صنعت نشر کشور را اتخاذ کنند و در این مسیر، به‌نظر می‌رسد معقولانه‌ترین راه، اصلاح و یا تغییر معیار تخصیص تسهیلات و موقعیت‌های ویژه به ناشران است تا میل به سوداگری در این صنعت کم شود.

سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران که از چهارم اردیبهشت‌ماه کار خود را آغاز کرده، اکنون در میانه‌ راه است؛ رویدادی که امکان فروش ویژه‌ای برای ناشران ایجاد می‌کند و البته انتقاداتی همچون تضعیف حلقه‌های توزیع و فروش کتاب را به‌جان خریده است. با این اوصاف، علمی‌تر شدن ملاک حضور در نمایشگاه کتاب تهران می‌تواند گام درستی برای کنترل کتابسازی در بازار نشر کشور باشد. اتخاذ تصمیم‌های درست در این زمینه، البته‌که نیازمند هم‌اندیشی‌های کارشناسانه‌ است اما شاید بتوان با لحاظ کردن برخی ملاحظات، مانع از تکثر و تعدد عناوین مشابه در نمایشگاه کتاب تهران شد.

یکی از اقدامات قابل توجه که از سوی کتابخانه ملی و در ثبت فیپا ی کتاب‌ها مورد توجه قرار گرفته، درج نام اولین ناشری است که یک کتاب را برای اولین بار در ایران منتشر کرده. به عنوان مثال بررسی‌ها نشان می‌دهد 23ناشر ظرف یک بازه زمانی چندماهه به ترجمه و انتشار کتاب «میشل اوباما شدن» (که عمدتا با نام «شدن» منتشر شده‌اند) اقدام کرده‌اند. اتفاقی که رخ داده در فیپای 22مورد از این کتاب‌ها این توضیح درج شده: «با ترجمه سپیده حبیبی توسط انتشارات موسسه نگارش الکترونیک کتاب در سال ۱۳۹۷ فیپا گرفته است».
 
توجه به این نکته که اولین ناشر یک کتاب کیست، می‌تواند یکی از ملاک‌های کنترل عناوین تکراری در نمایشگاه کتاب تهران باشد؛ به‌نحوی که مثلا مسئولان نمایشگاه، بر این موضوع که کدام ناشر اولین بار فلان کتاب را منتشر کرده نگاه ویژه‌ای داشته باشند و این مساله را در معیارهای خود لحاظ کنند تا به طور هم‌زمان، 20 ناشر یک کتاب را به نمایشگاه کتاب نیاورند.

چنانچه گفته شد، هم‌اندیشی و تجمیع نگاه‌های کارشناسانه در این زمینه، می‌تواند نمایشگاه کتاب حرفه‌ای‌تری را پیش روی بازدیدکنندگان قرار دهد؛ حال آنکه مقابله با آسیبِ کلان کتابسازی در صنعت نشر، به راهکارهای بنیادین و ریشه‌ای‌تری نیاز دارد.