در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران کمیته اطلاع‌رسانی همانند سال‌های گذشته وظیفه اطلاع‌رسانی درباره کتاب‌ها، ناشران و نویسندگان حاضر در نمایشگاه را به عهده داشت که همواره یکی از بخشهای ارتباطی مهم بین مردم و نمایشگاه به شمار می‌آید.
در حالی که حدود یک هفته از پایان سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران می‌گذرد، ایبنا میزبان محمدحسین متولی؛ مدیر کمیته اطلاع‌رسانی و معاون او عادل طالبی بودیم تا اطلاعات بیشتری درباره فعالیت‌های این کمیته در نمایشگاه داشته باشیم. متولی سه سال گذشته در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران مسئولیت کمیته را بر عهده داشت و با تجربه به این کمیته پا گذاشت.
آقاي متولي اگر اشتباه نکنيم شما نسبت به دیگر کمیته‌ها کمی دیرتر مسئولیت اطلاع‌رسانی را به عهده گرفتید.
متولی: بله، در ابتدا گروه دیگری مسئولیت کمیته را قبول کرده بودند اما به دلایلی دیگر نماندند و تقریبا 20 روز قبل از نمایشگاه کمیته در اختیار ما قرار گرفت زمانی که عملا بسیاری از نیروها و امکانات بسته شده‌بود زیرا امسال در راستای کوچک‌سازی نمایشگاه تعداد نیروها به شدت کاهش یافته‌بود. از سوی دیگر جانمایی خوبی برای ما نشده بود و داخل شبستان فضایی نداشتیم و غرفه‌های اطلاع‌رسانی بیرون سالن قرار داشت. علاوه بر آن سال گذشته دستگاه‌های اطلاع‌رسانی دیجیتال هم وجود داشت که امسال به دلیل قیمت بالا این دستگاه‌ها را در اختیار نداشتیم.
طالبی: سال گذشته 159 نفر در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت می‌کردند و امسال با کاهش افراد، تعداد نیروها در کمیته به 100 نفر رسیدند.
و در این شرایط چطور کارها را پیش بردید؟
متولی: ما سعی کردیم با همه این شرایط کار را پیش ببریم و تمرکز خود را روی فضای مجازی گذاشتیم. در این زمینه تلاش کردیم از ظرفیت‌های بسیار خوب فضای مجازی بهره بگیریم و طراحی سایت نمایشگاه کتاب تهران به نام book32 یکی از این اقدامات بود تا بتوانیم مشکل کمبود نیرو و فضا را جبران کنیم. برای اینکار هم در گام نخست با موسسه خانه کتاب ارتباط گرفتیم و این موسسه اطلاعات مورد نیاز ما را به موقع و دقیق در اختیارمان گذاشت. اما مشکلی که در اين باره دارد این است که ناشران همه کتاب‌های‌شان را به نمایشگاه نمی‌آورند و همه ناشران هم در نماشگاه شرکت نمی‌کنند. به همین دلیل سراغ منبع دوم برای نمایشگاه رفتیم که سایت ثبت‌نام نمایشگاه بود. اما مساله اینجا بود که برای دریافت اطلاعات ابتدا باید مدیران هر بخش آن‌ها را تایید می‌کردند که در این زمینه مشکل داشتیم زیرا اطلاعات دیر تایید می‌شد و ما حتی تا اواسط نمایشگاه تغییر مکان و ناشر داشتیم. این بروکراسی که اطلاعات باید از سوی دو مرجع تایید و بعد در اختیار ما قرار بگیرد در کار ما وقفه ایجاد می‌کرد.
فکر نکنم در سایر نمایشگاههای بین‌المللی این شیوه مرسوم باشد.
متولی: بله. درست است، در سایر نمایشگاههای بین‌المللی حجم ناشران محدود است و فقط بحث جستجوی ناشر وجود دارد اما در نمایشگاه کتاب تهران ما علاوه بر جستجوی ناشر، جستجوی کتاب، نویسنده و مترجم و موضوع را هم داریم که کار اطلاع‌رسانی را سخت می‌کند.
تعامل میان بخشهای مختلف در کارهای اجرایی نمایشگاه چگونه است؟
متولی: مساله اینجا است که نمایشگاه عملا سه وجه دارد؛ وجه اول معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وجه دوم موسسه نمایشگاههای فرهنگی و وجه سوم صنف است. در این میان ایجاد هماهنگی بین این سه وجه کار سخت و مشکلی بود و هر کدام سعی می‌کردند کار در اختیار خودشان باشد و این عدم هماهنگی به کار ما آسیب می‌زد. به عنوان مثال در بحث تایید اطلاعات همکاری خوبی انجام نمی‌شد و اطلاعات را دیر می‌گرفتیم. همچنین در جلسات از آنجایی که نیروها کم است بر این موضوع تاکید شده بود که در فضای مجازی و رسانه‌ها تبلیغات شود تا مردم به سمت استفاده از سایت نمایشگاه بروند و قبل از آمدن به نمایشگاه اطلاعات خود را از سایت برداشت کنند اما این اطلاع‌رسانی به خوبی صورت نمی‌گرفت.
البته تا جایی که می‌دانم دیر راه‌اندازی شد و با اینکه پروسه اطلاع‌رسانی دو هفته قبل از نمایشگاه با نشست خبری و خبرهای مختلف همراه بود از معرفی سایت سخنی به میان نمی‌آمد.
طالبی: دلیل دیر راه‌اندازی شدن سایت این بود که اطلاعات مورد نیاز ما را دقیقا شب قبل از نمایشگاه دادند. همچنین قرار بود که سایت tibf.ir همکاری کند و بخش اطلاع‌رسانی را لینک کنند اما این اتفاق نیفتاد و ساعت ۱۱ شب سوم اردیبهشت یک فایل اکسل خام به ما داده شد که ایردات زیادی داشت و با بررسی آن فایل با اطلاعات خانه کتاب متوجه این مغایرت‌ها شدیم. این فرایند موجب شد ما صبح به سختی سایت را بالا بیاوریم و تا ۲ ظهر طول کشید اما برای روز دوم سایت کار می‌کرد. البته قرار نبود این ناهماهنگی‌ها وجود داشته باشد اما همانطور که آقای متولی گفت هر بخش می‌خواست خود را متولی امر نشان دهد و این ناهماهنگی صدمه زیادی به ما زد.
به نظرم با توجه به تجربه سه سال گذشته این توقع وجود داشت که کارها با سرعت بیشتری پیش برود.
متولی: سه سال گذشته همکاری‌ها خیلی بهتر از امسال بود. مشکل این بود که اطلاعات در اختیارمان نبود و نمی‌دانستیم کدام ناشر می‌آید یا نمی‌آید. ما دامنه سایت را خریداری کرده بودیم و طراحی هم انجام شده بود اما اطلاعات نداشتیم.
چرا از سایت tibf استفاده نکردید؟ این سایت مخاطبان خود را دارد.
متولی: tibf یک سایت خبری و شلوغ است و اطلاع‌رسانی در این سایت راحت نیست. ازسوی دیگر تعداد موضوعات این سایت بسیار زیاد بود، بر روی گوشی‌های اندروید خوب باز نمی‌شود و سهولت دسترسی برای مخاطب ندارد. اما تلاش کردیم در سایت بوک 32 مخاطبان دسترسی راحت‌تری به اطلاعات داشته باشند و خوشبختانه با اقبال خوبی هم روبه‌رو بود.
در روزهای نمایشگاه چه میزان نقشه توزیع شد؟
متولی: حدود یک میلیون نقشه از یک روز قبل از نمایشگاه در مصلا مستقر بود و ما آن‌ها را از روز اول توزیع کردیم.
طالبی: سه ایستگاه ویژه نقشه در ورودی متروهای اصلی متروی مصلای امام خمینی (ره)، مترو شهید بهشتی و ورودی خیابان قنبرزاده داشتیم. علاوه بر آن در ۱۲ ایستگاه اطلاع‌رسانی نیز نقشه توزیع می‌شد.
یکی از کارهای خوب امسال پیش‌بینی نقشه تخصصی سالن کودک بود که به سهولت دسترسی مردم به غرفه‌ها کمک می‌کرد، کمی در این زمینه بگویید.
متولی: بله. حدود 80 هزار نقشه تخصصی سالن ناشران کودک و نوجوان امسال برای اولین بار توزیع شد. از آنجایی که دسترسی به غرفه‌ها به دلیل تغییر محل آن‌ها کمی سخت بود این نقشه را برای روز دوم نمایشگاه آماده و در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار دادیم.
نیروهایی که در غرفه‌های اطلاع‌رسانی فعالیت می‌کردند چه تعداد بودند و فرایند انتخاب آن‌ها چه بود؟
متولی: ۸۳ نیروی اطلاع‌رسانی اصلی و ۱۹ نیروی شش روزه در سی ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور داشتند. در این زمینه سایتی برای ثبت‌نام افراد علاقه‌مند طراحی و از توانایی آن‌ها را سوال کردیم. حدود ۴۰۰ نفر در سایت ثبت‌نام کردند که از میان آن‌ها گزینش و مصاحبه حضوری انجام شد. همچنین یک کارگاه آموزشی برای این نیروها برگزار کردیم.
انتخاب این افراد بر اساس شاخصه‌هایی بود؟
طالبی: نیروهایی که در مصاحبه حضوری می‌توانستند نام ۱۰ کتاب یا ۱۰ ناشر یا ۱۰ نویسنده را نام ببرند یا اطلاعات عمومی قوی‌تری نسبت به دیگران داشتند در اولویت بودند. همچنین این افراد باید اطلاعات از اطلاعات عمومی خوبی برخوردار بودند؛ به‌عنوان مثال نام سران سه قوه را می‌خواستیم یا توضیح برخی مسایل سیاسی. میان متقاضیان آن‌هایی که اهل مطالعه بودند را جدا کردیم. بعد از آن آزمون تایپ هم از آن‌ها گرفتیم و در پایان تست رفتارسنجی دادند. این تست به آن دلیل بود تا آرامش روانی افراد در مواجهه و برخورد با مردم سنجیده شود. در آخر هم افراد انتخاب شده تحت آموزش قرار گرفتند. البته اگر ما قبل از عید این نیروها را می‌گرفتیم سه جلسه آموزشی برگزار می‌کردیم اما مجبور شدیم یک روز فقط آموزش دهیم و دو روز قبل از نمایشگاه آن‌ها را به مصلا بردیم و همه محوطه را به آن‌ها نشان دادیم و سعی کردیم گروه چابکی داشته باشیم.
کمی هم درباره آمار جستجوها در ایستگاه‌های اطلاع‌رسانی محیطی و سایت نمایشگاه بگویید.
متولی: در این زمینه باید بگویم در جستجوی فیزیکی یا محیطی 167 هزار و 342 بار جستجوی ناشر داشتیم 134 هزار و 319 بار جستجوی کتاب انجام شده است. 44 هزار و 890 بار جستجوی خالق اثر و 17 هزار و 844 بار جستجوی موضوع از سوی مردمی داشتیم که به نمایشگاه آمده بودند. در این میان باید گفت که اطلاعات سایت قابل تامل است چون افراد از قبل برای خرید و کتابی که مدنظر دارند برنامه‌ریزی می‌کنند. در این زمینه باید گفت که در سایت حدود 117 هزار و 421 جستجوی ناشر و 207 هزار و 620 بار جستجوی کتاب 153 هزار و 151 بار جستجوی نام کتاب و 50 هزار و 429 بار جستجوی خالق اثر و 18 هزار و 316 بار جستجوی موضوع داشتیم.
به نظر شما توجه به این آمار چه میزان می‌تواند برای ناشران مفید باشد؟
طالبی: نتایج جستجوی اینترنتی جالب است و داده‌ها با واقعیت بازار هم‌خوانی دارد. اسامی ناشران برگزیده نشان می‌دهد که این ناشران به خوبی فرایند مارکتینگ را انجام داده‌اند و عملیات برندینگ به خوبی خود را نشان می‌دهد این ناشران با برگزاری جشن امضا و مراسم‌های مختلف به خوبی سعی در معرفی کتاب‌های خود دارند. معتقدم که بسیاری از ناشران می‌توانند در فرایند مارکتینگ بهتر عمل کنند و نتایج خوبی بگیرند اما به عنوان مثال انتشارات کانون پرورش فکری از میان 200 ناشر در جستجوها رتبه 195 را دارد در حالی که با توجه و ظرفیتی که در این مرکز وجود دارد می‌تواند رتبه بالاتری باشد اما فرایند مارکتینگ خود را ادامه نداد. باید بگویم امسال حدود 55 هزار عنوان کتاب چاپ اول در نمایشگاه ارائه شده بود که در این میان واقعا نمی‌توان از مردم توقع داشت که از میان این‌همه اثر منتشر شده کتاب خوب را پیدا کند. معتقدم که این وظیفه ناشر است که مخاطب را شناسایی کرده و خود را عرضه کنند و ناشران پرجستجوی نمایشگاه تقریبا این فرایند را دنبال کرده و موفق هستند.
بحث بازاریابی برای ادامه فعالیت ناشران چه میزان اهمیت دارد؟
طالبی: در مدیریت و دنیای کسب و کار اقدامات و برنامه‌ریزی‌ها یا بر اساس طرح نظریه انجام میشود یا مدل موردکاوی (casestudy). برخی ناشران با مدل نظریه‌پردازی وارد بازار نشر می‌شوند و کار خود را دنبال می‌کنند اما برخی دیگر به سراغ موردکاوی می‌روند و می‌بینند قبلا چه کارهایی انجام شده و کدام ناشران موفق بوده‌اند. افراد می‌توانند ببینند ناشران قبلی چه کار کردند که موفق بودند و ما با الگوبرداری از روش آن‌ها مسیر کاری خود را دنبال کنیم که البته این الگوبرداری به معنای کپی‌برداری نیست. ناشران موفق امروز ما چه کار کردند که امروز همچنان مخاطب دارند ولی برخی دیگر در سراشیبی سقوط هستند.
به نظر من این داده‌ها به ناشران باهوش کمک می‌کند که مسیر پیش روی خود را نگاه کنند. طبق آمار موسسه خانه کتاب حدود 8 هزار و 886 ناشر از سال 91 تا 97 یک یا چند کتاب منتشر کرده‌اند و طبیعی است که آثار همه را نمی‌توان رصد کرد اما از میان آن‌ها ناشران موفق هستند که کتاب خود را بهتر به مخاطبانشان معرفی کرده‌اند. در این زمینه می‌توان رفتار آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی را آنالیز کرد، بحث روابط عمومی و ارتباط با رسانه‌‌های ناشران موفق را دنبال کرد تا به یک خط راهنما در مسیر کار خود برسیم.
متولی: نشر هرچه به سمت صنعتی شدن و حرفه‌ای شدن پیش برود همه ناشران از این موضوع منتفع می‌شوند. از آنجایی که امروز در صنعت نشر مثل صنایع دیگر نگاه حرفه‌ای وجود ندارد بسیار ضعیف است. از سوی دیگر چون نشر یک صنعت حمایتی است نتوانسته رشد کند و معتقدم که باید از این حالت خارج شود و وقتی همه حرفه‌ای‌تر شوند نشر هم حرفه‌ای تر میشود.
عموما نقدهایی درباره عملکرد کمیته اطلاع‌رسانی درباره اطلاعتی که به مخاطبان می‌دهد وارد است کمی در این زمینه توضیح دهید.
متولی: اطلاع‌رسانی یک پیشانی دارد که همه به آن نقد می‌کنند در حالی که مسائلی پشت آن وجود دارد که مثل زنجیره به هم پیوسته است. صنف ما مشکل اطلاعات دارد و حتی برای تعیین متراژ غرفه روی اطلاعات مشکل داریم؛ چراکه خیلی از اطلاعات واقعی نیست که بخشی از آن به دلیل وجود فضای حمایتی است. اگر این یارانه حمایتی حذف شود بسیاری از مشکلات حل خواهد شد. به عنوان مثال یک ناشر 70 عنوان کتاب ثبت کرده اما در غرفه ۸ عنوان کتاب دارد و بعد مردم به ما نقد می‌کردند که کتابی که شما گفتید در غرفه نبوده یا برعکس کتابی را ثبت نکرده‌بوده اما به نمایشگاه آورده است. معتقدم تا وقتی اطلاعات واقعی نباشد اطلاع‌رسانی هم نمی‌تواند خوب باشد، زیرا اطلاع‌رسانی بر پایه اطلاعات واقعی است.
درباره واسپاری کارها و کمیته‌ها به صنف نظر شما چیست؟
متولی: من با اینکه مدیر اطلاع‌رسانی بودم معتقدم که این بخش با این شیوه نباید به صنف سپرده شود. یا کل کار در اختیار صنف قرار گیرد از سایت ثبت‌نام و پالایش داده‌ها تا بقیه بخش‌ها. تا وقتی سه وجه در برگزاری نمایشگاه وجود دارد این مشکل نیز ادامه خواهد داشت و گویی قصدی وجود دارد که گفته شود صنف ضعیف است و واگذاری واقعی صورت نمی‌گیرد.
اما آیا این آمادگی در صنف وجود دارد؟
متولی: بله قطعا وجود دارد. تمام کسانی که در سایر کمیته‌ها کار را انجام می‌دهند تشکیلات خود را به خوبی اداره می‌کنند. صنف توانایی انجام این کار را دارد ولی سعی میشود بستر تضعیف شود که بگویند صنف آمادگی ندارد درحالی که اینگونه نیست. از سوی دیگر معتقدم که اطلاع‌رسانی و روابط‌عمومی نمایشگاه باید خیلی با هم هماهنگ باشند زیرا بسیاری از مردم ایرادات اطلاع‌رسانی را به روابط‌عمومی و ایرادات کار روابط‌عمومی را به اطلاع‌رسانی ربط می‌دهند. مثل اینکه چرا بنرها در مکان‌های مناسب نصب نشده‌اند یا اگر راهنمای محیطی ایراد داشت به سراغ ما می‌آمدند. در این زمینه یکی از نکات مهم است که این دو کمیته باید با هم ترکیب شود و به عنوان مثال ستاد خبری از بدنه آن جدا شود تا کمتر ایراد در این زمینه وجود داشته باشد.
نظر شما