طاهری در پاسخ به این پرسش که آیا در عصر انقلاب الکترونیکی، منابع چاپی و فیزیکی باقی خواهند ماند یا خیر؟، گفت: همانطور که مک لوهان، دانشمند بزرگ علوم ارتباطات اذعان داشته است، فناوری‌های جدید مکمل و ادامه فناوری‌های پیشین هستند، و جایگزین آنها نخواهند شد. پایان دوره منابع چاپی و فیزیکی یک بحث جدید نیست. اگر یک نگاه تاریخی به قرن ۱۵ داشته باشیم، می‌بینیم زمانی که دستگاه چاپ به وجود آمد، یک سری از افراد به از بین بردن نسخه‌های خطی مبادرت کردند با این استدلال که فناوری جدید جایگزین فناوری پیشین خواهد شد و با داشتن نسخه چاپی، از نسخ خطی بی‌نیاز می‌شوند. با همین طرز تفکر برخی از نسخه‌های خطی ارزشمند را از دست دادیم.
وی اضافه کرد: در اواسط دهه ۱۹۸۰ وقتی لوح‌های فشرده به وجود آمد، باز هم بحث حذف منابع چاپی فیزیکی داغ شد و اوج این بحث بر‌می‌گردد به اواسط دهه ۱۹۹۰ به‌خصوص بعد از اینکه شبکه وب به وجود آمد. در همان سال‌ها بحث‌های مختلفی درگرفت که مثلاً با پیدایش وب به عنوان بزرگترین محیط ذخیره و بازیابی اطلاعات، دیگر نیازی به کتابخانه پیدا نمی‌شود و به عبارتی وب جایگزین کتابخانه‌ها و موتورهای کاوش جایگزین کتابدارها خواهند شد.
پیدایش فناوری‌های جدید باعث بازخورد‌های مختلفی از سوی بشر بوده است
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی به واکنش افراد در رابطه با پیدایش فناوری‌های جدید هم پرداخت و یادآور شد: با توجه به پیشینه تاریخی بحث، با پیدایش فناوری‌های جدید، بازخورد‌های مختلفی از سوی بشر وجود داشته است. یک سری افراد که از دانش عمیق‌تری و تجربه مناسبی بهره برده‌اند و مطالعه بیشتری روی این سیر تحول انجام داده‌اند، فناوری‌های جدید را ادامه فناوری‌های پیشین می‌دانستند و تحت تأثیر این تغییر و تحول قرار نمی‌گرفتند. اما یک سری افراد تحت تأثیر قرار می‌گرفتند و به تغییر فناوری‌های واکنش‌های خاصی نشان می‌دادند. به عبارت دیگر، گروه نخست، بر آن باور بودند که هر یک از فناوری‌ها دارای ویژگی‌ها و قابلیت‌های ویژه خود هستند و برای تامین بخشی از نیازهای بشر کاربردپذیر خواهند بود. اما گروه دیگر، رفتارها و اقدامات خاصی در راستای جایگزینی فناوری‌های جدید انجام می‌دادند و به حذف فناوری‌های پیشین معتقد بودند.
رئیس کتابخانه دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: به عنوان کسی که از سال 1382 مطالعاتم را روی کاربرد فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی جدید متمرکز کرده‌ام، می‌گویم اقدامات و فعالیت‌های گوناگونی درباره جایگزینی فناوری‌های جدید با فناوری‌های پیشین صورت گرفته است. از جمله می‌توان به طراحی و توسعه استاندارد فراداده‌ای هسته دابلین اشاره کرد که برخی آن را شاهکار کتابخانه‌های دیجیتالی نامیدند و معتقد بودند که این استاندارد جایگزین استانداردهای پیشین چون قالب فراداده‌ای مارک خواهد شد.
وی ادامه داد: از طرفی متخصصانی نظیر مایکل گورمن که سیر تحولات پیشین را نظاره‌گر بودند و تغییرات فناورانه را در برهه‌های زمانی مختلفی درک کرده بودند، عملکرد افرادی را که استاندارد جدید را بهترین ابزار سازماندهی محیط و رسانه‌های اطلاعاتی جدید، و جایگزین استانداردهای پیشین می‌دانستند، به شدت نقد کردند.
فناوری‌های جدید در انتقال احساس، کاستی‌ها و نواقص بسیاری دارند
این استاد دانشگاه یکی از ضعف‌های جدی موتورهای کاوش وب را «نداشتن امکان کنترل مستندات» عنوان کرد و گفت: وقتی حجم داده‌ها افزایش می‌یابد، نیاز به فرایند کنترل مستندات برای افزایش جامعیت بازیابی و دسترسی به اشیای محتوایی نیز بیشتر می‌شود. به دلیل استفاده نکردن موتورهای کاوش از این فرایند کلیدی در فرایند ذخیره و بازیابی اطلاعات و دانش، جامعیت و مانعیت بازیابی در آنها با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است. در حالی که این مسئله، سال‌هاست که در محیط‌های کتابخانه‌ای حل شده است.
رئیس کتابخانه دانشگاه علامه طباطبایی از بُعد روانشناختی هم این مساله را بررسی کرد و گفت: چالشی که از بعد روانشناختی مطرح است، این است که فناوری‌های جدید به دلیل مجازی بودن، نمی‌توانند آن حسی را که فناوری‌های فیزیکی در انسان ایجاد می‌کنند، به وجود بیاورند. فناوری‌های جدید در انتقال احساس، کاستی‌ها و نواقص بسیاری دارند، اما فناوری‌های فیزیکی به دلیل ماهیت خود، عملکرد مناسب‌تری در انتقال احساس از خود نشان می‌دهند. هم‌اکنون چالش بزرگ سیستم‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی، به منزله جدیدترین فناوری‌های اطلاعاتی، انتقال احساس در کنار پردازش‌های منطقی است. به این جهت است که برای فناوری‌های جدید، چالش به اصطلاح بی‌روح بودن مطرح می‌شود. این نکته از منظر علوم تجربی نیز قابل اثبات است؛ چراکه فضای مجازی در عناصر فیزیکی و مادی، برای انتقال احساس محدودیت دارد.
لذت مطالعه و انتقال احساس منابع فیزیکی بیش از منابع الکترونیکی است
طاهری با مطرح کردن این پرسش که چرا ویژگی‌های منابع الکترونیکی به شدت به سمت شبیه‌سازی به سمت ویژگی‌های منابع فیزیکی و چاپی حرکت می‌کند و چرا دوباره به سمت منابعی شبیه منابع فیزیکی و چاپی رفته‌ایم؟، گفت: دنیای امروز متوجه شده است که لذت مطالعه و توانایی انتقال احساس منابع فیزیکی از جمله کتاب‌های چاپی بیش از منابع الکترونیکی است و پس از چند دهه پیشرفت در حوزه فناوری‌های الکترونیکی و شبکه‌ای هنوز منابع الکترونیکی از جنبه لذت مطالعه و سطح یادگیری نتوانسته‌اند با منابع فیزیکی رقابت کنند.
استاد دانشگاه علامه طباطبایی به نظریه بحران فناوری‌گرایی (تکنوپولی) اشاره کرد و توضیح داد: یک متخصص و نظریه‌پرداز آمریکایی به نام نیل پستمن بحران فناوری‌گرایی را مطرح، و در کتابش تحلیل می‌کند که اگر چه فناوری‌های جدید قابلیت‌ها و تاثیراتی مثبتی بر بهبود و سهولت زندگی بشر داشته‌اند، اما اثرات منفی آنها به مراتب بیشتر بوده و در حال تسخیر بشر هستند. وی ضمن نقد فناوری‌گرایی، معتقد است فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی جدید، نه تنها بر مشکلات بشر افزوده، بلکه به حذف بسیاری از جنبه‌های انسانی انجامیده است.
وی اعتیاد دیجیتالی را یکی دیگر از مشکلات نسل جدید عنوان کرد و گفت: انسان اسیر فناوری شده است و وابستگی شدید به فناوری‌ها و محیط‌های الکترونیکی و شبکه‌ای یک چالش جدی است. نباید اینگونه احساس کنیم که فناوری‌گرایی آن قدر دارای مزایا و نقاط قوت هستند که دست به حذف فناوری‌های پیشین بزنیم. فناوری‌های جدید با هدف تسهیل زندگی بشر و بهبود مدیریت زمان گسترش یافته‌اند، حال آنکه در عمل خلاف آن رخ داده است. اگر واقعاً این فناوری‌ها زندگی را تسهیل می‌کنند، و باعث حذف محدودیت‌های زمانی و مکانی شده‌اند، به طوری که دهکده جهانی را تجربه می‌کنیم، پس گرفتاری‌ها و مشکلات شدید زندگی کنونی به چه علت است؟!
هر فناوری دارای قابلیت‌های منحصر به فرد خودش است
طاهری در پایان با انتقاد از گرایش‌های افراطی به فناوری‌ها به ویژه شبکه‌های اجتماعی گفت: هر فناوری دارای قابلیت‌های منحصر به فرد است و هیچ کدام را نباید جایگزین دیگری دانست. بلکه فناوری‌ها مکمل یکدیگر هستند. تمایل افراطی نسل جدید به محیط مجازی و آگاهی کم‌تر نسبت به فناوری‌ها و محیط‌های اطلاعاتی فیزیکی، یک بحران جدی در نسل جوان به ویژه محیط‌های آکادمیک است که مختص ایران هم نیست، و موجبات نگرانی متخصصان علوم اطلاعات و ارتباطات را برای پیدایش نسلی تا حدودی سطحی‌گرا را فراهم کرده است. توجه به این مطلب از سوی متولیان و مدیران فرهنگی کشور ضروری است.
نظر شما