به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، تولید کتاب در کشور بعد از تهیه محتوا، مراحل فنی مختلفی را پشت سر می‌گذارد و هر یک از آن‌ها به ملزومات و مواد اولیه‌ نیاز دارد که تامین آن‌ها در بازار به دلیل وارداتی بودن با مشکلات زیادی روبه‌رو است.  

بعد از تولید محتوا و آماده‌سازی متن برای انتشار، لیتوگرافان نخستین حلقه زنجیره صنعت چاپ هستند که کتاب به‌دست آن‌ها سپرده می‌شود؛ حرفه‌ای که استادکار شدن در آن زمان زیادی می‌طلبد، چاپخانه‌داران حلقه دوم از این صنعت به‌شمار می‌آیند که چالش‌های عجیبی از نوسانات قیمت مواد اولیه و تعمیرات ماشین‌آلات را به خود دیده است. زنجیره سوم که صحافان هستند، به عنوان تکمیل‌کننده کار لیتوگراف و چاپخانه‌دار، هنر را با صنعت می‌آمیزند و با سروسامان دادن به صفحات کتاب، به آن جانی تازه می‌دهند.
 
با این حساب در هفته کتاب، به‌جز ناشران و کتابفروشان، باید به حلقه‌های به هم پیوسته این زنجیره نیز توجه شود؛ فعالان پشت صحنه تولید کتاب که کارکرد آن‌ها اهمیت ویژه‌ای در مراحل چاپ و انتشار یک کتاب دارد. این موضوع بهانه‌ای شد تا به سراغ سه تن از اعضای قدیمی و پیشکسوت سه حوزه لیتوگرافی، چاپ و صحافی برویم تا کمی بیشتر درباره وضعیت فعالان این حوزه بدانیم.
 
نوسان قیمت بلای جان لیتوگرافی‌ها
علیرضا رضانژاد، مدیر لیتوگرافی «صاحب»، بیش از 36 سال سابقه فعالیت در این حوزه را در کارنامه فعالیت‌هایش دارد. او درباره مشکلات کار این حوزه می‌گوید: امروزه شرایط کار خیلی سخت شده و بیشترین دغدغه من و همکارانم نوسان قیمت‌ مواد اولیه است که از پایه تولید تا انتهای کار را در بر می‌گیرد و موجب بهم‌ریختگی وضعیت کاری‌مان شده است.
 
وی ادامه می‌دهد: لیتوگرافی به عنوان مادر چاپ افست شناخته می‌شود به همین دلیل اگر ضعفی در مواد اولیه یا سایر مراحل لیتوگرافی وجود داشته باشد این موضوع به مراحل چاپ و پس از چاپ صدمه می‌زند و به همین دلیل باید توجه ویژه‌ای به آن شود.
 
رضانژاد با بیان اینکه تغییر قیمت‌ مواد اولیه همیشه موجب به تعویق افتادن کارها می‌شود، عنوان می‌کند: در برخی مواقع نبود یا کمبود کالای مورد نیاز مثل زینک نیز به کار ما صدمه می‌زند. مدتی پیش اتحادیه لیتوگرافان با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی 300 ورق زینک به لیتوگرافی‌ها داد اما بعد از به‌اتمام رسیدن زینک‌ها بار دیگر با کمبود کالا روبه‌رو شدیم.
 
وی یادآور می‌شود: توقع ما این است که حمایت‌ها مستمر باشد؛ نه مقطعی؛ زیرا زمانی که مواد اولیه در بازار نباشد، کار دچار افت و رکود می‌شود و دیگر حلقه‌های صنعت نشر نیز دچار رکود کاری می‌شوند، همچنین به نظرم مسئولان باید در نظر داشته باشند که مواد اولیه فقط کاغذ نیست و به تامین دیگر ملزومات تولید کتاب نیز باید توجه کرد.
 
این فعال حوزه لیتوگرافی با اشاره به افزایش نرخ مواد اولیه و تاثیر آن در چاپ و نشر، می‌گوید: وقتی نرخ‌ها پایین‌تر باشد،‌ روند تولید کار سرعت بیشتری پیدا می‌کند و مشتری رغبت بیشتری برای انجام کار دارد، به عنوان مثال ناشران تیراژ کتاب‌هایشان را افزایش می‌دهند و همین موضوع به رونق کار چاپخانه‌داران و ناشران کمک می‌کند.
 
رضانژاد با تاکید بر اینکه کنترل و ثبات قیمت به‌نفع همه فعالان این حوزه و حتی مخاطبان خواهد شد، عنوان می‌کند: در سال‌هایی نه چندان دور، ابتدای سال نرخ‌ها تغییر می‌شد و تا پایان سال هم ثابت بود اما این روزها نوسانات روزانه و حتی ساعتی شده است و همین موضوع موجب می‌شود که برای تنظیم قرارداد با مشتری با مشکل جدی روبه‌رو شویم.
 
چاپخانه‌داران در جستجوی متولی
چاپخانه‌داران هم به سهم خود در بازار نشر وظیفه مهمی به عهده دارند، اگرچه سال‌های اخیر به‌دنبال کاهش تیراژ کتاب، بخش زیادی از تولیدات حوزه کتاب به دست فعالان چاپ دیجیتال سپرده می‌شود اما چاپ افست جایگاه خود را دارد و بسیاری از فعالان این حوزه با بی‌توجهی به مشکلات کار خود را ادامه می‌دهند. حمید غفاری، مدیر چاپخانه نورحکمت با بیان اینکه به دلیل مشکلات گریبانگیر حوزه نشر، فعالیت درباره چاپ کتاب را کاهش داده‌ام، می‌گوید: مهمترین مشکل در این صنعت چاپ، بی‌قانونی است، یعنی قانونی که اجرایی باشد و مسئول برای حسن انجام کار داشته باشد.
 
وی در ادامه صحبت‌هایش می‌افزاید: به نظر من تا زمانی که صنعت چاپ متولی مشخصی نداشته باشد، مشکلات نیز ادامه دارد. بسیاری از چاپخانه‌داران نمی‌دانند اگر مشکلی داشته باشند باید به کدام نهاد یا وزارتخانه مراجعه کنند. در گذشته که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صورت مستقل کار می‌کرد، وضعیت بهتر بود اما پس از جداسازی کارها نیمه‌تمام باقی ماند.
 
غفاری با ذکر مثالی در این زمینه توضیح می‌دهد: الان وزارت دارایی بخشنامه داده کسانی که می‌خواهند جواز خود را تمدید کنند، باید تسویه حساب دارایی خود را به‌روز شده به اتحادیه بدهند، از سوی دیگر از اتحادیه‌های صنفی می‌خواهند در صورتی که تسویه حساب‌ها انجام شده باشد مجوزها را تمدید کنند. در اینجا این سوال پیش می‌آید که آیا ما به اتحادیه‌ها حق عضویت می‌دهیم که چک وزارت دارایی را نقد کنند؟
 
وی افزود: ما برای حل این مشکل باید به چه کسی اعتراض کنیم؟ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا صنعت، معدن و تجارت؟! متاسفانه مساله اینجا است که متولی‌ قدرتمندی برای حمایت از چاپخانه‌داران نداریم و همین موضوع به کار ما آسیب می‌زند.
 
مدیر چاپخانه نورحکمت با بیان اینکه مشکل اصلی در حوزه چاپ و نشر کتاب این است که انگیزه‌‌ای برای مطالعه در کشور وجود ندارد، می‌گوید: ترکش این وضعیت به ناشر و صحاف نیز خورده این است. البته رونق کار چاپ و نشر به قشر کتابخوان نیاز دارد و کتابخوانی باید رونق پیدا کند. بنابراین بل از هر کاری اول باید حوزه کتابخوانی را پویا کنیم تا کسب و کار رونق پیدا کند.
 
غفاری همچنین کتاب‌سازی را آفت بزرگ کار نشر می‌داند و می‌گوید: بسیاری از ناشران برای اینکه بتوانند پروانه نشر خود را تمدید کنند یا بتوانند از حمایت‌های دولتی بهره‌مند شوند، هر کتابی را چاپ می‌کنند؛ کتاب‌هایی که اغلب آن‌ها کتاب‌سازی هستند و از جمله آثار ارزشمند و مفید نیستند. نباید فراموش کنیم که کار کتابخوانی با تولید آثار ارزشمند و خوب و مناسب تقویت می‌شود نه با اقدامات شعاری.
 
رقابت‌های ناعادلانه در بازار صحاف‌ها
رسته سومی که در صنعت چاپ کشور نقش به‌سزایی دارد، صحافان هستند؛ افرادی که کار آن‌ها در کیفیت کتاب‌ها بسیار پررنگ است. جاوید جعفری، مدیر صحافی سپیدار با بیان اینکه بازار کتاب این‌روزها رونق ندارد و همین موضوع موجب رکود کار فعالان این حوزه شده است، می‌گوید: نباید فراموش کنیم کتاب یک رقیب بزرگ مثل فضای مجازی دارد؛ در‌حالی‌که ذات کتاب در ایران یک کالای کشش‌ناپذیر از نظر قیمتی است و در سبد کالای اساسی مردم نیست.
 
وی ادامه می‌دهد: عوامل مختلفی موجب بیماری بازار نشر ایران شده است، به‌عنوان مثال طی یک‌سال اخیر افزایش شدید قیمت مواد اولیه مثل چسب، مشکلات زیادی برای فعالان این حوزه ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال تا دو سال قبل بهای چسب کیلویی 12 هزار تومان با شرایط پرداخت سه ماهه بود، اما الان کیلویی 45 هزار تومان با شرایط پرداخت یک ماهه شده است.
 
جعفری با بیان اینک قیمت چسب در کنار دیگر ملزومات مورد نیاز صحافان سه برابر شده است، یادآور می‌شود: از سوی دیگر در برخی صحافی‌ها اجرت کار صحافی از 23 هزار تومان به 40 هزار تومان رسیده است و حتی رقابت شدید در این بخش موجب خودزنی شده و برخی همکاران ما قیمت دستمزد را پایین می‌گیرند تا مشتری‌ها را برای خود حفظ کنند.
 
وی تاکید می‌کند: از سوی دیگر کاهش تیراژ کتاب‌ها هم به شدت بر روی کار ما اثرگذار بوده است، زیرا انجام کار را فلج می‌کند. نباید فراموش کنیم که بخشی از هزینه‌ها در صحافی صرف نیروی انسانی همچنین تنظیم و آماده‌سازی دستگاه‌ها می‌شود و هزینه‌های ثابت بالا می‌روند.
 
وی با بیان اینکه کل این عوامل موجب شده است که  صحافان هم شرایط خوبی نداشته باشند، می‌گوید: مساله دیگر این است که ما طی این سال‌ها، سرمایه در گردش خوبی نداشتیم و بانک‌ها برای صنایع و واحدهای تولیدی طرح خاصی ندارند و ما نیز مانند بقیه قشر چاپ دچار بحران هستیم.
 
به گفته جعفری، گران بودن مواد اولیه و کاهش تیراژ کتاب موجب شده است بخش عمده‌ای از گردش مالی جذب واحدهای چاپ دیجیتال شوند، زیرا این شیوه چاپی برای ناشران مقرون به صرفه‌تر است و همین موضوع صحاف‌ها را نیز درگیر می‌کند.
 
با وجود اینکه تولید کتاب در سال‌های اخیر با فراز و فرودهای بسیاری همراه شده اما بسیاری از پیشکسوتان و فعالان قدیمی این حوزه همواره با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند تا بتوانند خود را از این گرداب نجات دهند. در این میان به نظر می‌رسد نظارت دولت بر ثبات قیمت‌ها و لزوم کنترل نرخ ارز از جمله ظرائفی است که تولیدکنندگان باید در کار خود به آن توجه کنند.