به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، آیین اختتامیه دومین جایزه منطقه ای کتاب سال ویژه هند امروز چهارشنبه (۱۸ دی ماه) با حضور محسن جوادی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی پور مدیرعامل موسسه خانه کتاب، علی چگینی سفیر ایران در هند، محمدعلی ربانی رایزن فرهنگی ایران در هند، احمد علی حیدری دبیر علمی جایزه جهانی کتاب سال، رجبعلی سالاریان مدیر نمایشگاه های استانی موسسه نمایشگاه های فرهنگی ایران و جمعی ازمسئولان فرهنگی و نویسندگان هندی در مرکز بین المللی هند برگزار شد.
نیکنام حسینی‌پور در این آیین صحبت های خود را با این شعر آغاز کرد:
ما اگر چون شاخه‌ها دوریم از هم عیب نیست/ ریشه‌ی کولابی و بلخی و تهرانی یکیست/ از درفشِ کاویان آوازِ دیگر می‌رسد/بازوانِ کاوه و شمشیرِ سامانی یکیست/ چیست فرقِ شعرِحافظ،باسرودِمولوی؟/مکتبِ هندی،عراقی وخراسانی یکیست/ فرقِ شعرِ بیدل و اقبال وغالب در کجاست؟/رودکی و حضرتِ جامی وخاقانی یکیست/ مرزهادیگر اساسِ دوریِ مانیستند/ای برادر! اصل ما را نیک میدانی یکیست/ «تاجکی»یا «فارسی»، یاخویش پنداری «دری»/ این زبان پارسی را هرچه میخوانی، یکیست.
وی در ادامه روابط تاریخی و فرهنگی ایران و هند را یکی از کهن‌ترین و عمیق‌ترین مراودات تاریخی دو ملت در طول تاریخ دانست و گفت: این روابط اگرچه با فراز و فرود‌های سیاسی و اجتماعی بسیاری همراه بوده، ولی نتوانسته خدشه‌ای بر روابط فرهنگی این دو ملتِ با پیشینه تاریخی مشترک، کهن و غنی وارد سازد. فرهنگ، همواره صلابت دهندة این روابط در سطوح مختلف بوده است. در این روابط چند هزار ساله، هم هند بر ایران تأثیر گذاشته و هم ایران بر هند، چنانکه اسلام در هند کم و بیش رنگ ایرانی به خود گرفته و فکر، سبک و سیاق اندیشۀ مردم ایران از حیث کلام، شعر، عرفان، حکمت و تصوف با اندیشه مردم هند سنخیت دارد، زیرا هر دو ملت از یک نژاد و یک ریشه هستند و زبان آنها فرزندان یک مادر بوده‌اند.
حسینی‌پور ادامه داد: متأسفانه به دلیل نفوذ کشورهای مختلف و سایه انداختن سیاست بر فرهنگ، این روابط دستخوش تغییرات و نوساناتی شده است، با این وجود همچنان به یکدیگر وفادارند. به قول حزین لاهیجی، شاعر پارسی‌گوی مقیم هند که می‌گفت «ای وای بر اسیری کز یاد رفته باشد/ در دام مانده باشد، صیاد رفته باشد» اما به قول مولوی «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش/بازجوید روزگار وصل خویش».
وی در ادامه با بیان اینکه روابط کهن و استوار فرهنگی این دو ملت، موضوعی محدود و منحصر به تاریخ و اسطوره نیست، بلکه نمود و نمایشی عینی، ملموس و محسوس در روابط امروز میان آنها وجود دارد، گفت: روابطی که پیشینة آن به هزاران سال می‌رسد. زبان به مثابه عنصر اصلی شکل‌دهی فرهنگ‌ها، قرابت و شباهت بسیاری بین زبان‌های باستانی ایران و هند یعنی اوستایی و سانسکریت وجود دارد. دستور زبان‌های اوستایی و فارسی ـ خاصه فارسی باستان ـ از هم بهره فراوان گرفته‌اند.
مدیرعامل موسسه خانه کتاب به جمله جواهر لعل نهرو نخست وزیر فقید هند با عنوان «در میان مردمان و نژادهای بسیاری که با هندوستان ارتباط داشته‌اند و در زندگانی و فرهنگ هند نفوذ کرده‌اند قدیمی‌ترین و با دوام‌ترین آنها ایرانیان هستند»، اشاره کرد و گفت: عنصر فرهنگ، اصلی‌ترین و کلیدی‌ترین مؤلفه در تداوم و پیوستگی ارتباط میان ایران و هند در طول تاریخ بوده‌است. حال در عصر قدرت‌های منطقه‌ای، رویداد دومین جایزه منطقه‌ای کتاب‌سال جمهوری اسلامی ایران در منطقه شبه قاره هند، مجال و فرصت مناسبی برای دو کشور مهیا کرده است تا به روابط خود عمق و معنای بیشتری ببخشند. اشتراکات فرهنگی و تاریخی بسیاری بین دو کشور وجود دارد. روابط ایران و هند صرفاً رابطه‌ای سیاسی، اقتصادی یا حتی تاریخی نیست، بلکه ارتباط بین تمدن‌هاست که در آن تمدن‌های بزرگ هندی و ایرانی از یکدیگر تأثیر گرفته‌اند و هر دو کشور برای این روابط، احترام و جایگاه ویژه‌ای قائلند.
وی ادامه داد: زبان فارسی در دورة غزنویان به هند راه یافت و در آن دوره پارسی، زبان ادبیات، شعر، فرهنگ و دانش بود. زبان فارسی در هندوستان شاعران بزرگی همچون بیدل دهلوی و امیر خسرو دهلوی و دستگاه شعری سبک هندی را در خود پروراند. همچنین فارسی‌زبانان هندوستان، واژه‌نامه‌های ارزشمندی برای زبان فارسی فراهم آوردند که از آن‌جمله می‌توان به فرهنگ ابراهیمی از ابراهیم قوام‌الدین فروغی و فرهنگ آنندراج از محمد پاشا اشاره کرد.
حسینی‌پور وجود میلیون‌ها نسخه خطی ارزشمند به زبان فارسی در کتابخانه‌های هندوستان، از جمله وجود ۵۰۰۰ نسخه خطی در کتابخانه و آرشیو ملی هند، همچنین کتیبه‌های تاریخی باقی‌مانده در مقبره‌ها و مکان‌های تاریخی به زبان فارسی را بخشی از میراث مشترک دو ملت بر محور زبان فارسی عنوان کرد و گفت: کتابخانه‌های رامپور، آصفیه، راجة محمودآباد، صولت، امیرالدوله و مرشدآباد تنها بخشی از مراکزی هستند که نسخ خطی ارزشمندی را در خود جای داده‌اند. علاوه بر این مراکز دانشگاهی و فرهنگی بسیاری دارای بخش‌های زبان فارسی هستند که در مقاطع مختلف به آموزش و تدریس زبان فارسی می‌پردازند.
وی با بیان اینکه در دوران معاصر به واسطۀ گسترش ارتباطات و امکان تعامل فرهنگی، شناخت ما از سرزمین هند و فرهنگ و تمدن آن افزایش یافته است، گفت: بدون تردید، هر کس که در این وادی بی‌پایان گام بنهد، نمی‌تواند بر تحقیقات سترگ و جاودانه حکیم و دانشمند فرزانه و پژوهشگر یگانه ایرانی در سده چهارم و پنجم هجری قمری/ دهم و یازدهم میلادی یعنی ابوریحان محمد بن احمد بیرونی چشم بربندد. به بیان روشن‌تر بخش قابل توجهی از آنچه نه فقط ایرانیان بلکه جهانیان درباره تاریخ و تمدن هند می‌دانند، غیر از مواریث عظیم خودِ این تمدن کهن، منبعث از تحقیقات ارزشمند آن عالم بزرگ ایرانی است. کتاب تحقیق ماللهند، بنیان تاریخی و ماده اولیه تاریخ‌نگاری هندوستان، اساس جامعه‌شناسی قدیم و مردم‌شناسی مذهبی آنجا شده است. بیرونی این کتاب را پس از سفری که به همراه لشکر سلطان محمود به هند داشت، نوشت و با آنکه امروز هزار سال از نگارش آن می‌گذرد هنوز به‌عنوان مرجعی معتبر شناخته می‌شود.
مدیرعامل خانه کتاب گفت: مؤسسه خانه کتاب، به‌عنوان جامع‌ترین مرجع اطلاعات و آمار کتاب و نشر ایران، در کنار دو جایزه ملی «کتاب سال جمهوری اسلامی ایران» و «جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران»، اینک «جایزه منطقه‌ای هند» را نیز برگزار می‌کند. براساس آمار ثبت شده در بانک اطلاعات خانه کتاب، در طول چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷ش/ ۱۹۷۹م تا کنون) در حدود ۰۰۰/۴۰۰/۱ عنوان کتاب در ایران منتشر شده که روندی افزایشی داشته است به نحوی که از ۲۹۴ عنوان در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۹م) به ۰۰۰/۱۰۱ عنوان در سال ۱۳۹۷ (۲۰۱۹م) رسیده است.
وی ادامه داد: در همین دورۀ زمانی چهل ساله پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون بیش از ۱۵۰۰ عنوان کتاب در حوزه هند، هندپژوهی، هندشناسی و تمدن و تفکر هندی، در ایران انتشار یافته است که برخی از آنها چندین نوبت بازچاپ شده‌اند. به دلیل شهرت و اهمیت به تعدادی از پرفروش‌ترین آنها اشاره می کنم؛ رمان تاریخی و پرکشش و جذاب «ایران و بابر» نوشته ارسکین ویلیام با ترجمۀ مترجم بلندآوازۀ ایرانی، ذبیح‌الله منصوری که روایتی داستانی از سرگذشت بابر، موسس سلسله مغولان هند و روابط او با شاه‌اسماعیل اول، موسس سلسله صفوی است. این کتاب ۲۰ نوبت با شمارگان ۰۰۰/۶۰ نسخه چاپ شده است.
حسینی پور افزود: همچنین، مهاتما گاندی، رهبر سیاسی و معنوی ملت هند در راه آزادی از استعمار بریتانیا، در ایران نیز به عنوان نماد عدم خشونت و نافرمانی مدنی، چهره‌ای محبوب و شناخته شده است. او موضوع انتشار کتاب‌های پرفروش و پرشمارگانی بوده است از جمله: ۱) «همه مردم برادرند» نوشتۀ گاندی با ترجمۀ محمود تفضلی (رایزن فرهنگی اسبق ایران در هند که به‌ویژه آثار او دربارۀ جواهر لعل نهرو و ترجمۀ آثار او بارها در ایران چاپ شده، همچون کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» که تاکنون ۲۰ نوبت چاپ شده و سال‌ها یکی از پرفروش‌ترین کتاب‌های این حوزه بوده است). کتاب همه مردم برادرند در طول ۳۳ سال، ۱۳ بار و با ۲۵.۰۰۰ نسخه از سوی انتشارات امیرکبیر، یکی از معتبرترین ناشران ایرانی چاپ شده است؛ ۲) کتاب «نیایش» (نوشته‌های گاندی با مضمون یا دربارۀ نیایش طی ۱۲ سال، ۱۲ نوبت و ۱۲ هزار نسخه از سوی ناشر معتبر و مشهور ایرانی، نشر نی، منتشر شده است)؛ ۳) کتاب «راه عشق: داستان تحول روحی مهاتما گاندی»، نوشتۀ اکنات ایسواران، ترجمۀ شهرام نقش تبریزی که در طول ۱۹ سال، ۱۲ بار و بیش از ۱۶ هزار نسخه توسط یکی از ناشران معتبر و مشهور ایرانی، ققنوس، به چاپ رسیده است)؛ ۴) کتاب «تعالیم کریشنامورتی» با ترجمۀ محمدجعفر مصفا نیز طی ۱۴ سال به چاپ یازدهم رسیده و از سوی نشر قطره، از ناشران معتبر ایران منتشر شده است.
حسینی‌پور با بیان اینکه اندیشمندان و محققان ایرانی نیز در راه شناساندن فرهنگ و تمدن هندی به ایرانیان، آثار پرفروش و معتبری عرضه کردند، گفت: بخش ادیان هندی در کتاب ماندگار «ادیان آسیایی» اثر دانشمند فقید ایرانی، مهرداد بهار که طی ۱۶ سال، ۹ نوبت و ۲۰ هزار نسخه از آن به چاپ رسیده است از جمله این فعالیت ها است. همچنین کتاب « ادیان و مکتب های فلسفی هند» نوشته دانشمند فقید ایران، داریوش شایگان که در عرض ۳۵ سال، ۸ نوبت چاپ و ۳۲ هزار نسخه منتشر شده است که آگاهی ایرانیان را نسبت به ادیان و اندیشه‌های هندی افزودند.
وی با اشاره به بیشترین کتاب‌های مرتبط با تمدن و تاریخ و فرهنگ هند که در ایران انتشار یافته‌اند، گفت: عرفان هندی، اخترگویی و طالع بینی هندی، قصه‌ها و افسانه‌های هندی، تاریخ هند، هندوئیسم و ادیان و باورهای هندی، گاندی، شعر فارسی شاعران اسلام و تشیع در هند، فارسی گوی هند، اساطیر هندی، راهنمای سفر به هند از جمله این موضوعات هستند.
مدیرعامل خانه کتاب بیان کرد: در معتبرترین جایزه کتاب جمهوری اسلامی ایران تاکنون پنج کتاب در حوزه آیین هند و عرفان اسلامی، تشیع در هند، زبان‌شناسی و زبان‌های هند و اروپایی، زبان فارسی و سبک هندی برگزیده شده‌اند که شامل کتاب های آیین هندو و عرفان اسلامی (براساس مجمع البحرین داراشکوه) ترجمه داریوش شایگان (شایسته تقدیر دوره ۲۲، سال ۲۰۰۵/۱۳۸۳)، نحو هندی و نحو عربی، نوشتۀ استاد فتح الله مجتبایی، نشر کارنامه (برگزیده دوره ۲۳ سال ۲۰۰۶/۱۳۸۴)، درآمدی بر زبان‌شناسی تطبیقی زبان‌های هند و اروپایی، نوشته رابرت بیکس، ترجمه اسفندیار طاهری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی (شایسته تقدیر دوره ۲۹، سال ۲۰۱۲/۱۳۹۰) و تاریخ اجتماعی فکری شیعه اثناعشری در هند، نوشته سیداطهر عباس رضوی، ترجمه منصور معتمدی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم (شایسته تقدیر دوره ۳۶، سال ۲۰۱۹/۱۳۹۷) است که بخصوص کتاب استاد فتح الله مجتبایی با عنوان «نحو هندی و نحو عربی» که برگزیده کتاب سال بود، اگر به هندی ترجمه نشده، پیشنهاد می‌شود ترجمه شود.
حسینی‌پور عنوان کرد: در بخش جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز تا کنون برندگانی از هند در حوزه اسلام‌شناسی و روابط ایران و هند برگزیده شده‌اند و جوایزی از دست رئیس جمهور اسلامی ایران دریافت کرده‌اند که می توانم به کتاب های گفتمان میان فرهنگ‌ها: ایران و هند، نوشتۀ آتول کمار سینها و آبحای کمار سینگ، دهلی نو: انتشارات آنامیکا (برگزیده دوره ۱۴، سال ۲۰۰۷/۱۳۸۵)، سرمنشأ نژادهای هندو – ایرانی، نوشته خانم النا کازمینا از روسیه، انتشارات آکادمیک بریل (برگزیده دوره ۱۶، سال ۲۰۰۹/۱۳۸۷) و رسائل إخوان الصّفاء وخُلّان الوفاء: رسالۀ هشتم تا رسالۀ دهم از بخش سوم در موضوع نفس و عقل از انتشارات دانشگاه آکسفورد با همکاری موسسۀ مطالعات اسماعیلی؛ تصحیح و ترجمۀ دکتر کارملا بافیونی و پروفسور اسماعیل قربان‌حسین پوناوالا، هندی‌تبار و از کشور آمریکا (برگزیده دوره ۲۵، سال ۲۰۱۸/۱۳۹۶) اشاره کنم.
مدیرعامل خانه کتاب پیشنهاد کرد: بنابراین برای ایجاد پل فرهنگی، تبادل اطلاعات نیاز هست. ما در خانه کتاب می‌توانیم کتاب‌هایی که درباره هند در ایران منتشر می‌شود را در قالب یک مجموعه تهیه و عرضه کنیم و در پایگاه اطلاع‌رسانی خانه کتاب قرار دهیم جدیدترین آثار را نیز به آن بیفزاییم و روزآمد نگه داریم. اما تقویت و تحکیم این تعامل، نیازمند تلاش متقابل است، یعنی در هند نیز نهادی متولی گردآوردی و تهیه مجموعه‌ای مشابه از کتاب‌های منتشر شده در حوزه ایران‌شناسی و اسلام-شناسی در شبه‌قاره را برعهده بگیرد.
وی بیان کرد: یکی از اهداف برگزاری چنین جشنواره‌هایی ایجاد این ارتباط دو سویه است. ما اکنون نیازمند اطلاعات دست اولی از هند هستیم، این اطلاعات بخشی از آن اطلاعات جاری است و بخشی از آن گذشته نگر که هر کدام از این دو ساز و کار خاص خودش را دارد. گذشته نگر از طریق فهرست نگاری کتابخانه ها و مراکز آرشیوی هند میسر است. دیگری در زمینه آثار جاری چاپی است که لازم است ساز و کاری آماده کنیم که این فرهنگ مکتوب اعم از کتاب ها، نشریات ادواری، اعلان ها، نقشه‌ها و همه مکتوبهای چاپی که در دو کشور درباره تاریخ و فرهنگ و زبان دو سرزمین منتشر می‌شوند، به اطلاع علاقمندان و محققان و اندیشمندان ایرانی و هندی برسد.
حسینی‌پور هدف جایزه منطقه‌ای را تقویت و تحکیم این ارتباطات فرهنگی دانست و گفت: باتوجه به وضعیت جهان امروز قدم در راه ارتباطات برداشتیم. ولی آیا این ارتباط، ساز و کاری را که منجر به تبادل اطلاعات بشود به وجود خواهد آورد؟ این آرزوی ماست که این اتفاق بیفتد چون جهان امروز جهان انباشت اطلاعات و اشاعۀ آن است. اینجا قرن‌هاست انبوده اسناد و منابع و اطلاعات نهفته است ولی بخش زیادی از آن هنوز اشاعه پیدا نکرده است. یکی از آمال محققان و اندیشمندان هم دسترسی به این اطلاعات است تا با اشاعه آن ارزش افزوده‌ای به اطلاعات بدهند. ما باید دنبال راهکارهایی باشیم برای تحقق این ارزش افزوده. اکنون این ارتباط وجود ندارد یا بسیار اندک است. هدف از برگزاری جایزه کتاب سال منطقه‌ای پاسخ به همین ضرورت و نیاز است. ولی اگر تبادل اطلاعاتی صورت نگیرد، این ارتباطِ صرف راه به جایی نخواهد برد. نقطۀ کانونی و آغاز این تبادل اطلاعات و منشا آن از کتابخانه‌ها و آرشیوهای هند است. ما در درجه اول باید مطلع شویم در کدام کتابخانه و مرکز آرشیوی چه منابعی در مورد فرهنگ و تاریخ ایران و زبان فارسی موجود است. سپس براساس آن موجودی می شود ارزش افزوده ای به آن اطلاعات داد.
حسینی‌پور ادامه داد: بسیاری از نهادها در ایران و حتی افراد خیر آمادگی مرمت کتاب‌های قدیمی، نشریات و اسناد قدیمی را دارند و می‌توانند یاری‌رسان مراکز کتابخانه‌ای و آرشیوی هند باشند ولی با وجود کوشش های ارزنده ای که در دهه‌های اخیر صورت گرفته هنوز آن کاری که باید به سرانجام برسد، انجام نشده است. ما باید برای به‌سرانجام رساندن این کار، ساز و کاری را بیابیم و به این جایزه اکتفا نشود. این نقطه پایان نیست این برای ایران نقطه آغاز همکاری های مشترک است و باید این کار شروعی باشد برای کارهای بعدی که قطعا کارهای بعدی به گسترش دانش، آموزش و پژوهش در دو کشور خواهد انجامید.
مدیرعامل خانه کتاب بیان کرد: گنجینه ای از فرهنگ ایرانی و زبان فارسی اکنون در هند است که باید اهتمام جدی در آن صورت گیرد و یک نهضت احیاگری به وجود بیاید. این نهضت احیاگری هم متخصص‌های موضوعی خاص خودش را می خواهد. در حوزه کتاب متخصص موضوعی خاص خودش را می خواهد. در نشریات متخصص موضوعی خاص خودش را می خواهد یعنی باید همه اینها را مد نظر قرار داده باشیم و نباید به این جایزه اکتفا کنیم.
وی اظهار کرد: نهضت بیدل‌شناسی که در دهه‌های اخیر در ایران راه افتاده است، قبلا شاید کسی خیلی بیدل را نمی شناخت. اما همین که بیدل مطرح شد اقبال عمومی که به بیدل بوجود آمد عادی نبود و ایرانیان موقعی که کارهای بیدل را خواندند خیلی سریع با آن ارتباط برقرار کردند. زیرا سخنی که از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. بنابراین ممکن است بیدل‌های دیگری باشند که لابه لای اسناد و متون کهن مدفون شده‌اند و همت و تلاش می خواهد که آنها را بیرون بکشند و به جهان معرفی نمایند و بیدل‌ها دل‌های بزرگ می‌خواهند برای این‌کار.
حسینی‌پور پیشنهاد کرد: می توان از میراث متقابل دو کشور بانک اطلاعات مشترک ایجاد نمود. اسناد و دستنویس‌ها از دوستانمان در هند و اسکن و تصویر برداری از سوی ما که خودش یک انقلاب می توان به جود بیاورد.
حسینی پور گفت: اهمیت سفر به هند در میان ادیبان و عالمان پیشین ایرانی از چنان پیشینه ای برخوردار بوده که این بیت فیاض لاهیجی از متکلمان و ادبای بزرگ ایرانی، گواه آن می‌تواند باشد: حَبَّذا هند کعبة حاجات/ خاصه یارانِ عافیت‌جو را/ هر که شد مستطیع فضل و هنر/ سفر هند واجب است او را.. .
وی در پایان گفت: جا دارد از حمایت‌های معاون محترم فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای دکتر جوادی، همکاران موسسه خانه کتاب، دبیر محترم جایزه جهانی کتاب سال جناب آقای دکتر حیدری، جناب آقای ربانی رایزن محترم فرهنگی ایران در دهلی، دانشکده ادبیات دانشگاه دهلی، جناب آقای دکتر سعیدی کیاسری و دکتر احمدی، از بنیاد بیدل دهلوی و بنیاد فارسی هند همچنین هیأت داوران و عوامل اجرایی و تمام نهادهایی که در هند برای این‌کار بزرگ زحمت کشیدند قدردانی نمایم. سپاسگزاری از کوشش ها و قدردانی از برنامه ریزی‌های آنها برای برگزاری این رویداد را برای همیشه بر خود واجب می‌دانیم.
چهارشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۸ - ۱۸:۵۹
نظر شما