به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، سی‌وهفتمین جایزه کتاب سال درحالی برگزار شد که بعد از چندین سال‌ یک کتاب از بخش آثار تالیفی کودک و نوجوان، به عنوان کتاب برگزیده به همراه دو کتاب دیگر در بخش‌های کلیات و ترجمه کودک و نوجوان به عنوان تقدیری معرفی شد. این درحالی‌ست که کتاب برگزیده امسال یعنی «قبرستان عمودی» نخستین جلد از سه‌گانه «دروازه مردگان» چندی پیش در هفدهمین جشنواره کتاب رشد در گروه داستان و رمان نوجوان و جوان نیز به عنوان اثر برگزیده تقدیر شد و قبلا هم به عنوان برنده پنج لاک‌پشت پرنده معرفی شده و اثر راه‌یافته به فهرست کلاغ سفید کتابخانه مونیخ معرفی شده بود. اما سوال اینجاست که سرنوشت این کتاب‌ها بعد از برگزیده شدن چه تفاوتی با سایر کتاب‌های منتشر شده دارد و تا چه‌اندازه به دست کودکان و نوجوانانی که مخاطبان اصلی این کتاب‌ها هستند، می‌رسد؟
 
تبلیغاتی برای کتابم انجام نشده است 
محمدرضا شمس، نویسنده مجموعه پنج جلدی «هزار و یک افسانه» اثر تقدیری سی‌وهفتمین جایزه کتاب سال در بخش «کلیات و علوم انسانی کودک و نوجوان» در این باره می‌گوید: تا به‌حال اتفاق خاصی برای این کتاب نیفتاده و از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادها و موسسات دیگر با من تماسی گرفته نشده است. حتی از رسانه‌ها هم بجز ایبنا که در زمان نامزد شدن این اثر با من گفت‌وگو کرده بود، واکنشی ندیدم. فقط چند روز پیش مدیر انتشارات محراب قلم – ناشر این مجموعه- گفت قرار است جلد اول این مجموعه تجدید چاپ شود. اما تبلیغیاتی چه از سوی ناشر چه از سوی موسسات دیگر انجام نشده است.

 

هیچ نهاد دولتی و غیردولتی سفارشی برای کتاب تقدیری جایزه کتاب سال نداده است
عبدالعظیم فریدون، مدیر انتشارات محراب قلم، نیز در این باره می‌گوید: امسال دو عنوان از کتاب‌های ما با عنوان‌های مجموعه پنج جلدی «هزار و یک افسانه» تألیف محمدرضا شمس و دایره‌المعارف «نام‌ها: فرهنگ اعلام برای بچه‌های امروز» تألیف مهدی ضرغامیان و مهناز عسگری در بخش «کلیات و علوم انسانی کودک و نوجوان» به مرحله نهایی سی و هفتمین دوره جایزه کتاب سال راه پیدا کردند که از بین آن‌ها مجموعه پنج جلدی «هزار و یک افسانه» به عنوان اثر تقدیری معرفی شد.
او ادامه می‌دهد: این دو مجموعه حاصل تلاش شبانه‌روزی چندین ساله نویسندگان این مجموعه‌ها و عوامل نشر محراب قلم است. به عنوان مثال دایره‌المعارف «نام‌ها: فرهنگ اعلام برای بچه‌های امروز» کتابی است که در طول 40 سال گذشته کسی در کشور روی موضوع آن کار نکرده و ما حتی بعد از اینکه مجوز نشرش را گرفتیم چهار سال روی آن کار کردیم تا کاملا به‌روز و جامع باشد. یا مجموعه پنج جلدی «هزار و یک افسانه» کاری است که مولف 15 سال روی آن کار کرده و اثری پژوهشی است. اما این‌ آثار به عنوان اثر برگزیده کتاب سال معرفی نشدند.

کتاب‌های برگزیده و تقدیری کتاب سال سرنوشت متفاوتی با سایر آثار ندارند 
فریدون یادآوری می‌کند: از سویی دیگر هم می‌بینیم حتی کتاب‌هایی هم که به عنوان اثر برگزیده و تقدیری این جایزه معرفی می‌شوند، سرنوشت متفاوتی با سایر آثار ندارند و اتفاق خاصی برای‌شان نمی‌افتد. مثلا تا به‌حال هیچ نهاد دولتی و غیردولتی سفارشی برای مجموعه «هزار و یک افسانه» که به عنوان اثر تقدیری معرفی شد، به ما نداده است.
 
میزان فروش برگزیدگان جایزه کتاب سال در بازار تابع فعالیت و تبلیغات ناشر است 
رضا هاشمی‌نژاد، مدیر انتشارات افق، که امسال دو عنوان از آثارش در سی‌وهفتمین دوره جایزه کتاب سال به عنوان اثر برگزیده و تقدیری معرفی شد، نیز دراین باره می‌گوید: انتخاب شدن «دروازه مردگان ـ قبرستان عمودی» از حمیدرضا شاه‌آبادی به عنوان اثر برگزیده و «باغبان شب» نوشته جاناتان آکسیر، ترجمه ثمین نبی‌پور به عنوان اثر تقدیری در سی‌وهفتمین دوره جایزه کتاب سال، تا به‌حال تاثیر چشم‌گیری در میزان استقبال از آن‌ها اعم از فروش بیشتر در کتابفروشی‌ها (استقبال عمومی) و سفارش از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی نداشته است و تا به‌حال سفارشی از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی نداشته‌ایم.
 
این ناشر در ادامه می‌افزاید: مثلا آمار کل فروش کتاب «قبرستان عمودی، دروازه مردگان» از شهریور۹۷ تا به حال سه هزار و ۲۹۶ جلد بوده که از این تعداد از تاریخ ۱۹ بهمن (زمان گرفتن جایزه) تا امروز ۷۳ جلد و تقریبا ۱۰ روز قبل آن ۶۷ جلد بوده است. کتاب تعداد کل فروش کتاب «باغبان شب» هم از مرداد ۹۷ تا به‌حال هزار و ۶۸۶ جلد بوده که از این تعداد میزان فروش از تاریخ اول تا ۱۹ بهمن ۶۳ جلد و بعد از بردن جایزه تا الان ۲۶ جلد بوده است و می‌بینیم تغییر چندانی نداشته است.
 
این درحالی‌ست که ما برای فروش این کتاب‌ها تبلیغات خوبی هم انجام دادیم. اصولا میزان فروش در بازار به شدت تابع فعالیت و تبلیغات ناشر برای کتاب جایزه برده است. اما در زمینه خرید موسسات، ارگان‌ها و نهادها باید بگویم که هنوز اتفاقی نیفتاده. البته برخی از آن‌ها در طرح‌هایی که دارند گاهی به سراغ کتاب‌های جایزه برده می‌روند اما برخی دیگر توجهی به این موضوع ندارند مثلا ظاهرا در جشنواره دانایی و توانایی آموزش و پرورش به این کتاب‌ها توجه می‌شود.
 
به گفته هاشمی‌نژاد، اینکه کتابی در جایزه‌ای دولتی مثل‌ «کتاب سال» انتخاب می‌شود به خودی خود در فروش آن تاثیر زیادی ندارد و مستلزم مانور و فعالیت ناشر روی این قضیه است اما این مساله در جوایزی مانند «لاک‌پشت پرنده» متفاوت است، چون این جایزه مردمی است و به صورت اتوماتیک روی فروش کتاب تاثیر می‌گذارد و مستلزم مانور و فعالیت زیادی از سوی ناشر نیست. البته با توجه به اینکه چندین سال است جایزه کتاب سال برگزیده‌ای در بخش کودک و نوجوان معرفی نکرده، امکان دارد که این انتخاب، امسال تاثیر ویژه‌ای داشته باشد.
 
توجه به برگزیدگان جوایز داخلی و خارجی در طرح تجهیز کتاب‌خانه‌های مدارس 
براین اساس به سراغ حسین ازهری، مدیرعامل موسسه منادی تربیت، رفتیم تا ببینیم این کتاب‌ها چه جایگاهی در کتابخانه‌های مدارس دارند. ازهری، در این باره می‌گوید: ما دو طرح در آموزش و پرورش داریم که هرساله اجرا می‌شود؛ نخست طرح تجهیز کتابخانه‌های مدارس است که مجری آن موسسه منادی تربیت است. تا سه‌سال پیش منابع این طرح مشترکا از سوی آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تامین می‌شد اما از سه سال پیش اعتبار مشترکی برای آن اختصاص نیافت و فقط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از محل نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به تناسبی که دانش‌آموز برای بازدید بیاید رقمی را به این مساله اختصاص می‌دهد و کتاب‌ها در برنامه‌ای سازمان‌دهی شده از نمایشگاه کتاب تهران انتخاب و از ناشر خریداری می‌َشود و بعد از بسته‌بندی به کتاب‌خانه‌های مدارس ارسال می‌شود.
 
او در ادامه به شاخصه‌های مورد نظر برای انتخاب کتاب اشاره می‌کند و می‌افزاید: در این طرح کتاب‌ها، براساس اینکه تاییدیه جشنواره رشد داشته باشند یا اینکه در جشنواره‌های داخلی و خارجی اعم از جایزه کتاب سال، برگزیده و تقدیر شده باشند، عمدتا در محتواهای فرهنگی، هنری و ورزشی برای دانش‌آموزان انتخاب می‌شوند.
 
ازهری درباره طرح دوم نیز توضیح می‌دهد: طرح دیگر 50 هزار نمایشگاه در 50 هزار مدرسه است که در این طرح کتاب‌های ناشران طبق فراخوانی که اعلام می‌َشود در مردادماه هرسال به دبیرخانه ارسال می‌شود. سپس کتاب‌ها بر اساس خصوصیات ذکر شده از سوی کارشناسان منتخب بررسی می‌شود و از بین آن‌ها کتاب‌هایی انتخاب می‌شود و در محفلی به نمایش گذاشته می‌شود تا کارشناسان منتخب استان‌ها بیایند و کتاب‌ها را دوباره بررسی و از بین آن‌ها آثار مورد نظرشان را انتخاب ‌کنند. سپس به تناسب انتخاب‌ها، آثار به ناشر سفارش داده می‌شود و به مدارس ارسال می‌شود و در نمایشگاه‌هایی که در هفته کتاب جمهوری اسلامی در مدارس برگزار می‌شود نمایش داده می‌شود تا دانش‌آموزان بتوانند آن‌ها را خریداری کنند.

او می‌افزاید: البته در سال 94 و 95 هم دو طرح دیگر با عنوان تجهیز کتابخانه مدارس خارج از کشور و تجهیز کتابخانه کلاسی مدارس ابتدایی داشتیم که اجرا شد ولی چون در طول سه‌سال گذشته اعتباری به آن‌ها اختصاص داده نشد، این طرح‌ها هم اجرا نشد و تنها طرحی که در طول سه سال گذشته با کمک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرا شده طرح خرید کتاب از نمایشگاه کتاب بود که کتابخانه 4500 مدرسه را با اعتبار یک میلیون تومان برای هر مدرسه تجهیز کردیم.
 
به گفته ازهری، کتاب‌هایی که سال‌های گذشته از سوی جشنواره رشد یا جایزه کتاب سال انتخاب شده بودند هم در طرح تجهیز کتابخانه‌های مدارس خریداری شدند و هم در طرح 50 هزار نمایشگاه. و حتما بخش ویژه‌ای از سهمیه تجهیز کتابخانه‌های مدارس سال آینده هم به آثار منتخب امسال اختصاص خواهد یافت.