خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اردبیل - مریم رضائی: برخی رویدادها چنان همه‌گیر می‌شوند و روزگارشان چنان طول می‌کشد که علاوه بر تأثیر منفی عمیق در زندگی آحاد بشر، در تاریخ نیز ثبت سند می‌گیرند. مثل «جنگ جهانی اول و دوم» یا حتی دوران «قحطی» و «طاعون». گفتمان جهانی امروز نیز «کرونا ویروس» است و نقشی که در زندگی همه ما بازی می‌کند یا حتی تبعاتی که به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در پی خواهد داشت.
 
اقتصاد فرهنگ و به‌طور مشخص «کتاب»، همیشه دستخوش تغییرات اجتماعی است و در شرایط بحرانی نیز از جمله نخستین موارد ضربه‌پذیر به شمار می‌آید چرا که از پایه و اساس، ضعف دارد. در دوره‌ای که اقتصاد جهان بر اثر همه‌گیری کرونا ویروس با مشکل روبه‌رو شده، کف‌گیر کتابفروشان نیز به تهِ دیگ خورده است؛ زیرا دستور قرنطینه در شرایطی صادر شد که پیشتر زیرساختی در این حوزه تعریف نشده بود و اکنون با مواجهه‌ای اینچنین، جای خالی تعاریف و برنامه‌های بسیاری به‌ویژه در این واحد صنفی به چشم می‌خورد.

شاید در دوره و زمانه‌ای که فروشگاه‌های مجازی حرفی برای گفتن دارند، می‌شد با تبعیت از همین سبک و سیاق، جلوی ضرر و زیان کتابفروشان را گرفت؛ اما این اتفاق امروز نیفتاده، چون پیشتر در این بخش سرمایه‌گذاری جدی صورت نگرفته است.
 
در یکی دو هفته گذشته، برای بررسی چند و چون وضعیت، سراغ کتابفروشی‌های مطرح شهر اردبیل رفتیم؛ با طرح این پرسش که تدبیر ارسال کتاب به متقاضی چقدر راهگشا بوده و در این دوره، چقدر متحمل ضرر و زیان شده‌اند؟
 
از روز اعلام اپیدمی کرونا، فروش غیرحضوری کتاب را راه انداختیم
میلاد دهقانی مسئول کتابفروشی حکیم که از نخستین روزهای اعلام اپیدمی ارسال رایگان کتاب را پیش گرفت، با بیان اینکه متأسفانه شرایط کتابفروشی نامساعد است، اظهار کرد: از روزی که این وضعیت پیش آمد، کتاب‌فروشی حکیم برای مشتریان خود از طریق کانال تلگرام و پیج اینستاگرام خرید غیرحضوری با ارسال رایگان را در نظر گرفت و حتی برای برخی کتاب‌ها پیشنهاد تخفیف هم داشت.  
وی افزود: با اینکه خوشبختانه استقبال خوب است، اما فروش - به نسبت شرایط عادی - خیلی کم شده و به هیچ عنوان پاسخگوی هزینه‌هامان نیست؛ امیدوار بودیم سازمان‌های ذی‌ربط فکری به حال‌مان بکنند، اما اتفاقی نیفتاد.
 
امین اعلایی، متصدی نمایشگاه دائمی کتاب شریعتی در اردبیل نیز اذعان کرد: فروشمان در قیاس با شرایط عادی، حدود ١ درصد شده است. 24 ساعته سفارش می‌گيریم؛ روزى دو ساعت سفارش‌ها را هماهنگ مى‌كنیم، با آژانس به دست متقاضی می‌رسانیم و هر روز شاید بين ١٥ تا ٢٠ ارسالى داريم.

از اول اسفند خریدی از ناشران و موزعان کتاب نداشته‌ایم
شریعتی از جمله مجموعه‌هایی است که پیش از این دوره هم سفارش اینترنتی می‌گرفت و تصور می‌شد وضعیت آنها بهتر باشد. اعلایی در این باره گفت: در چند روز نخستِ بعد از اعلام همه‌گیری ویروس کرونا، ورودى نمایشگاه را مسدود كرديم. مشتری‌ها دمِ در اسم كتاب‌های مورد نظر خود را می‌گفتند، ما هم با اتخاذ تدابیر لازم بهداشتی، به آنها تحویل می‌دادیم. بعد ديديم این کار هم خطرناك است، كلاً بستيم و فکر می‌کنم نخستین واحدى كه پیش از اعلان عمومی در اردبیل تعطيل كرد، ما بوديم. وی ادامه داد: مشکل فعلی این است که از اول اسفندماه سفارش كتاب نداديم و خرید نداشتیم، از این رو، موجودی کتاب‌ها و عناوین کاهش یافته است. از طرفی، هر روز چك‌هایمان برگشت می‌خورند. هر کسی از دور می‌بیند، فکر می‌کند چه وضع خوشی داریم که این همه مدت مجموعه را تعطیل کرده‌ایم اما در واقع الآن سوداى جان مهم‌تر به نظر می‌آید.

وی تأکید کرد: جای هم‌انديشى كتابفروش‌ها برای پيدا كردن راهكاری قابل اجرا هم خالی به نظر می‌رسد. پیشنهاد من این است که در یکی از اپلیکیشن‌ها گروه مجازی متشکل از کتابفروشی‌های استان ایجاد شود تا با هم ارتباط بگیرند؛ شاید راه چاره‌ای پيدا شد.

اعلایی در توضیح ایده خود گفت: ما روزانه حدود ٤٠- ٥٠ سفارش ثبت می‌کنیم و چون در این مدت خرید نداشتیم، تنها نصف این میزان موجودی داريم. بسیاری از عناوين تمام شده و شارژ نمی‌شوند. درحالی‌که می‌شود از يک سفارش كه ٥ عنوان است و ٣ تای آن را داريم، نگذریم. دو تاى بعدی را از همكاران گروه مجازی بپرسیم، هر کس داشت، اعلام كند و برعكس. به این ترتیب، با همكارى هم، به همه کسانی كه درخواست كتاب دارند، پیش از اينكه منصرف شوند، كتاب خواهیم رساند؛ البته به این شرط که كتاب‌ها به‌قيمت روى جلد بين همكاران رد و بدل ‌شود، من كتاب همكارم را می‌فروشم و تمام سودش را به او می‌دهم و برعكس... اصل این است که كارى كنيم كتاب به دست مشترى برسد. همين.
 
وی بیان کرد: اين، می‌تواند يكى از راهكارها باشد؛ شايد راه‌هاى بهترى هم از سوی دیگر عزيزان پيشنهاد شود؛ به نظرم، رقابت به‌وقتش، همكارى هم به‌وقتش... الآن زمان هم‌فکری و هم‌سویی و همکاری‌ است.  
دانیال عظیمی مسئول مجموعه نوپای پرواز نیز اذعان کرد: فروشگاه ما تازه راه‌اندازی شده و از نظر فروش و مشتری هنوز به شرایط مساعدی نرسیده است؛ اما تا حدودی با تأمین کتاب‌های مورد نیاز مشتریان کنونی، توانسته‌ایم شرایط را مساعد نگهداریم. در شرایط فعلی، سلامت مهم‌تر بوده و تا وقتی اعلام نشده، فروشگاه تعطیل است.
 
فروش تلفنی و اینترنتی، کمک‌کننده هست اما جوابگوی هزینه‌ها نیست
مهدیه امامی مدیر مجموعه اورنگ نیز تصریح کرد: فروش تلفنی یا اینترنتی، کمک‌کننده است ولی قابل قبول نیست. همه متقاضیان از این طرح استقبال نمی‌کنند؛ از این رو مجبور شدیم طرح تخفیف‌دار در نظر بگیریم.

وی افزود: فروش ضعیف شده، اما مشکل اصلی ما تهیه کتاب است؛ سفارش می‌دهیم، شرکت پخش هم تحویل می‌دهد، اما باربری‌ها کار نمی‌کنند که کتاب به دستمان برسد؛ نهایتاً ارسال با اتوبوس‌های بین‌شهری می‌تواند اتفاق بیفتد که به سبب هزینه‌های گزاف آن، صرف نمی‌کند.
   
امامی اضافه کرد: روزانه دو ساعت را اختصاص می‌دهیم برای ثبت سفارش و تحویل آن به مشتری، اما وضعیت تعریفی ندارد، چون از سویی موجودی کتاب و عناوین کم شده و از سویی تعداد متقاضیان به نسبت شرایط عادی کاهش یافته است. در حالی که در سال‌های گذشته، اواخر نوروز و اوایل بهار، پیک خرید و فروش صنف ما بود.
 
فروش کتابفروشی «دکتر بوک» حدود ۸۰ درصد کاهش داشته است
علی انوار از متصدیان مجموعه دکتر بوک اردبیل نیز حکایت مشابهی داشت؛ وی گفت: کتابفروشی دکتر بوک اردبیل از نخستین روزهای شیوع بیماری کرونا در اردبیل، ساعت کار خود را از ۱۲ ساعت در روز، به ۶ ساعت در روز کاهش داد و رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از جمله استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده و دستکش را برای حفظ سلامتی کارکنان و مشتریان خود در دستور کار قرار داد.
   
وی اضافه کرد: از نخستین روز ابلاغ مصوبه سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اردبیل، اتاق اصناف و اطلاعیه اتحادیه کتابفروشان استان نیز کتاب‌فروشی تا اطلاع ثانوی تعطیل شد که البته با توجه به اینکه کتابفروشی در مجاورت دانشگاه‌ها بوده و بیشتر مشتریان ما دانشجویان و اساتید و خانواده‌های آنها هستند، با تعطیلی دانشگاه‌ها از اوایل اسفند شاهد رکود چشمگیری بودیم.
 
انوار افزود: با آغاز تعطیلی‌های رسمی، در راستای کمک به حفظ سلامت جامعه، طرح تحویل رایگان درب منزل را راه‌اندازی کردیم تا بتوانیم از طریق فضای مجازی نیاز مشتریان را برطرف کنیم؛ به این ترتیب سفارش‌ها، یا تلفنی یا از طریق سایت، تلگرام و اینستاگرام ثبت و تا غروب تحویل مشتریان سطح شهر اردبیل شد. با آغاز کلاس‌های آموزش مجازی نیز آمادگی خود را برای ارسال کتب دانشگاهی مورد نیاز دانشجویان و اساتید دانشگاه محقق اردبیلی با تخفیف ۱۰ درصد به آدرس پستی آنان اعلام کردیم. برای خارج از شهر نیز از طریق سامانه پستی اقدام شد. برای دریافت وجه هم استفاده از کارتخوان بی‌سیم و انتقال کارت به کارت، اولویت اصلی ماست. با این حال، فروش ما از اوایل شیوع این بیماری حدود ۸۰ درصد کاهش داشته است.
 
وی درباره وضعیت موجودی کتاب این مجموعه نیز تصریح کرد: با وجود شرایط نامناسب اقتصادی، فعلا سفارش نمی‌دهیم و سعی می‌کنیم بیشتر از طریق همکاران اردبیل مسئله را حل کنیم، یا اینکه سفارش‌ها را با توافق متقاضیان برای تحویل در زمان دیگری ثبت می‌کنیم.
 
انوار اظهار کرد: امیدوار بودیم، مسئولان امر، تصمیم قاطع و لازم‌الاجرایی برای کاهش ضرر و زیان حاصل از این اتفاق داشته باشند؛ مثلاً انتظار می‌رفت طرح عیدانه کتاب به‌صورت مجازی اجرا می‌شد تا کمک اندکی برای کتابفروشی‌ها باشد.
   
با وجود شیب نه‌چندان ملایم همه‌گیری کووید 19، از امروز شنبه 23 فروردین 99 حضور کم‌سو و کم‌رنگ اصناف آغاز شد و مطابق اعلام، کتابفروشان شهر نیز می‌توانند در ساعاتی محدود، به کارهای خود سر و سامان بدهند؛ پس از این، شاید وضعیت را با تاریخ «پیش از کرونا» و «بعد از کرونا» بسنجیم؛ در شرایطی که بنا بر آمار، ایران در زمره کشورهایی بوده که بالاترین میزان مصرف اینترنت را در این مدت تجربه کرده است، علامت سوال‌هایی پدید می‌آید: چه میزان از این آمار به امر کتابخوانی اختصاص یافته است؟ آیا این خانه‌نشینی اجباری توانسته است آمار کتابخوان‌ها را افزایش دهد و آیا فروش غیرمستقیم و مجازی، تأثیری بر روند مطالعه کتابخوان‌های حرفه‌ای داشته است؟ باید منتظر ماند و دید بازخوردی که از جامعه به‌دست خواهد آمد، چیست؟