خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، عصمت مومنی، مدیر گروه رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی(کتابداری) دانشگاه علامه طباطبایی با ارسال یادداشتی به ایبنا درباره توسعه شرایط و ارائه خدمات حوزه کتابداری و کتابخانه‌ای در دوران پساکرونا سخن گفت.

متن یادداشت به شرح زیر است:


تحولات اخیری که در حوزه اطلاعات، ارتباطات و فناوری رخ داده، منجر به گسترش رویدادهای علمی و ایجاد مفاهیم جدید در حوزه‌های علمی شده‌است. علم اطلاعات و دانش‌شناسی دستخوش چنین تحولی بود و مفهوم کتاب‌داری هم قلمرو گسترده‌تری پیدا کرد. یکی از مفاهیم جدیدی که در این رشته حائز اهمیت است، مشارکت در به اشتراک‌گذاری اطلاعات و دانش است که این به اشتراک‌گذاری می‌تواند به صورت رسمی یا غیررسمی اتفاق بیفتد.
 
چنین شرایطی، چه‌بسا می‌تواند موجب یک نوع اجماع در برنامه‌های مشترک علمی شود؛ یعنی تولید مشارکتی علم و هم‌رسانی اطلاعات در محیط‌های تغییریافته امروز. طبیعتا در فضای فعلی که همه دنیا با آن درگیرند، شاهد به اشتراک‌گذاری اطلاعات، چه به طور رسمی و چه غیررسمی در ابعادی گسترده‌تر از قبل هستیم. مثلا می‌بینیم که سازمان بهداشت جهانی یک برنامه جامع برای بحران کرونا را به تمام کشورها بیان می‌کند که در آن اطلاعات، بین همه به اشتراک گذاشته می‌شود.
 
رشته اطلاعات و دانش‌شناسی علمی، در فرایند توانمندسازی درک و چگونگی تولید، توزیع و اشاعه دانش و ارزش‌گذاری کمی و کیفی آن موثر است و می‌تواند کاری کند که اطلاعات به درستی به مخاطب‌شان برسند؛ طوری که مخاطبان از سرگردانی بیرون بیاید و حتی بتوانند به سمت خلق دانش جدید پیش بروند. این فعالیت‌ها اگر به درستی انجام شود، منجر به ارتقاء فهم افراد در فضاهای ارتباطی خواهد شد و ما به یک بلوغ اطلاعاتی خواهیم رسید که حتی می‌تواند روی درک عمومی جامعه از مسائل تاثیرگذار باشد.
 
به عبارتی علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌تواند موجب ایجاد دگرگونی‌در افراد و جامعه باشد و افق‌های جدیدی را برای حوزه‌های دانشی دیگر تعریف کند. این دانش منحصر به حوزه کتاب‌داری نیست و شامل تمام اطلاعاتی می‌شود که در فضای دیجیتال تولید و منتشر می‌شوند. حوزه کتاب در ایام کرونا اقدامات جدیدی داشته‌ ‌است؛ از جمله دیجیتال کردن منابع و به اشتراک‌گذاری آن‌ها در فضای اینترنت که من فکر می‌کنم در سوی دیگر ماجرا ما نتوانسته‌ایم به‌درستی درباره مسائل علم اطلاعات و چگونگی تولید، توزیع و انتشار دانش دست پیدا کنیم.
 
البته باز هم جای خوشحالی دارد که کتابخانه‌ها توانسته‌اند منابع اطلاعاتی‌شان را به نحوی در اختیار مردم بگذارند؛ اما نکته حائز اهمیت، نگاه جدیدی است که در دنیا به اطلاعات و دانش‌شناسی ایجاد شده و جای آن در کشور ما خالی است. این نگاه می‌تواند مولد دگرگونی‌ها باشد و افق‌های جدیدی ایجاد کند. یکی از این اتفاق‌های جدید، بازنمایی و تشخیص وجود خود این اطلاعات ناشناخته است؛ یعنی بسیاری از اطلاعات و دانش‌های ناشناخته می‌توانند بازنمایی شوند و ما بفهمیم که در فلان زمینه‌ها اطلاعات ناشناخته‌ای داریم.
 
شما می‌بینید که مردم ما به طور عام هر اطلاعاتی که به دست‌شان می‌رسید را درست یا نادرست استفاده می‌کردند و حتی آن را در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک می‌گذاشتند. رسیدن به این آگاهی که چگونه و چرا از دانش استفاده می‌شود، چیزی است که جایش میان ما خالی است. دیدیم که بسیاری از مراکز مختلف، به آموزش در این زمینه پرداختند اما این فعالیت‌ها پراکنده است، مثلاً تجارب میدانی افراد در بیمارستان‌ها طی دوران کرونا باید تجمیع شود و به دست باقی افراد جامعه برسد که هنوز اتفاق نیفتاده‌است.
 
وقتی در این ایام به کتابخانه‌های دیجیتال خارجی سر می‌زدم، می‌دیدم قسمتی به عنوان آگاهی از منابع مربوط به ویروس کرونا در این کتابخانه‌ها وجود دارد که اطلاعات مفیدی به مخاطبان می‌دهد. افراد در آن قسمت تجربه‌هایشان را به نمایش می‌گذاشتند و فایل‌های مربوط به کرونا در کتابخانه بارگذاری می‌شد و متاسفانه این اتفاق در کتابخانه‌های ما نیفتاده‌است. فعالیت کتابخانه‌های ما برای دیجیتال کردن منابع و تلاش برای سرگرم کردن خانواده‌ها در دوران کرونا قابل ستایش است؛ اما فرآیند به اشتراک‌گذاری این منابع همچنان انجام نشده‌است.

شناسایی اهمیت تولید اطلاعات و دانش، در بافت‌های مختلف می‌تواند برای آینده سودمندی‌هایی داشته باشد. اگر می‌توانستیم این تولید اطلاعات را رقم بزنیم و آن را تجمیع کنیم، همین‌ها می‌توانست در آینده تاثیرهایی را به وجود بیاورد. متخصصان علوم ارتباطات می‌توانند در ساخت اجتماعی دانش به طور ضمنی نقش داشته باشند. دانش صریح این است که کتاب‌ها را تولید و توزیع کنیم؛ اما دانش ضمنی همان چیزی است که بین مردم می‌گذرد و ما می‌توانیم آن را استخراج کنیم.