به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، ایدئولوژی و دین سلطنتی، موضوعی مهم در مطالعه تاریخ باستان است. فاصله زمانی، امکان ترسیم نتایجی پیوسته و نوشتن نظر مشروح و فراگیر درباره جوامع باستانی را نمی‌دهد. نبود یا ناهماهنگی منابع غالباً به روشنگری نسبی یا یک‌سویه حیات باستان می‌انجامد که این به طور کلی بنیانی را برای نظریاتی فرضی درباره جوامع باستانی صورت می‌دهد.

برای بازیابی این تاریخ دور در میان این نظریه‌ها به اجماع نیاز است. از آنجا که تاریخ باستان غالباً تاریخ فرمانروایان و بر مبنای این واقعیت است که بخش اعظم یافته‌ها با «نخبگان» جامعه مرتبط است، تحقیق درباره ایدئولوژی می‌تواند به تلاش در جهت توضیح جهان باستان منتج شود. به عبارت دیگر، دین بخشی مهمی از مطالعه هر جامعه است. بسیاری از مورخان دین مشتاق خلق فضایی «دینی» و «غیردینی» در عملکرد افراد هستند؛ اما دشوار است که چنین دیدی را به جوامع باستانی تسری داد؛ چنان‌که در موارد بسیاری فضای غیردینی و دینی چنان درهم تنیده است که جداسازی آنها دشوار می‌شود.

فصل اول کتاب تحولات عمومی ایدئولوژی سلطنتی میان‌رودان را از ادوار پیش‌تاریخی (فرهنگ اوروک) تا دوره نوبابلی (حدود 626 ـ 539 پ‌م) پی می‌جوید. متن بر اساس دوره‌های سنتی در تاریخ میان‌رودان به دو بخش فرعی تقسیم می‌شود. در هر بخش فرعی مروری مختصر بر نهاد فرمانروایی دوره مربوطه ارائه شده است. نقش تقدیسی و عملی فرمانروا با استفاده از منابع اولیه و نظریه‌های پژوهشگرانه و همین‌طور برخی مواد پیکره‌شناسی و باستان‌شناسی نمونه‌وار بحث شده است. تحول ایدئولوژی سلطنتی بر اساس استفاده از القاب سلطنتی در طی دوره‌های مختلف به طور خلاصه بررسی شده است. نقشی که گروه‌های مختلف بومی در تاریخ میان‌رودان و تأثیرات احتمالی‌شان بر جامعه میان‌رودان و ایدئولوژی و دین سلطنتی داشت، ارائه شده است.

فصل دوم تحولات دین میان‌رودان را با ساختاری مشابه فصل نخست پی می‌جوید: این متن شامل دو فصل فرعی است که دوره‌های سنتی تاریخ میان‌رودان را دربر می‌گیرد. هر فصل فرعی مرور کلی مختصری بر ایزدان ممتاز دوره مربوط دارد و بر این خصایص مذهبی تمرکز می‌کند که با ایدئولوژی سلطنتی ارتباط دارد. رابطه میان ایزدان و فرمانروایان در این فصل توضیح داده شده و همچنین مسائل خدایان تلفیقی، الهی شدن (یا خداانگاری) فرمانروایان، ایزدان مهتر در گروه ایزدان و تأثیرات احتمالی الهیات و گروه‌های بومی مختلف بر دین میان‌رودان نیز بحث شده است.



فصل سوم از دیدگاه ساختاری با دو فصل اول تفاوت دارد. در اینجا نمونه‌هایی از منابع مکتوب دست اول، کتیبه‌های سلطنتی از میان‌رودان و ایران باستان، نقل و تحلیل و مقایسه شده است. این فصل نیز به دو فصل فرعی تقسیم شده که اولین فصل فرعی تأثیرات احتمالی میان‌رودان بر ایدئولوژی و دین سلطنتی پارسی در دوره پیشاهخامنشی را پی می‌گیرد و پیشینه فرضی مردمان ایرانی و تأثیرات ناگزیر آنها بر فلات ایران را بحث می‌کند. بخش دوم به نمونه منابعی از میان مجموعه کتیبه‌های سلطنتی هخامنشی می‌‌پردازد. نمونه‌های سلف میان‌رودانی احتمالی متن‌های هخامنشی نقل شده و تشابه‌ها استخراج شده‌اند. این قیاس با مرکزیت ایدئولوژی سلطنتی فرمانروایان است که بیش از همه درباره القاب سلطنتی و رابطۀ میان فرمانروایان و ایزدان برجسته ظاهر می‌شود.

پرسش اصلی که این پژوهش مطرح می‌کند می‌تواند به این صورت تغییر شود: آیا می‌توان رد مولفه‌های موثق دین و ایدئولوژی سلطنتی میان‌رودان را در کتیبه‌های سلطنتی هخامنشی جست؟ برای پاسخ به این پرسش نمی‌توان درست از  وسط داستان شروع کرد، چرا که دین و ایدئولوژی سلطنتی، به‌ویژه از بعد تاریخ باستانی که غالبا هم فقط تا حدی آشکار است، مقوله‌هایی بس پیچیده و چندبعدی هستند. برای دادن پاسخی مناسب، باید ابتدا مواد لازم برای تحلیل قیاسی گردآوری و تشریح شود. به همین شیوه، فصل‌های نخست بر تشریح ویژگی‌های موثق میان‌رودانی ایدئولوژی و دین سلطنتی تمرکز خواهد کرد. نتایج در فصل سوم استفاده خواهد شد که ابتدا ویژگی‌های پیشاتاریخی ایدئولوژی و دین سلطنتی ایران را بحث می‌کند و سپس می‌کوشد با تحقیقی قیاسی پاسخی برای پرسش مطرح شده بیابد.

در تاریخ میان‌رودان و ایران باستان، جداسازی و تشخیص لایه‌های دینی و غیردینی بسیار دشوار است. جود آسمانی ایزدان، تافته جدابافته‌ای از جو مادی آدمیان نبود. متعاقباً دین و ایدئولوژی سلطنتی همواره بسیار درهم تنیده بوده‌اند. گمان می‌رفت منشأ فرمانروایی در آسمان‌ها قرار دارد و از سوی ایزدان مهتر گروه ایزدان به فرمانروایان زمینی اعطا می‌شود.

هدف این کتاب آن است که تحولات عمومی ایدئولوژی و دین سلطنتی را از نظر ترتیب زمانی در طی سه هزاره پیش از میلاد از تاریخ میان‌رودان تا دوره نوبابلی را پی بجوید و تأثیرات بعدی آنها را بر ایدئولوژی و دین سلطنتی ایران باستان در دوره هخامنشی دنبال کند. نظریات فرضی درباره تحولات پیش‌تاریخی پیشین ایدئولوژی و دین سلطنتی و در باب مراحل نخستین ادبی یا نخستین تاریخی درباره میان‌رودان و ایران طرح می‌شوند. مهم‌ترین موارد منابع، کتیبه‌های سلطنتی هخامنشی و میان‌رودان است که مقایسه و تحلیل شده‌اند؛ بنابراین این پژوهش حد فاصلی است میان آشورشناسی و مطالعات ایرانی و منابع هر دو زمینه پژوهشی را هم به کار می‌برد.

«تأثیرات میان‌رودان بر ایدئولوژی و دین هخامنشیان» نوشته آندرئاس یوهاندی با ترجمه فریبا ناصری در 128 صفحه، شمارگان 100 نسخه و به بهای 30 هزار تومان از سوی نشر آریارمنا منتشر شد.