به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، موضوعی که در کتاب «تسامح و تساهل» از آن بحث می‌شود، تسامح در ادله سنن است، یعنی در اخباری که متکفل بیان مستحبات هستند، علما در آن سخت‎گیری نکرده و شرایط خبر صحیح و حسن و موثق را لازم ندانسته بلکه به اخبار ضعیف برای اثبات افعال مستحب اکتفا و قناعت کرده‌اند و این کاری است که در مورد اثبات فعل واجب، یا حرام هرگز اجازه داده نشده است.
 
پس بر پایه این تسامح و سهل‌گیری که آن را روا دانسته‌اند دیگر ضرورتی نمی‌دیدند که در سند ادله و اخبار مستحبات کاوش و بررسی دقیق صورت ‌پذیرد و آن را به عنوان اصطلاح «تسامح در ادله سنن» مورد بحث قرار داده‌اند. مرحوم شیخ انصاری در کتاب رسائل در تنبیه ششم از تنبیهات برائت: احتیاط در عبادت را ممکن و آن را مانند سایر احتیاطات مستحسن و به ایرادها و اشکال‌هایی که از طرف برخی از فقها به این مسئله وارد و یا حتی ممکن است وارد شود، پاسخ گفته‌اند.
 
آنچه نویسنده را به ایراد به این بحث وادار کرده انکار شدید بعضی از نویسندگان معاصر است که در ضمن انکار خود مانند بعضی از علمای بی‌پروای اخباری، قائلین و عالمین به اخبار من بلغ را مستحق هرگونه توهین و اهانت دانسته است.
 
لذا بر هیچ مسلمانی پوشیده نیست که پس از قرآن کریم دومین مرجع مهم و معتبر در فهم و شناخت احکام و عقاید اسلامی، سنت و احادیث معصومین(ع) است. در آیات مختلف قرآن اعتبار و جاودانگی این میراث بزرگ بیان و رجوع به آن برای هر مسلمانی ضروری تلقی شده است. سنت و اخبار معصومین(ع) مبین و مکمل احکام و مقررات قرآن است. انسان به تنهایی قادر به استخراج تمام احکام از قرآن نیست، از این رو در این امر خطیر به بیان پیامبر(ص) و معصومین(ع) که مبین قرآنند، نیاز دارد.
 
مفهوم تسامح و تساهل
 بحث تسامح و تساهل از جمله مباحثی است که در ادبیات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ما همواره مورد چالش بوده و جریان‌های فکری و سیاسی هرکدام با توجه به منافع و رویکردهای خاص خود، به گونه‌ای متفاوت این مقوله را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند، دیدگاه‌های شهید مرتضی مطهری که در تبیین اسلام ناب در تمامی عرصه‌ها زبانزد خاص و عام است، در این زمینه نیز مورد استناد بسیاری از نویسندگان قرار گرفته و این مقوله را تبیین کرده است.
 


تسامح و تساهل در آموزه‌های پیامبر(ص)
 نویسنده این کتاب پس از مفهوم‌شناسی تسامح و تساهل، به دیدگاه اسلام و آموزه‌های پیامبر اعظم(ص) در این موضوع پرداخته است. تسامح و تساهل در این زمینه به دو دسته مثبت و منفی تقسیم می‌شود. مقصود از تسامح و تساهل مثبت، آن مواردی از تسامح و تساهل است که در اسلام نگاه تأییدی و مثبت به آن دارد و مقصود از تسامح و تساهل منفی، نقطه مقابل آن است. جمع‌بندی این بخش از بحث این است که اسلام نه به صورت مطلق بر روی تسامح و تساهل مهر تأیید می‌زند و نه بصورت مطلق آن را نفی و محکوم می‌کند.
 
تفاوت دیدگاه اسلام و لیبرالیسم در مورد تسامح و تساهل
با توجه به موضوع این بخش از کتاب تسامح و تساهل، نویسنده معتقد است که اسلام و لیبرالیسم در مبانی تسامح و تساهل با هم اختلاف نظر دارند؛ تسامح و تساهل در لیبرالیسم از آبشخور نسبیت در معرفت و پلورالیسم و اورمانیسم و سکولاریسم سیراب می‌شود، اما تسامح و تساهل در اسلام ناشی از مصلحت مدارا و تسهیل بر بندگان و سازگاری با آنهاست و میان این مبانی تفاوت و فاصله بسیار است.
 
اشکالات وارده بر قاعده تسامح در ادله سنن
 نویسنده پس از پرداختن به تعارضاتی که میان اخبار «من بلغ» و آیات قرآن و احادیث وجود دارد، در بخشی از کتاب به ذکر اشکالات پذیرش این اخبار و پاسخ‌هایی که به آنها داده شده، پرداخته است. اشکالی که بر قائلین به تسامح در ادله سنن با توجه به مستند ایشان یعنی اخبار «من بلغ» وارد می‌شود، آن است که خبر واحد در مسائل اصولی حجیت نداشته و نمی‌توان بر مبنای آن قاعده‌ای اصولی پایه گذاری کرد، چه خبر واحد ظنی است و در مسائل اصولی حرمت عمل به ظن حاکم است.
 
برخی اشکال فوق را با نفی اصولی بودن مسئله تسامح در ادله سنن پاسخ داده‌اند. بنا به گفته آنها مقصود در این قاعده حجیت خبر ضعیف در مستحبات و سنن نیست، چه خبر ضعیف مطلقاً حجیت و اعتبار ندارد و نمی‌توان بر اساس آن حکمی از احکام پنجگانه را استخراج کرد، بلکه سخن در مسئله ای فرعی یعنی استحباب هر عملی است که ثوابی بر آن مترتب باشد.
 
بررسی قاعده تسامح در ادله سنن از دیدگاه محقق خوانساری
محقق خوانساری در مشارق الشموس، در بحث سنن وضو، درباره تسامح در ادله سنن بررسی کرده است. در کتاب عده مسائل، نسبت داده شده به آقا حسین خوانساری، رساله‌ای به نام تسامح در ادله سنن وجود دارد که بیشتر از مشارق درباره مسأله کندوکاو شده و دیدگاه‌های کسانی چون: نبوی از علمای اهل سنت و جلال الدین دوانی و شیخ بهایی و ... نقد و بررسی شده است. در هر دو اثر نویسنده تسامح در ادله سنن را پذیرفته، جز آن که در مشارق، در گزارش مدارک روایی، به دو حدیث استدلال شده است ولی در رساله تسامح به هفت روایت. علمای پس از خوانساری در گزارش دیدگاه‌های ایشان به مطالب کتاب مشارق اشاره کرده‌اند و از رساله تسامح نام نبرده‌اند، مانند: سید مجاهد، نراقی و شیخ انصاری. این‌ها نشانه آن است که مهم‌ترین منبع آرای فقهی خوانساری، کتاب مشارق است.

کتاب «تسامح و تساهل»، تألیف مصطفی برامکی و مجید مرادی در 169 صفحه، شمارگان 1000 نسخه از سوی انتشارات نظری روانه بازار نشر شده است.