به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، حافظ قابلیت بالایی در بیان انتزاعی مسائل دارد اما این به شرط تسلط هنرمندان ما بر كاربرد عناصر و ارایه بصری آن به شكل‌های مختلف است چرا كه شعر او پر از آگاهی و شناخت است. به مناسبت 20 مهرماه روز بزرگداشت حافظ، با «مهگان فرهنگ»، هنرمند، طراح گرافیک و فیلمساز شیرازی و عضو «سیفژ» (سازمان بین‌المللی فیلم برای کودکان و نوجوانان) درباره جهان اندیشه‌ای و نیز قابلیت‌های تصویری شعر حافط به گفت‌وگو نشستیم.
«مهگان فرهنگ» هنرمند و طراح گرافیک در ابتدای این مصاحبه درباره مقایسه سعدی و حافظ از حیث تصویری بودن اشعارشان، گفت: از اساس فرق است میان حافظ و سعدی؛ از زاویه برخورد هنرمندان به‌ویژه تصویرگران و انیمیشن‌سازان و طراحان كه البته بحث اصلی تصویرگری است، حال به هر شكل.
او افزود: در طول تاریخ مصورسازی هم هنرمندان كمتر به سراغ حافظ رفته‌اند؛ شاید به این دلیل كه حافظ قصه‌گو نیست. حافظ انسانی درون‌نگر است که از شیراز بیرون نرفته و غزلش هم درون‌گراست، عاشقانه و درونی، اما سعدی قصه‌گو، واعظ و جهانگرد است و زبانی ساده دارد و مانند حافظ از پیچیدگی فاصله دارد.
فرهنگ با بیان اینکه هنرمندان و اهالی فرهنگ بازتاب زمانه‌ای هستند كه در آن زندگی می‌كنند، به تاثیر شرایط زمانه بر كلام حافظ پرداخت و ادامه داد: بهتر است نگاهی تاریخی به دوره‌های زندگی این دو شاعر بیندازیم؛ دوران سعدی دوران صلح و آرامش است و دوران حافظ پر از سختی؛ شاید به دلیل همین پیچیدگی است كه اثر هنری هم به سختی شكل می‌گیرد.
این مدرس انیمیشن و فیلمسازی، اظهار کرد: فهم سعدی برای همه آسان است؛ زیرا سعدی قصه‌گوست. در فرهنگ ما قصه شنیدن و خواندن و دیدن شیرین‌تر است. برای هنرمندان فیلمساز، انیماتور و حتی تصویرگران به تصویر كشیدن شعر سعدی مثلا حكایت‌هایش بهتر است تا غزل‌های خود سعدی درحالی‌که چنین چیزی در مورد غزل‌های حافظ متصور نیست.
وی با بیان اینکه حافظ در مکتب رمانتیک است، افزود: او به عشق، احساسات و زبان مردم اهمیت می‌دهد. مردم شخصی و جداگانه با حافظ ارتباط می‌گیرند اما ارتباط با سعدی همگانی است. سعدی حتی به حاكمان سیاست درس (پند) می‌دهد.
این آموزگار شیرازی عنوان کرد: حافظ اصلاً نمی‌خواهد اندیشه و راهکاری به مردم نشان دهد؛ البته این قیاس كمی اشتباه است چراكه ما كلیتی از سعدی را با غزل حافظ قیاس می‌كنیم. شاید اگر غزل‌های سعدی را هم به هنرمندان بدهیم، هنرمندان به تناسب در به تصویر كشیدن، عاجز باشند.
«مهگان فرهنگ» هنرمند و طراح گرافیک در ابتدای این مصاحبه درباره مقایسه سعدی و حافظ از حیث تصویری بودن اشعارشان، گفت: از اساس فرق است میان حافظ و سعدی؛ از زاویه برخورد هنرمندان به‌ویژه تصویرگران و انیمیشن‌سازان و طراحان كه البته بحث اصلی تصویرگری است، حال به هر شكل.
او افزود: در طول تاریخ مصورسازی هم هنرمندان كمتر به سراغ حافظ رفته‌اند؛ شاید به این دلیل كه حافظ قصه‌گو نیست. حافظ انسانی درون‌نگر است که از شیراز بیرون نرفته و غزلش هم درون‌گراست، عاشقانه و درونی، اما سعدی قصه‌گو، واعظ و جهانگرد است و زبانی ساده دارد و مانند حافظ از پیچیدگی فاصله دارد.
فرهنگ با بیان اینکه هنرمندان و اهالی فرهنگ بازتاب زمانه‌ای هستند كه در آن زندگی می‌كنند، به تاثیر شرایط زمانه بر كلام حافظ پرداخت و ادامه داد: بهتر است نگاهی تاریخی به دوره‌های زندگی این دو شاعر بیندازیم؛ دوران سعدی دوران صلح و آرامش است و دوران حافظ پر از سختی؛ شاید به دلیل همین پیچیدگی است كه اثر هنری هم به سختی شكل می‌گیرد.
این مدرس انیمیشن و فیلمسازی، اظهار کرد: فهم سعدی برای همه آسان است؛ زیرا سعدی قصه‌گوست. در فرهنگ ما قصه شنیدن و خواندن و دیدن شیرین‌تر است. برای هنرمندان فیلمساز، انیماتور و حتی تصویرگران به تصویر كشیدن شعر سعدی مثلا حكایت‌هایش بهتر است تا غزل‌های خود سعدی درحالی‌که چنین چیزی در مورد غزل‌های حافظ متصور نیست.
وی با بیان اینکه حافظ در مکتب رمانتیک است، افزود: او به عشق، احساسات و زبان مردم اهمیت می‌دهد. مردم شخصی و جداگانه با حافظ ارتباط می‌گیرند اما ارتباط با سعدی همگانی است. سعدی حتی به حاكمان سیاست درس (پند) می‌دهد.
این آموزگار شیرازی عنوان کرد: حافظ اصلاً نمی‌خواهد اندیشه و راهکاری به مردم نشان دهد؛ البته این قیاس كمی اشتباه است چراكه ما كلیتی از سعدی را با غزل حافظ قیاس می‌كنیم. شاید اگر غزل‌های سعدی را هم به هنرمندان بدهیم، هنرمندان به تناسب در به تصویر كشیدن، عاجز باشند.
صحنه‌ای از انيميشن سعدی ساخته سروش خادمی
وی ادامه داد: ما شاهد اجرای تئاتر از سعدی بودیم، حكایت‌های سعدی هم مصورسازی شده‌اند، به‌صورت انیمیشن یكی از بهترین كارها در این رابطه سریال حكایات سعدی كار مركز انیمیشن فارس به كارگردانی سروش خادمی بود. اصولا دانش‌آموزان و دانشجویان در مواجهه با حكایت‌های سعدی راحت‌تر هستند.
فرهنگ با بیان اینکه سال‌ها بعد از حافظ دیوان اشعار و غزل‌های او گردآوری شده است، تصریح کرد: بنابراین اولین نسخه‌ها به قرن نهم هجری می‌رسد اما از همان قرن نهم هم نسخه‌هاى متعددى از دیوان حافظ در دست نیست. نسخه‌هاى مصور دیوان حافظ به قرن دهم هجرى بازمى‌گردد و هر چه به اواخر عصر صفوى نزدیك مى‌شویم، نمونه‌های قابل توجه‌ترِ بیشتری دیده می‌شوند.
وی گفت: كتابی كه در طول تاریخ تصویرگری ایران، بیشترین تصویرگری را به خود دیده است، شاهنامه و شاید كمترین آن دیوان حافظ است.
این مولف و مترجم کتاب‌های حوزه گرافیک، ادامه داد: مراجعه هنرمند به یك صحنه معین و تكیه كردن به یك صحنه راحت‌تر است و این در غزل دیده نمی‌شود و حافظ سر تا پا غزل است. درحالی‌که ما در طول تاریخ مصورسازی هم نقاش و تصویرگر مجرد نداشتیم. تا آخر دوره صفویه همه وابسته به متن و بیشتر با نگاه قصه گویی بودند.
وی با بیان اینکه به حافظ می‌توان نگاه مجرد كرد، اضافه کرد: می‌توان با نگاهی دیگر حافظ را به تصویر كشید. من حتی فكر می‌كنم هنرمندان ما جرئت ساخت و مصورسازی بیوگرافی حافظ را هم ندارند.
فرهنگ ادامه می‌دهد: شاید كمی حرف من خنده‌دار باشد اما قابل تامل است. به تصویر کشیدن یك غزل از حافظ ممكن است زمان بیشتری بگیرد و نیاز به تفكر و تحلیل و سپس تخیلات دارد.
صحنه‌ای از اپرای حافظ ساخته بهروز غریب‌پور
با این حال به گفته این مدرس گرافیک و انیمیشن، یكی از كارهای خوبی كه می‌توان به آن اشاره كرد، اپرای حافظ ساخته بهروز غریب‌پور است كه در سال ۱۳۹۱ به روی صحنه رفت. موسیقی این اپرا در اوکراین به رهبری «ولادیمیر سیرنكو» ضبط شد و خوانندگان و نوازندگان در تهران بر روی موسیقی ضبط شده خواندند و كار متفاوتی بود.
فرهنگ می‌افزاید: یكی دیگر از كارها ارایه مجموعه پوسترهای «شهره شهر» به‌همت طراح گرافیك به یادماندنی شیراز زنده‌یاد مرتضی محلاتی است كه به‌مناسبت روز حافظ در مهرماه سال 1387 و همزمان با روز بزرگداشت حافظ در ١١ ایستگاه پوستر خیابانى در نقاط مختلف شیراز برپا شد.
.jpeg)
پوستر یادروز حافظ طراحی شده توسط زنده‌یاد مرتضی محلاتی
او با این وجود معتقد است که هنر عكاسی هم می‌تواند دنیایی متفاوت برای این شاعر بزرگ فراهم كند؛ گالری سروناز شیراز هم یك در این زمینه یک رویداد هنری به‌مناسبت روز حافظ در سال 1396 درگالری رایزن تهران با مجموعه‌ای از عكس و ویدئوآرت برگزار كرد.
کارگردان مستند «آموزگار شهر ما» با بیان اینکه حافظ شاعری جهانی است در مكتب عشق و غزل و معرفت، عنوان کرد: اما جای این شاعر بزرگ ایرانی در تصاویر (هرگونه تصویر از جمله فیلم، انیمیشن، تئاتر، مصورسازی كتاب و گرافیك) خالی است. بنابراین، باید حافظ را در جایگاه حافظ بسنجیم و سعدی را در جایگاه سعدی. از همه مهمتر هنرمندان ما باید یاد بگیرند به بیان تصویری موارد پیچیده بپردازند؛ اتفاقا حافظ قابلیت بالایی در بیان انتزاعی نیز دارد اما این به شرط تسلط هنرمندان ما بر كاربرد عناصر و ارایه بصری آن به شكل‌های مختلف است چرا كه شعر او پر از آگاهی و شناخت است.
فرهنگ با این شعر لسان‌الغیب شیرازی سخن به پایان رساند و گفت: «شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت است / آفرین بر نفس دلکش و لطف سخنش».
نظر شما